Pogona vitticeps – agama brodata

Agama brodata

Agama brodata jest jedną z najpopularniejszych jaszczurek hodowanych w terrariach.

Nazewnictwo

Nazwa polska: Brodatka środkowoaustralijska (obecnie obowiązująca nazwa), Agama brodata (nazwa powszechna), Brodatogama kontynentalna
Nazwa angielska: Bearded dragon, Central bearded dragon, Inland bearded dragon
Nazwa niemiecka: Bartagame, Streifenköpfige Bartagame, Farbbartagame
Nazwa czeska: Agama australská, Agama vousatá
Nazwa francuska: Dragon barbu, Agame barbu

Synonimy

• Amphibolurus vitticeps Ahl, 1926

Systematyka

Królestwo: Animalia – zwierzęta
Typ (Fylum): Chordata – strunowce
Podtyp: Vertebrata – kręgowce
Gromada: Reptilia – gady
Rząd: Squamata – łuskonośne
Podrząd: Iguania – iguanowe
Rodzina: Agamidae – agamowate
Rodzaj: Pogona – agamy brodate
Gatunek: Pogona vitticeps – agama brodata

Agamy brodate czyli z łaciny Pogona vitticeps są jednym z większych przedstawicieli rodzaju Pogona, obejmującego obecnie 7 gatunków.  Należą do rodziny agamowatych (Agamidae) do podrodziny Amphibolurinae.

Długowieczność

Agamy utrzymane w dobrych warunkach żyją około 10-12 lat, najstarsza agama według rekordów Guinnessa przeżyła 18 lat i 237 dni 4 . Istnieją także doniesienia o starszych 19- i 21-letnich agamach, ale nie zostały one dostatecznie udokumentowane. W naturze agamy żyją znacznie krócej, od 3 do 8 lat. Warto zaznaczyć, że w ostatnim czasie długość życia tych zwierząt w niewoli również się skróciła i coraz rzadziej można spotkać osobniki starsze niż 7-8 lat. Jest to spowodowane wieloma czynnikami, między innymi błędami opiekunów takimi jak brak odpowiedniej diety czy nieutrzymywanie odpowiednich warunków w terrarium.

Wygląd

Agamy brodate to jaszczurki osiągające 35-50 cm długości ciała, osobniki odmiany German Giant mogą osiągać nawet do 60 cm długości. Waga dorosłych agam brodatych waha się w granicach 300-500 g powyżej 500g to najczęściej osobniki z nadwagą, albo agamy wyjątkowo duże (powyżej 50 cm). Ich ubarwienie jest zmienne od brązowego, poprzez czerwone, pomarańczowe, żółte, a nawet białe w zależności od odmiany. W odpowiedzi na temperaturę środowiska, a także w zależności nastroju agamy mogą zmieniać swoje ubarwienie na nieco ciemniejsze, lub jaśniejsze. Najlepiej wybarwione stają się po ciepłej kąpieli. Wzdłuż ciała agamy, a także na brodzie znajdują się kolce.

Odmiany

Hodowla agam brodatych sięga lat 70-tych kiedy to po raz pierwszy agamy trafiły do hodowli. Od tego czasu do dnia dzisiejszego pojawiło się wiele odmian agam brodatych. Żeby je trochę usystematyzować odmiany można podzielić na recesywne, czyli takie które dziedziczą się za pomocą jednego genu. U tych odmian występują heterozygoty (w skrócie zwane często het), czyli osobniki posiadające zróżnicowane allele danego genu (np. Aa). W praktyce oznacza to, że osobniki są nosicielami danego genu (opisywane jako np. het trans) i jeśli skrzyżuje się takiego osobnika z drugim osobnikiem który jest nosicielem tego samego genu, to u części potomstwa taki gen się ujawni (w tym przykładzie będą to osobniki trans). Druga część odmian to tzw. odmiany selektywne dziedziczące się za pomocą wielu genów, uzyskane na drodze selekcji najlepiej wyglądających osobników, dotyczy to głównie ubarwienia i wielkości agam.

Odmiany selektywne:
– Classic (inaczej odmiana nominalna, umaszczenie „dzikie”) – charakteryzuje się brązowym ubarwieniem. Osobniki posiadające tylko domieszkę jakiegoś koloru powinny być uznawane jako classic, niekiedy taki osobnik jest zwany mieszańcem.

– Red (odmiana czerwona) – Powstała na drodze wielopokoleniowej selekcji, najprawdopodobniej formą wyjściową były osobniki pochodzące z wolności zamieszkujące tereny o czerwonym podłożu. Osobniki tej odmiany charakteryzują się nadprodukcją erytryny (czerwonego barwnika). Odmiana ta jest często także dzielona na formy jak np. blood red, ruby red, Chris Allen red, które często są powiązane z konkretną hodowlą zajmującą się ich rozmnażaniem i która im tą nazwę nadała. Obecnie najpopularniejszą, oficjalnie uznawaną formą odmiany red jest Extreme red. Osobniki tej odmiany charakteryzują się niemal całkowicie czerwonym ciałem o bardzo intensywnej barwie.

– Orange (odmiana pomarańczowa) – Charakteryzuje się pomarańczowym ubarwieniem uzyskanym dzięki nadprodukcji erytryny (czerwonego barwnika) i ksantenu (żółtego barwnika).

– Yellow (odmiana żółta) – to agamy o żółtym ubarwieniu, charakteryzujące się nadmierną ilością ksantoforów (komórek zawierających żółty pigment). Dalsza selekcja tej odmiany doprowadziła do powstania nowej, popularnej linii hodowlanej nazwanej Citrus od jaskrawożółtego (cytrynowego) ubarwienia ciała (nie należy stosować tych nazw zamiennie). Jej cytrynowy kolor jest prawdopodobnie efektem wzmożonej produkcji barwnika żółtego (hyperksantyzm) oraz zredukowanej produkcji barwnika czarnego (melaniny). Osobniki tej linii mogą posiadać nieliczne dodatki bieli na głowie i tułowiu oraz ciemniejsze, żółte plamy na grzbiecie. Często zdarzają się również Citrusy o niebieskich plamach na grzbiecie, układających się w dość wyraźne pasy przez co niektórym niesłusznie „dopisywana” jest odmiana tiger. Najbardziej pożądane są jednolicie, intensywnie cytrynowo ubarwione osobniki, pozbawione wyraźnych wzorów. Hyperksantyczne odmiany agam wybarwiają się lepiej pod mocniejszymi źródłami UV takimi jak np. lampy metalohalogenkowe.

– White (odmiana biała) – w zasadzie jest to grupa odmian do której można zaliczyć zarówno odmiany recesywne (opisane w odpowiednim dziale), jak i odmiany selektywne (opisane poniżej).

– Pastel – Nie jest to odmiana całkowicie biała. Charakteryzuje się jaśniejszymi, bardziej pastelowymi kolorami. Powodem dla którego ją tutaj przytaczam, jest to, że mnożąc ze sobą odmiany o jaśniejszym ubarwieniu dąży się do otrzymania na drodze selekcji białej odmiany snow. Odmianę pastel można zatem potraktować jako coś pośredniego pomiędzy zwykłą (lub kolorową) odmianą, a odmianą snow. W przeciwieństwie do hypomelanizmu odmiana ta powstała na drodze selekcji.

– Snow (inaczej marketed leucistic, visual leucistic¹) – Odmiana biała agam brodatych, nie jest to odmiana leucystyczna, ani całkowicie biała. Osobniki tej odmiany są bardzo jasne, lecz prześwituje u nich podstawowy wzór.

– Axanthic (tzw. Pajorep line) – Jedna z ciekawszych i przy okazji bardzo mało popularnych odmian agam brodatych. Charakteryzuje się jasnym ubarwieniem w czarne plamy. Odmiana ta została uzyskana dzięki selekcji agam, które nie produkują ani czerwonego (erytryny), ani żółtego (ksantenu) barwnika, dzięki czemu ich podstawowy kolor to czerń i biel.

– German Giant – Odmiana charakteryzująca się tym, że rośnie znacznie większa niż osobniki innych odmian. Agamy german giant osiągają 50-60 cm długości ciała. Ich pochodzenie nie jest do końca poznane istnieją w zasadzie dwie teorie, że agamy te zostały uzyskane na drodze selekcji, albo są to po prostu hybrydy zwykłych agam brodatych (Pogona vitticeps) z ich większymi, bliskimi kuzynami Pogona barbata. Całkiem też możliwe, że obie teorie są prawdziwe.

Dalmata – jedna z ciekawszych odmian agam brodatych, niestety nie ciesząca się zbyt wielkim zainteresowaniem. Charakteryzuje się występowaniem czarnych plamek na ciele agamy. Plamki te są zazwyczaj wielkości jednej łuski. Odmiana ta powstaje najprawdopodobniej na drodze selekcji.

– S-Pattern – w przypadku agam tej odmiany pas biegnący wzdłuż grzbietu układa się w charakterystyczny S-kształtny wzór.

– Tiger – są to poprzeczne ciemne pasy na grzbiecie agamy, układające się na wzór pasów tygrysa. W zależności od osobnika mogą być bardziej lub mniej równe.

Odmiany recesywne, dominujące i kodominacja:

– Hypomelanistyczna (w skrócie hypo) – odpowiednik odmiany pastel dziedziczący się jednak za pomocą jednego genu. Odmiana hypomelanistyczna to cecha recesywna, takie agamy posiadają jaśniejsze ubarwienie (szczególnie dobrze widoczne u młodych osobników, w późniejszym czasie różnice zaczynają się zacierać¹), a także białe pazurki². Heterozygoty tych odmian nazywa się w skrócie het, np. het hypo, het trans, het zero itd. Czasami w momencie gdy nie wiadomo czy agama brodata jest heterozygotą, czy też homozygotą dominującą (np. podczas krzyżowania dwóch heterozygot) podaje się prawdopodobieństwo posiadania heterozygoty (nie licząc homozygot recesywnych, które można łatwo odróżnić) np. 66% het hypo.

– Translucent (w skrócie trans) – Odmiany trans posiadają jednolicie czarne oczy, na które zazwyczaj w pierwszej kolejności zwracamy uwagę. Osobniki tej odmiany posiadają przezroczyste łuski poprzez co ich kolor staje się bardziej pastelowy z dodatkiem niebieskiego odcienia. Odmiana trans to cecha recesywna, tak jak wyżej nosiciele to het trans. Pewną wariancją odmiany trans jest tzw. partial trans, czyli agamy posiadające przezroczyste łuski, lecz nie posiadające czarnych oczu.

– Witblits – jedna z białych odmian recesywnych, charakteryzująca się jednolitym, kremowym ubarwieniem. Agamy tej odmiany mogą posiadać delikatną domieszkę jakiegoś koloru, nie posiadają też ciemniejszych plam na przedpleczu (w przeciwieństwie do odmiany zero i innych odmian agam brodatych). Odmianę witblits po raz pierwszy uzyskano w 2008 roku w RPA, i nazwano ją Witblits oznacza „biały piorun”. Nazwa ta odnosi się do jaśniejszego pasa ciągnącego się wzdłuż grzbietu.

– Zero (zwana też silverback) – druga biała odmiana recesywna, uznawana za najbardziej zbliżoną do odmiany całkowicie białej (leucystycznej), która u agam brodatych na razie nie występuje. Odmiana zero charakteryzuje się srebrnoszarym ubarwieniem, które może być jaśniejsze, lub ciemniejsze w zależności od pozostałych cech, które agama wykazuje (ciemniejsze będą np. odmiany zero trans).

– Wero – krzyżówka dwóch powyższych odmian, czyli osobnik posiadający zarówno geny witblits, jak i zero (stąd nazwa wero). Osobniki tej odmiany przypominają swoim wyglądem odmianę zero, posiadają jednak ciemniejsze plamki najczęściej na grzbiecie, lub ogonie.

– Albino – Odmiana którą otrzymano w 2008r. w Holandii przez Bob’a Whitney’a (snaketails). Niestety osobniki te nie przeżywają dłużej niż 3 tygodnie³.

– Leatherback – dziedziczy się na zasadzie kodominacji, czyli agamy które są nosicielami tylko jednego allelu (heterozygoty) posiadają mniejsze łuski i zredukowane kolce, agamy będące homozygotą recesywną to tzw. silkback (opisany poniżej). Agamy odmiany leatherback są o wiele gładsze w dotyku, nie posiadają kolców na grzbiecie. Niektórzy hodowcy odróżniają kilka rodzajów odmiany leatherback, dziedziczących się niezależnie i różniących się stopniem zredukowania łusek (italian leatherback, american leatherback – american smoothie, recessive leatherback, microscale).

– Silkback – jest to homozygotą, powstająca ze skrzyżowania dwóch osobników leatherback (Silkback jest formą „super” kodominacyjnej odmiany leatherback). Osobniki tej odmiany posiadają całkowicie zredukowane łuski, przez co ich wygląd mocno odbiega od innych odmian agamy. Budzi dość skrajne emocje, niektórym bardzo się podoba, drugim wręcz przeciwnie. Niezależnie od tych poglądów trzeba mieć na uwadze, że łuski u jaszczurek pełnią istotną funkcję ochronną. Ze względu na to odmiana silkback wymaga szczególnej ostrożności w obchodzeniu się z tą agamą. Odmiana ta wymaga stałego pilnowania stanu skóry,zwłaszcza w przypadku młodych, szybko rosnących osobników zaleca się kąpiele w trakcie wylinki. W wypadku trudności ze schodzeniem wylinki pod żadnym pozorem nie wolno zdrapywać skóry paznokciem! Można stosować naturalne oliwki dla dzieci do nawilżania skóry (np Eco Baby) choć przy zapewnieniu odpowiednich warunków nie jest to konieczne. Silkbacki ze względu na cienką, pozbawioną łusek skórę są bardzo podatne na odwodnienie. Należy dbać o utrzymanie odpowiedniej wilgotności w terrarium oraz o zapewnienie zwierzęciu odpowiedniej diety, w tym diety roślinnej oraz pilnować tego czy jaszczurka pije wodę. W przypadku tej odmiany jako źródło UVB zleca się świetlówki rurowe T5 lub T8 dokładnie takie jak dla „standardowych”agam. Metalohalogeny ze względu na delikatność tych jaszczurek nie są dla nich zalecane. Należy też uważać aby temperatura w terrarium nie przekraczała norm zalecanych dla gatunku oraz aby miały zawsze zapewnione chłodniejsze miejsce w terrarium. Nie zaleca się również rozmnażania tej odmiany (lepiej jest łączyć dwa leatherbacki ze sobą), albo trzymania ich z innymi agami. U agam podczas zachowań godowych samiec często gryzie samicę w kark, co może powodować poważne rany, to samo dotyczy drapania pazurami. Silkbacki łatwo ulegają zranieniu i druga agama może zrobić im krzywdę nawet zupełnie niechcący. Będąc w posiadaniu agamy silkback należy wykazać się szczególną odpowiedzialnością, aby nie zrobić im krzywdy i nie jest to odmiana zalecana dla osób początkujących.

– Dunner – to cecha dominująca, charakteryzuje się nieregularnie rozmieszczonymi łuskami. Łuski skierowane są w różnych kierunkach, na brodzie pod włos. Takie agamy często określane są jako bardziej „smocze”. Wraz ze zmianą rozmieszczenia łusek zmienia się także ubarwienie agam, zanikają białe poprzeczne paski występujące zazwyczaj na ogonie, a także charakterystyczny wzór na brzuchu agamy. To jak mocno zmieni się wygląd agamy jest zależne już od samego osobnika.

– Spotted dunner – Jest to pewna wariancja odmiany dunner. W przypadku spotted dunner wyselekcjonowane zostały agamy, u których wzór na grzbiecie składa się w białe plamki.

– Genetic stripe (G-Stripe) – tak samo jak dunner jest to odmiana dominująca. Odmiana ta pochodzi z Niemiec i charakteryzuje się prostym pasem wzdłuż grzbietu, zamiast charakterystycznego dla nich wzoru.

– Paradox (purple paradox, piebald) – agamy tej odmiany są „łaciate”, w plamki. W zależności od osobnika plamki są większe, lub mniejsze, na całym ciele, albo tylko na niektórych jego częściach. Jest to przypadkowo powstająca mutacja ściśle powiązana z odmianami hypo i trans.

– Odmiany bliżej nieokreślone – oprócz powyższych odmian można napotkać się na szereg nazw nadanych przez konkretnego hodowcę. Zanim jednak przyjmiemy, że dana odmiana jest czymś nowym warto upewnić się co ona oznacza i po czym można ją zidentyfikować. Dla przykładu u agam brodatych krąży odmiana Rainbow, która oznacza kolorową agamę brodatą. Często są to zwykłe agamy brodate (zazwyczaj podrostki, gdyż u dorosłych kolory zaczynają się zlewać w jeden), a niekiedy agamy odmiany spotted dunner. Nazwy te szczególnie często tworzone są w kontekście ubarwienia agam, jako że jest to cecha dość subiektywna i poszczególne osobniki mogą delikatnie różnić się pod tym względem, nikt nie jest w stanie później odróżnić od siebie poszczególnych odmian.

Wybarwianie się agam brodatych – Próbując ustalić odmianę barwną agamy brodatej najlepiej jest poczekać aż jaszczurka będzie dorosła. Szczególnie jeśli chcemy określić odziedziczone ubarwienie (i inne cechy selektywne), jeśli mamy wprawę w oznaczaniu, to już po kilku miesiącach zaczyna być widać jak wybarwi się agama brodata . Należy jednak pamiętać, że ocena czy agama brodata jest już odmianą orange, czy jeszcze nie jest oceną dość subiektywną, to co dla jednych jest już odmianą orange dla innych może jeszcze być zwykłym miksem. Dlatego polecam oceniać osobno kolor agamy brodatej, a dopiero później intensywność jego wybarwienia, szczególnie podczas zakupu nowej agamy.

Cechy dziedziczone zgodnie z prawami Mendla (odmiany recesywne, dominujące i kodominacja) można określić wcześniej, jeśli agama brodata je wykazuje, natomiast cechy których dany osobnik jest nosicielem można poznać tylko znając genetykę osobników rodzicielskich, albo krzyżując go ze znanym pod względem genetycznym osobnikiem i sprawdzeniu potomstwa jakie się urodzi.

Występowanie

Australia (od środkowego Queenslandu po południowo wschodnie tereny Terytorium Północnego).

Biotop

Naturalnym środowiskiem zamieszkiwanym przez agamy brodate są sawanny, stepy oraz kamieniste pustynie i półpustynie. Są to tereny często porośnięte krzewiastymi gatunkami akacji i eukaliptusa tworzące formację roślinną zwaną scrub. Agamy potrafią bardzo dobrze się wspinać, spędzając tyle samo czasu na drzewach, czy ogrodzeniach w pobliżu siedzib ludzkich, co przy ziemi. Wspinanie pozwala agamom widzieć większą część okupowanego terenu, a wyższe miejsca stanowią często także bardziej dogodne miejsca do wygrzewania się na słońcu. Agamy wygrzewają się na wolności najczęściej w godzinach porannych i wczesnym wieczorem, w południe gdy słońce świeci najmocniej agamy wycofują się do swoich kryjówek.

Ochrona

Agama brodata jest chroniona w Australii, skąd pochodzi. Każdy stan posiada własne regulacje co do tego, czy wolno hodować agamy. Najczęściej wymagane jest dostanie licencji przed zakupem, która pozwala na posiadanie agamy (i innych gadów) 20 . Nie istnieje żadna inna ochrona międzynarodowa.

Aktywność

Agamy brodate to typowo dzienne jaszczurki. Do prawidłowego funkcjonowania wymagają odpowiedniego, mocnego oświetlenia w terrarium. Światło w terrarium powinno być włączone na ok. 10-14h (krócej zimą, dłużej latem), najwygodniej jest zastosować jakiś programator czasowy.

Zachowanie

• Kopulacja (patrz: Rozmnażanie i rozwój – kopulacja i ciąża)
• Pseudokopulacja – jest to kopulacja pomiędzy dwoma samicami, zdarza się najczęściej u agam, gdzie jedna samica dominuje nad drugą.
• Waving – charakterystyczne dla agam machanie łapką i powolne zataczanie kręgu w powietrzu, najczęściej obserwowane przy agamach brodatych które dopiero się poznały, agamy często też machają do nowego właściciela. Jest to najprawdopodobniej oznaka podporządkowania się, niepewności i pokazania drugiej agamie swojej obecności.
• Lizanie, dotykanie wszystkiego językiem – dotyk językiem w przypadku agam służy jako węch. Agamy dotykają elementu, który chcą powąchać językiem, a następnie przenoszą ten zapach na tak zwany narząd Jacobsona (narząd przylemieszowy), który znajduje się wewnątrz pyska na podniebieniu.
• Zaniepokojenie – przestraszenie się agamy może być ukazywany w dwojaki sposób. Agama brodata  może przybrać postawę obronną rozpłaszczyć swój grzbiet i ustawić go pod kątem tak aby ukazywała się większa, do tego agama otwiera pyszczek i grozi że ugryzie. Czasami agamy też delikatnie syczą. Nowo nabyte agamy nie lubią być dotykane, muszą do tego się przyzwyczaić. Drugą opcją jest zmiana koloru ubarwienia na ciemniejszy. Ciemnieje głównie ogon i broda, a sama agama brodata ucieka i chowa się przestraszona po kątach.
• Odczuwanie bólu – gdy agama brodata jest chora i odczuwa ból robi się ciemniejsza, broda przyjmuje wręcz czarne kolory, ciemnieje także końcówka ogona. Sama agama brodata jest ospała, mało aktywna, należy wtedy niezwłocznie udać się z nią do weterynarza.
• Wspinanie się – wbrew pozorom agamy bardzo chętnie lubią się wspinać i obserwować co dzieje się poniżej. W naturze często można spotkać agamy na powalonych kłodach, niekiedy agamy wspinają się aż na gałęzie drzew.

Agama jako pierwsza jaszczurka

Agamy brodate to dość popularny gatunek jaszczurki spotykany w wielu prywatnych hodowlach. Swoją popularność zyskały głównie dzięki dużej ilości odmian, przyjaznemu usposobieniu, łatwemu rozmnażaniu, a także dużą odpornością na błędy w ich hodowli (co oczywiście nie oznacza, że powinniśmy je popełniać). Dlatego też często są polecane na pierwszą jaszczurkę.

Należy jednak pamiętać, że agamy brodate są dość dużą jaszczurką, przez co będą wymagały dość sporych rozmiarów terrarium, a także specjalistycznego oświetlenia, które wiąże się z wydatkami. Całość często kosztuje o wiele drożej niż sama jaszczurka. Jeśli nie możemy zapewnić odpowiednich warunków, nie posiadamy miejsca, albo poszukujemy tańszego rozwiązania to polecam zerknąć na inne równie piękne jaszczurki, jak np. karłowata agama brodata (u której powoli zaczynają pojawiać się nowe odmiany barwne na rynku), a także eublefar (gekon) lamparci, gekon orzęsiony, legwan obrożny, czy nawet małe gekony płaczące. W świecie terrarystyki istnieje bardzo duży wybór jaszczurek spełniających rożne wymagania wystarczy poszukać np. w dziale opisów jaszczurek i dopasować ich potrzeby do naszych możliwości.

Agama jako zwierzę domowe

Jak już wyżej wspomniano agamy brodate są gatunkiem najczęściej o dość łagodnym usposobieniu, często oswajają się z obecnością człowieka, osiągają też dość znaczne rozmiary przez co nie ma obawy, że coś im zrobimy wyciągając je z terrarium, latem gdy temperatury są odpowiednio wysokie można nawet wybrać się z nimi na zewnątrz. Te cechy spowodowały jednak, że agamy często są utożsamiane z takimi zwierzętami jak pies, czy kot. Pierwsza różnica jest taka, że miejsce agam brodatych jest w terrarium, ewentualnie latem w wolierze zewnętrznej. Nie są to zwierzęta którym możemy pozwolić na swobodne bieganie po pokoju. Nie są to także zwierzęta do głaskania, w przeciwieństwie do ssaków, u których głaskanie oznacza coś pozytywnego, u jaszczurek w najlepszym wypadku reakcja będzie obojętna. Wynika to z ewolucji, młode ssaki często są lizane przez matkę, która się nimi opiekuje powoduje to pozytywne skojarzenia, u jaszczurek tego typu zachowania nie występują. Wyciągane z terrarium agamy narażone są także na bardzo niekorzystne utraty ciepła i inne zagrożenia (patrz: Skutki przetrzymywania agam poza terrarium).

Drugą różnicą jest postrzeganie agam jako istoty społeczne. Wbrew pozorom agamy brodate, to zwierzęta bardziej terytorialne niż społeczne. Agama brodata trzymana pojedynczo jak najbardziej może być aktywną i szczęśliwą jaszczurką, nie wymaga do tego drugiego osobnika, aktywność agamy można pobudzać na wiele innych sposobów, od dobrych warunków np. duże terrarium, metalohalogeny UVB, aż po aktywność np. pozwalanie na upolowanie świerszcza, zamiast podawania pod pyszczek, czy zawieszanie różnego rodzaju roślin do zjedzenia, tak aby agama brodata musiała włożyć wysiłek w zdobycie tego pokarmu. Agam nie należy trzymać w parach (samiec może zamęczyć swoimi zalotami samicę), ani dwóch samców razem (będzie dochodziło do walk pomiędzy nimi). Dopuszczalne jest trzymanie samic razem, albo haremu, jednego samca i kilku samic, ale nawet wtedy należy pamiętać, że podczas każdego łączenia agam razem musimy mieć możliwość ich rozdzielenia i trzymania osobno, gdyby jednak agamy okazały się zbyt agresywne wobec siebie (więcej w dziale: Zachowania – Terytorializm).

Nie rozumienie i nie trzymanie się powyższych zasad, wraz z dużą dostępnością i niską ceną agam, często prowadzi do bardzo tragicznych skutków. W ostatnich latach terrarystyka mocno cierpi pod tym względem, pomimo rozwoju wiedzy i sprzętu jaki można kupić, coraz częściej można się natknąć na ledwo żywe agamy brodate zarówno w prywatnych hodowlach, na aukcjach, jak i w sklepach zoologicznych. Najlepiej obrazuje to poniższy artykuł (uwaga na drastyczne zdjęcia):

• Ludzka głupota nie zna granic – dokąd zmierza terrarystyka?

Oczywiście agamy brodate nadal są i będą bardzo wdzięcznym gatunkiem do hodowli, nie bez powodu stały się tak popularne, a z odrobiną rozsądku w ich hodowli są dobrym wyborem zarówno dla początkujących, jak i doświadczonych terrarystów.

Terytorializm

Agamy brodate pomimo tolerowania się nawzajem w grupach, są gatunkiem terytorialnym. Nie trzeba hodować agam w grupach, agamy bardzo dobrze czują się będąc utrzymywane w pojedynkę, a zapewniając odpowiednie warunki i poświęcając im trochę naszej uwagi nadal są bardzo aktywne i ciekawskie. Agamy mogą być ospałe niezależnie od tego czy są trzymane w grupach, czy w pojedynczo i zależy to najczęściej od warunków panujących w terrarium (oświetlenie, odpowiednio duże terrarium, odpowiednia dieta, zdrowie agamy, odpowiednia ilość wysp ciepła i kryjówek itd.), a nie od ilości agam w terrarium. Trzymanie kilku agam jest możliwe, niemniej decydując się na kilka osobników w jednym terrarium musimy spełnić szereg warunków. Przede wszystkim terrarium powinno być odpowiednio duże. W grupach najlepiej jest trzymać same samiczki, samce wygodniej trzyma się osobno. Samiczki muszą się „dogadywać” między sobą, należy zwracać szczególną uwagę na jakiekolwiek walki pomiędzy samiczkami, oznaki dominacji jednej z agam nad drugą, pseudokopulacje pomiędzy dwoma samiczkami i być w każdej chwili gotowym na oddzielenie jednej agamy od drugiej. Agamy muszą być podobnych rozmiarów, najlepiej łączyć agamy dorosłe (lub takie powyżej 30-35 cm). Łączenie dużej agamy z mniejszą zazwyczaj skutkuje paniką u mniejszego osobnika, jego zdominowaniem, odmawianiem jedzenia (nawet wtedy gdy agamy widzą się tylko przez szybę). Jeśli dorosła agama brodata ma dostęp do malucha, to może potraktować go jak pokarm.

Niektórzy hodowcy trzymają też swoje agamy w haremach, czyli jeden samiec i kilka samic. Taki układ jest niekorzystny z kilku względów. Nie mamy kontroli nad rozmnażaniem agam, samice są ciągle stymulowane do produkcji nowych jaj. Drugie terrarium jest i tak konieczne na czas składania jaj przez samicę, aby zapewnić jej spokój w tym krytycznym momencie, a przecież równie dobrze można wykorzystać je do trzymania samca osobno. Samiec stale nęka samice swoimi zalotami, samice nawet w najbardziej przestronnym. Z tego też względu nie należy trzymać agam w parach.

Oswajanie

• Oswajanie jaszczurek

Zakup

Wbrew pozorom zakup pierwszej agamy (jak i każdej innej jaszczurki) polecam rozpocząć od przygotowania odpowiedniego terrarium (patrz: Terrarium). W przypadku tego gatunku terrarium to największy koszt, który poniesiemy. Przygotowanie dużego, docelowego terrarium w pierwszej kolejności pozwoli uniknąć wielu popełnianych błędów, a także zapewni dobry start świeżo zakupionej, często młodej, agamie. Zakup agamy w pierwszej kolejności skutkuje tym, że nie jesteśmy na nią przygotowani, posiadamy małe, przejściowe terrarium, słabą lampę UVB, równie często nie zdajemy sobie sprawy z wydatków jakie nas czekają w związku z budową właściwego terrarium, przez co jego budowa zaczyna się przeciągać, idziemy na niewłaściwe kompromisy np. zmniejszając wielkość terrarium i przestrzeń życiową agamy. Pierwsza, często młoda, agama brodata wymaga dużych dawek UVB by móc się odpowiednio rozwijać, urosnąć do odpowiednich rozmiarów. Posiadanie docelowego terrarium od samego początku pozwoli agamie na swobodne wybieganie się, a także na oswojenie się z miejscem, w którym zamieszka, dzięki czemu uniknie się stresu związanego z ciągłą zmianą otoczenia i konieczności ponownego oswajania, czy problemów z brakiem apetytu. Podczas kupna nowej agamy brodatej często towarzyszą pytania, czy lepiej jest kupić młodą agamę brodatą, czy też dorosłą, albo jakiej płci powinna być pierwsza agama brodata? Na te pytania nie ma jednoznacznej odpowiedzi, a przy zapewnieniu dobrych warunków nie powinno być większych problemów z żadną z nich. To na co naprawdę warto zwrócić uwagę, to zdrowie agamy, którą chcemy kupić. Jak zatem kupić zdrową agamę brodatą? Kupując agamę warto zwrócić uwagę na warunki w jakich agama brodata była przetrzymywana, należy sprawdzić czy agama brodata nie jest wychudzona, czy nie posiada ubytków palców, ogona, a także czy agama brodata nie przymyka oczu, nie jest ospała.

Terrarium

Terrarium dla agam brodatych często jest ich domem przez wiele lat, dlatego warto zadbać o to aby już na starcie było to terrarium jasne, odpowiednio duże i jak najlepiej wyposażone. W ten sposób agama brodata już na starcie będzie się prawidłowo rozwijała i urośnie do maksymalnych swoich rozmiarów.

Agamy brodate nie wymagają terrariów przejściowych, w dłuższej perspektywie jest to niepotrzebny wydatek, lepiej od razu jest zaopatrzyć się w docelowe terrarium. Absolutnym minimum dla jednego osobnika to 120x60x60cm, jednak w przypadku większych osobników, a także agam odmiany German Giant o wiele bardziej optymalne wydaje się terrarium o wielkości 130x80x80 cm, lub większe. Istotna przy wyborze terrarium jest także grubość ścianek i półek, które w małych terrariach powinny być cienkie, aby nie zabierały agamie powierzchni do biegania, w większych terrariach mamy większą swobodę. Zbyt małe terrarium będzie skutkowało ospałością agam, brakiem apetytu, przesiadywaniem w jednym miejscu, co może skończyć się otyłością. Tego problemu nie rozwiązuje wypuszczanie agam poza terrarium, a wręcz pogarsza to ich sytuację (patrz: Skutki przetrzymywania agam poza terrarium). Jak już wcześniej wspominałem, jeśli wielkość terrarium jest problemem warto poczytać o innych, mniejszych gatunkach jaszczurek.

Podłoże

Podłoże powinno spełniać szereg funkcji. Największą obawą podczas jego wyboru jest możliwość zaczopowania się agamy. Dlatego warto używać podłoży stałych, takich jak mieszanka gliny z piaskiem lub takich, które przynajmniej w pewnym stopniu mogą być nadtrawione (np. podłoże celulozowe), albo tych, które zjedzone dopiero w dużych ilościach powodują zaczopowanie (np. granulat kukurydziany), a bezwzględnie unikać tych które są twarde/ostre i w zasadzie jeden zjedzony kawałek może stanowić zagrożenie (np. drewienka, chips kokosowy). Przy wyborze podłoża należy wziąć również pod uwagę fakt, że w naturze gatunek ten nie żyje na sypkim podłożu i między innymi stąd wynika skłonność agam do podjadania ściółki dlatego nigdy nie możemy być pewni, że agama brodata nie zje drewienka, piasku czy granulatu i to, która ściółka jest chętniej zjadana a która mniej może być cechą osobniczą.

W zależności od potrzeby istnieje kilka rodzajów podłoża, które można zastosować:

Ręczniki papierowe – Przydatne w odchowie małych agam brodatych, a także w sytuacjach gdy higiena jest bardzo ważna np. podczas kwarantanny. Są mało estetyczne, ale wskazane w przypadku małych, a także nowych agam, dopóki nie zrobimy badań pod kątem posiadania pasożytów. Bardzo łatwo je wymienić na nowe, a ryzyko zaczopowania jest minimalne. U dorosłych agam podłoże to jest bardzo niepraktyczne, agamy rozrywają ręczniki pazurami a ręcznik z całego dna najczęściej kończy zwinięty w kącie terrarium dlatego rozwiązanie to jest dobre dla maluchów do 3 miesiąca życia a w przypadku zwierząt starszych tylko w wyżej wymienionych sytuacjach (choroba, kwarantanna).

Podłoże celulozowe – (np. Chipsi Ultra, Asan Pet Silver) Jedno z najbezpieczniejszych i najlepszych rodzajów podłoża dostępnych na rynku. Zjedzone przez agamę najprawdopodobniej zostanie strawione lub chociaż na tyle rozpuszczone by mogło spokojnie zostać wydalone z układu pokarmowego. Podłoże nie zapada się pod agamą, jest estetyczne, dobrze pochłania zapachy i nie pleśnieje pod wpływem wilgoci.

Sztuczna trawa – jest to bezpieczne podłoże, można łatwo wyjąć i umyć pod gorącą wodą w razie potrzeby. Należy zwrócić uwagę, aby sztuczna trawa była miękka. Można stosować np. przy odchowie młodych agam. Minusem jest brak ścieralnej powierzchni, przez co agamie mogą przerastać pazurki jeśli nie zapewnimy innych miejsc do ścierania pazurków (np. na półkach). Warto również przemyśleć to, że agamy nauczone jedzenia zieleniny (a każda powinna być tego nauczona) zazwyczaj dość żywo reagują na kolor zielony przez co mogą próbować jeść taką trawę i po wielu nieudanych próbach może (choć nie musi) dojść u nich do zobojętnienia na ten kolor co należy mieć na uwadze decydując się na takie rozwiązanie.

Granulat kukurydziany (np. Chipsi mais) – zjedzone w małej ilości może zostać bez problemu wydalone nie powodując szkód w układzie pokarmowym. Niestety wbrew powszechnej opinii podłoże to nie rozpuszcza się całkowicie w przewodzie pokarmowym i zjadane w dużej ilości również może prowadzić do zaczopowania dlatego konieczna jest obserwacja zwierzęcia oraz sprawdzanie czy w odchodach nie ma znaczących ilości granulatu co świadczyłoby o jego regularnym podjadaniu. Nie zapada się pod agamą, nie pyli, wygląda estetycznie, nie ma problemu ze sprzątaniem i jego wymianą. W miejscach podwyższonej wilgotności (np. pod ceramiczną miską) może pleśnieć, dlatego należy zwrócić uwagę na to, aby podłoże było suche.

Piasek – podłoże estetyczne, łatwe do czyszczenia, wyglądające naturalnie. Nie jest jednak zalecane dla osób dopiero rozpoczynających przygodę z terrarystyką i nie posiadających jeszcze zbyt dużego doświadczenia w opiece nad gadami. Stosując tego typu podłoże należy często zwracać uwagę na to czy agama brodata nie podjada piasku, a także czy nie wydala go wraz z kałem. Jedzenie powinno być podawane w misce, tak aby nie miało kontaktu z podłożem. Podjadanie piasku często wiąże się z brakiem odpowiedniej suplementacji dlatego bardzo ważne jest dopilnowanie tej kwestii (agama oprócz standardowej suplementacji powinna posiadać stały dostęp do źródła wapnia np. w postaci preparatu wapniowego podanego w płaskim naczyniu). Istnieją dwie szkoły odnośnie grubości ziaren piasku zalecanych dla agam. Jedna mówi o ziarnach możliwie jak najgrubszych, druga o bardzo drobnych. Tak naprawdę najważniejsze jest aby piasek nie pylił a pył nie podrażniał układu oddechowego i jeśli zauważymy, że mimo odpowiednio wysokiej wilgotności powietrza piasek bardzo pyli należy go wymienić. Na podstawie mojego doświadczenia hodowlanego mogę śmiało powiedzieć, że bardzo dobrze sprawdza się zwykły piasek kwarcowy o ziarnach 0,5-1 mm. Jeśli natomiast zauważymy, że pojawił się problem podjadania piasku, należy niezwłocznie wymienić to podłoże na ręczniki papierowe i obserwować agamę, czy nie ma problemów z apetytem, lub wydalaniem i dopiero jeśli przez kilka dni wszystko będzie w porządku można zastosować inne podłoże.

Glina/glina z piaskiem– jest to podłoże najbardziej zbliżone do tego, na jakim żyje ten gatunek w środowisku naturalnym. Po zmieszaniu gliny (najlepiej naturalnej, bez barwników i innych dodatków np. zwykłej wiążącej gliny wędkarskiej) z piaskiem w stosunku 1:1 możemy uzyskać twarde podłoże, w którym zwierzę mimo wszystko może kopać. Można poeksperymentować z różnymi typami glin i stosunkiem w jakim zmieszamy ją z piaskiem tak żeby uzyskać najbardziej odpowiadający nam i naszemu zwierzakowi efekt. Dla osobników ze skłonnością do jedzenia podłoża najlepszą opcją będzie uzyskanie bardzo twardej, zaschniętej powierzchni. Podłoże takie jest nie tylko estetyczne, bardzo łatwe w sprzątaniu i tańsze od wielu komercyjnych, typowo terrarystycznych podłoży ale również bezpieczne dla agamy bo w przypadku uzyskania twardej, stałej powierzchni nie ma ona możliwości zjedzenia podłoża!

Biopodłoże – jest to próba imitacji naturalnych warunków w terrarium. Biopodłoże składa się zazwyczaj z mieszaniny piasku, gliny i ziemi. Ziemię zbiera się zazwyczaj z dala od siedzib ludzkich, wraz z różnymi mikroorganizmami i bezkręgowcami, które będą służyły jako detrytofagi (organizmy rozkładające nadmiar materii organicznej). Istnieje coraz więcej doniesień, że agamy są zdrowsze na tego typu podłożach, nie posiadają pasożytów (być może mikroorganizmy w ściółce konkurują z pasożytami o materię organiczną). Oczywiście jeśli posiadamy chorą agamę, należy ją najpierw wyleczyć zanim zaczniemy stosować podłoże bioaktywne. Minusem tego podłoża jest konieczność zabezpieczenia terrarium przed wilgotnością. W innym wypadku drewniane płyty terrarium mogą zacząć puchnąć i niszczyć się. Jeśli zdecydujemy się na taką formę podłoża warto skonsultować się z osobami, które już je stosują i mogą udzielić wielu cennych rad i wskazówek bo żeby móc mówić o podłożu bio a tym bardziej o podłożu bioaktywnym nie wystarczy wsypać do terrarium 10 cm ziemi z ogródka i warto najpierw dokładnie zgłębić temat.

Inne podłoża – podczas poszukiwania podłoża dla agam brodatych należy zwrócić uwagę na to aby nie było to podłoże, które połknięte szybko utknie w układzie pokarmowym. Są to najczęściej podłoża składające się z średniej wielkości kawałków, ostrokrawędziste i twarde, niepoddające się w żaden sposób kwasom żołądkowym. Przykładem tego typu podłoża jest kostka bukowa, chips kokosowy, czy kawałki kory drzew, w przypadku których jeden nieszczęśliwy kawałek jest w stanie zaklinować się w przewodzie pokarmowym agamy, skutkiem czego jest najczęściej operacja takiej agamy, albo lewatywa. Inne cechy podłoża, które go dyskwalifikują to pylenie (np. różnego rodzaju suche trawy, nieodpylone, torf kokosowy), wydzielanie silnych zapachów (np. kora drzew iglastych wydzielająca różnego rodzaju olejki eteryczne), posiadanie toksycznych, lub nie do końca zdrowych substancji (np. gazety). Podłoże powinno być też w miarę stabilne, tak aby agama brodata nie zapadała się w nim i mogła swobodnie po nim chodzić.

Rośliny i dekoracje

Jeśli chodzi o żywe rośliny w terrarium dla agam brodatych, to muszą to być rośliny jadalne. Należy się też nastawić na ich częstą wymianę, dlatego najlepiej jest takie rośliny zasadzić w doniczkach, tak aby móc łatwo je wyjąć i wymienić na kolejne. Polecane rośliny to bazylia, melisa, trzykrotka i wszystkie inne, którymi agamy mogą się żywić (Patrz: Żywienie – pokarm roślinny). Nie należy używać różnego rodzaju roślin posiadających kolce, kaktusów, czy innych sukulentów. Stosując sztuczne rośliny należy uważać by agama brodata ich nie zjadła i nie zaczopowała się nimi.

Terrarium kwarantannowe

Takie terrarium służy jak sama nazwa wskazuje do kwarantanny zarówno chorych osobników, jak i nowo nabytych osobników (jeśli posiadamy kilka agam). Takie terrarium powinno być ascetycznie urządzone, wnętrze powinno być łatwe do wyczyszczenia, a zamiast podłoża najlepiej jest użyć ręczników papierowych, bądź chusteczek higienicznych, które w łatwy sposób można wymienić. Terrarium kwarantannowe powinno być wyposażone w lampy grzewcze i dobrą lampę UVB.

Skutki przetrzymywania poza terrarium

Agamy brodate to gatunek łatwo oswajający się i ciekawski, do tego jest to średniej wielkości, niezbyt szybka jaszczurka. To wszystko spowodowało, że dużo osób wyciąga jaszczurki z terrarium i pozwala im biegać po pokoju. W przypadku jaszczurek zbyt częste wypuszczanie ich z terrarium prowadzi do poważnych konsekwencji zdrowotnych. Wypuszczanie agam brodatych poza terrarium prowadzi przede wszystkim do wychłodzenia organizmu. Agamy brodate jak wszystkie gady są zwierzętami zmiennocieplnymi, dlatego nie potrafią utrzymać własnej temperatury ciała, tylko przyjmują temperaturę otoczenia. Zbyt częste wychładzanie agamy prowadzi do problemów z nerkami, a w konsekwencji dny moczanowej i do problemów z górnymi drogami oddechowymi (np. zapaleniem płuc). W terrarium nie bez powodu panuje tak wysoka temperatura, temperatura panująca w pokoju jest zazwyczaj o 10-15°C niższa, przy podłodze może być jeszcze niższa (np.
jeśli posiadamy kafelki). Kolejnym problemem są śliskie powierzchnie, jak np. panele, czy kafelki. Agamy brodate wypuszczane na taką powierzchnię nie potrafią po niej normalnie chodzić, tak jak w terrarium, tylko ślizgają się po niej. Długotrwałe wypuszczanie jaszczurek na taką powierzchnię powoduje późniejsze problemy ze stawami i chodzeniem. Wypuszczane jaszczurki z terrarium o wiele częściej ulegają wypadkom. Nie raz można się spotkać na różnych grupach i forach terrarystycznych z przypadkami, gdy właściciel nadepnął przez przypadek na wypuszczoną agamę, agamy mogą też spaść z balkonu, zjeść coś, co nie koniecznie nadaje się do jedzenia i tym się zaczopować itd. Jak widać zagrożeń podczas wypuszczania jaszczurek jest wiele. Krótkotrwałe (ok. 15 min.) i niezbyt częste wypuszczanie jaszczurek poza terrarium z zachowaniem wszystkich środków bezpieczeństwa może przynosić pewne korzyści. Terraria agam brodatych w porównaniu do przestrzeni zajmowanych w warunkach naturalnych są małe (niezależnie od tego jak duże terrarium byśmy nie posiadali), więc wypuszczanie agam pobudza ich ciekawość. Jeśli już zdecydujemy się na wypuszczanie agam z terrarium należy zachować wszelkie środki bezpieczeństwa:
– Nie powinno się wypuszczać agam na dłużej niż ok. 15 min.
– Nie wypuszczamy jaszczurek na panele, a już tym bardziej nie wypuszczamy na zimne kafelki. Zawsze możemy na panele położyć jakiś ręcznik, albo dywanik, po którym agama brodata będzie mogła normalnie biegać.
– Przed wypuszczeniem agamy należy zabezpieczyć pokój, tak aby agama brodata nie mogła czegoś zjeść, wejść za szafę, na balkon itd.
– Ciągle kontrolujemy gdzie jaszczurka biega i co robi, nie spuszczamy jej z oczu.
– Nie kładziemy gada na różnych źródłach ciepła (np. kaloryfer, termofor), tylko jak skończy się czas odkładamy jaszczurkę do terrarium.
– Nie wypuszczamy osobników młodych.
– W ciepłe dni latem o wiele lepszym rozwiązaniem jest zabezpieczona woliera zewnętrzna.
– Wypuszczając agamy należy pamiętać, że te szybko uczą się wychodzić ze swojego terrarium na czas zrobienia kupki, po czym często nawet same wracają do niego.
– Oprócz powyższego wyjątku rzadko kiedy zdarza się, że agamy same wracają do terrarium jeśli poczują zimno. O wiele częściej, gdy agama brodata się wychładza, to szuka sobie ustronnego miejsca (najczęściej gdzieś między meblami) i idzie spać. Takich sytuacji powinniśmy unikać, jeśli się zdarzy, to należy skrócić czas spacerków poza terrarium.

• Chów bezterraryjny u gadów

Woliera zewnętrzna

Woliera zewnętrzna to klatka najczęściej budowana po to, aby agama brodata mogła wygrzewać się bezpieczne w naturalnymi promieniami słonecznymi. Światło UVB nie przechodzi przez szyby, dlatego wolierę zewnętrzną buduje się najczęściej z elementów drewnianych i siatki. Woliera musi być zabezpieczona przed innymi zwierzętami, jak kotami i większymi ptakami, dobrze jest też, gdy woliera stoi na nóżkach, a nie leży bezpośrednio na podłożu. Ważne jest też aby wewnątrz woliery znalazła się miska z wodą i kryjówka do której agama będzie mogła się schować, gdyby zrobiło się jej za gorąco.

Temperatura

Na wyspie ciepła temperatura powinna wynosić ok. 38-40°C, najchłodniejsze miejsce 25°C, w nocy temperatura nie powinna spadać poniżej 18°C (optymalnie 20-22°C). Warto tutaj zaznaczyć, że taki gradient temperatur jest możliwy do uzyskania w odpowiednio dużych terrariach, w małych terrariach będzie panowała wszędzie jedna i ta sama temperatura. Do ogrzewania używamy lamp grzewczych, lamp metalohalogenowych z UVB (ciepło, UVA i UVB), lub promienników ceramicznych, które zapewniają ogrzewanie od góry (te ostatnie można stosować w nocy, jako że nie emitują światła).

Nie powinno się stosować kabli, mat i kamieni grzewczych, które mogą doprowadzić do poparzenia u agam. Często są też dość awaryjne, mogą powodować zwarcia i w konsekwencji przegrzewanie się. Także stosowanie czerwonych i „podczerwonych” lamp jako ogrzewania w nocy nie jest wskazane. Agamy widzą czerwony kolor dokładnie tak samo (o ile nie lepiej) niż ludzie⁵, a lampa która świeci na czerwono, emituje czerwone światło. Podczerwieni nie widać gołym okiem (dlatego też często nie powinna nawet nazywać się podczerwoną). Ciągłe stosowanie czerwonego oświetlenia oraz innych lamp nocnych może zaburzać sen agam. Czasami takie agamy są nawet aktywne i poszukują jedzenia w nocy.

Wilgotność

Powinna wynosić ok. 60%, uzyskujemy ją umieszczając basenik w terrarium, który będzie podnosił wilgotność (nie pozostawiamy go na noc), a także dzięki codziennemu jednorazowemu zraszaniu terrarium.

Prawidłowa wilgotność pozwala na prawidłowe przejście wylinki, przez agamę, a także nie dopuszcza do pylenia w terrarium. Wahania wilgotności w ciągu dnia są jak najbardziej dopuszczalne, nie należy za to montować różnego rodzaju foggerów utrzymujących stałą (często lokalnie zbyt wysoką, pomimo zastosowania czujnika) wilgotności, ponieważ można doprowadzić do problemów z układem oddechowym u agam. Basenik w terrarium i jednorazowe zraszanie powinny w zupełności wystarczyć.

Wentylacja

Standardowo powinna to być wentylacja grawitacyjna, czyli jedna kratka wentylacyjna u góry (może być w ścianie, albo w suficie terrarium) i druga na przeciwległej ścianie kratka wentylacyjna na dole. Zazwyczaj stosuje się kratki po bokach, albo z przodu i z tyłu. Podczas planowania warto zwrócić uwagę na to czy podłoże nie będzie się wysypywało z dolnej kraty wentylacyjnej. Górną kratę wentylacyjną warto umieścić obok lamp grzewczych, unoszące się ciepłe powietrze będzie napędzało w ten sposób ruch powietrza, bez powodowania nadmiernego przeciągu. Nie powinno się montować krat wentylacyjnych na tej samej ścianie, tylko do góry, czy tylko na dole, za wentylację nie powinny także być uznawane szpary pomiędzy drzwiami. Z powodu złej wentylacji nie nadają się też akwaria (ponadto agamy przetrzymywane przez dłuższy czas w akwarium często obijają sobie pyszczki o szyby, dlatego powinno się unikać tego typu praktyk). W terrariach nie powinno się też montować żadnych wentylatorów tłoczących powietrze do środka zamiast wentylacji grawitacyjnej. Zła wentylacja może powodować problemy z układem oddechowym u agam.

Oświetlenie

Zaraz obok pożywienia i wody, to kluczowy element w hodowli agam brodatych, które są jaszczurkami mocno światłolubnymi. Odpowiednie oświetlenie reguluje rytm dobowy agam, zachęca agamy do aktywnego spędzania swojego czasu, co wpływa także pozytywnie na chęć polowania i apetyt. Odpowiednia ilość światła UVB jest równoznaczna z odpowiednią ilością witaminy D3, która wspiera wchłanianie wapnia do kości tym samym chroni przed MBD.

UVB – Promieniowanie UVB jest konieczne dla agam brodatych, aby mogły syntetyzować witaminę D3, która chroni przed krzywicą (MBD). Doustna suplementacja witaminą D₃ jest nieefektywna i nie chroni w żaden sposób przed MBD¹⁵. W przypadku agam konieczne jest zastosowanie mocniejszych lamp UVB oznaczonych jako desert, UVB150-200, albo wartością w procentach 8.0, 10.0, albo 12%, 14% w zależności od firmy nadającej oznaczenia. Należy jednak pamiętać, że wartości w procentach są tylko sugestią dla jakich jaszczurek powinna być dana lampa stosowana (8-14% gatunki pustynne, 5-7% gatunki tropikalne), tak samo jak oznaczenie desert, nie jest to ilości emitowanego uvb. Podczas wyboru lamp UVB warto się sugerować typem lampy (świetlówka kompaktowa, świetlówka rurowa T8, świetlówka rurowa T5, wysokonapięciowe lampy rtęciowe tzw. MVL, metalohalogen) oraz pochodzeniem lampy. Warto żeby lampa była produkowana przez ogólnie rekomendowaną firmę zwłaszcza podczas wyboru tych najsłabszych lamp, czyli świetlówek kompaktowych, gdyż na rynku sprzedawane są także lampy nie emitujące UVB, lub emitujące bardzo mało UVB⁶ (niektóre są wręcz szkodliwe!⁷), przez co taki zakup staje się bezcelowy i pomimo wydanych pieniędzy nie chroni agam przed krzywicą.

Świetlówki kompaktowe stosuje się jako absolutne minimum u agam brodatych. Jest to niestety także najsłabsze źródło UVB. Świetlówki te powinny posiadać oznaczenie 10.0, lub UVB150 (wersja słabsza), UVB200 (wersja mocniejsza) i powinny być w wersji 26W (lampy 13W są mniejsze, przez co oświetlają mniejszą powierzchnię i wypalają się szybciej, już po kilku miesiącach są do wymiany). Świetlówki kompaktowe powinny wisieć bardzo blisko do agamy 15-30 cm (im bliżej tym mocniejsze promieniowanie UVB) i być wymieniane przynajmniej co 6 miesięcy. Ze względu na niską cenę i łatwy montaż są to niestety najbardziej popularne lampy UVB na rynku terrarystycznym. Świetlówki kompaktowe powinno się montować wraz z reflektorem aluminiowym (mogą być montowane zarówno pionowo, jak i poziomo), dzięki czemu do agamy dotrze większa ilość UVB. Nie należy ich mylić ze świetlówkami kompaktowymi T5, które wyszły ostatnio i sprawują się podobnie jak świetlówki rurowe T5.

Świetlówki rurowe T8 podobnie jak świetlówki kompaktowe emitują niewielkie ilości UVB i powinny wisieć na niewielkiej odległości od agamy (do 30 cm bez reflektora i do 40 cm z reflektorem), przez co są rozwiązaniem mało praktycznym w przypadku wysokich terrariów dla agam. Oznaczane podobnie jak w przypadku świetlówek kompaktowych wartościami procentowymi np. 10.0, lub 12%. Ich przewagą nad świetlówkami kompaktowymi jest oświetlana powierzchnia, dlatego przy wyborze tych lamp powinniśmy szukać jak najdłuższych świetlówek najlepiej z reflektorem a terrarium przystosować tak, żeby agama brodata wygrzewała się na dość niewielkich odległościach od lampy np. za pomocą półek.

Wysokonapięciowe lampy rtęciowe, inaczej H.I.D. MVL, często opisywane także jako self-ballasted lamp, czyli lampy nie wymagające statecznika. Nie należy ich mylić z lampami metalohalogenkowymi (H.I.D. MH), które także należą do grupy lamp wysokonapięciowych (H.I.D). W przeciwieństwie do nich lampy MVL nie wymagają balastu/statecznika i są bardzo prądożerne. Z wyjątkiem niektórych nie oferują zbyt wiele promieniowania UVB. Do tych wyjątków należy m.in. znana większości lampa Osram UltraVitalux 300W, dla której bezpieczna odległość jaszczurki od lampy wynosi 1 metr. Lampa ta stosowana jest najczęściej podczas leczenia jaszczurki. Słabsze lampy ze względu na małą ilość emitowanego UVB, krótką żywotność, niską jakość światła i wysoką cenę pozwolę sobie tutaj pominąć, w większości przypadków zamiast nich warto zainwestować w coś lepszego.

Świetlówka rurowa T5 jest to jedne z lepszych rozwiązań, do wyboru mamy 3 lampy Arcadia T5 D3+ 12% i 14% oraz Zoo Med Reptisun T5 10.0. Tak powyżej nie należy się sugerować wartościami procentowymi, zarówno Zoo Med Reptisun T5 10.0, jak i Arcadia T5 D3+ 12% to lampy o podobnej ilości emitowanego uvb 8 . I tak do terrariów o wysokości 60 cm proponowałbym lampy Zoo Med T5 10.0 oraz Arcadia T5 D3 12%, w obu przypadkach z reflektorem, a do 80 cm i wyższych Arcadia T5 D3+ 14%. Świetlówki rurowe T5 wraz z reflektorem (który właściwie podwaja ilość UVB docierającą do agamy) są jednych z lepszych opcji, zarówno pod względem jakościowym, jak i ekonomicznym, gdyż w przeciwieństwie do świetlówek kompaktowych można je spokojnie wymienić po roku użytkowania, a nie co pół roku. Świetlówki te sprawdzą się bardzo dobrze jako doświetlenie całego terrarium. Większą ilość UVB emitują lampy metalohalogenowe, jednak należy zauważyć, że świetlówki rurowe oświetlają o wiele większą powierzchnię terrarium, poza tym bezpieczna odległość od świetlówki T5 14% zaczyna się od ok. 40 cm (na tej wysokości można umieścić wyspę ciepła), a zalecana odległość od tej lampy to ok. 65cm (niższe półki). Dzięki tak wysokim dawkom uvb i dużej oświetlanej powierzchni te lampy wydają się bardzo dobrą konkurencją, lub nawet uzupełnieniem oświetlenia dla metalohalogenów. Długość tych lamp powinna wynosić ok. 2/3 długości terrarium.

Metalohalogeny wraz ze świetlówkami T5 należą do najlepszych lamp UVB. Są to lampy o bardzo dużej emisji światła UVB i jako jedyne emitują duże ilości UVA (w zakresie widzialnym dla gadów 350-400nm), są energooszczędne, podstawowe wersje to 35W, 50W i 70W (istnieją na rynku także mocniejsze wersje do bardzo wysokich terrariów 100W, 150W), do funkcjonowania wymagają zewnętrznego balastu/statecznika dopasowanego do mocy lampy, albo statecznika zmiennego do którego można podłączyć lampy o dwóch różnych mocach. Producenci metalohalogenów zazwyczaj podają zalecane odległości lamp do których należy się zastosować, gdyż w obrębie jednej mocy (np. 35W) ilość UVB może się znacząco różnić w zależności od producenta, modelu i zastosowanej technologii. Dostępne są też różne opracowania naukowe badające na jakich wysokościach powinny wisieć poszczególne lampy UVB, w tym metalohalogeny⁹. Podczas wyboru lamp metalohalogenowych warto wziąć pod uwagę kilka ich cech:
– wartość PAR oznaczającą średnicę lampy (dostępne są zazwyczaj wersje PAR 20, PAR 30 i PAR 38) im większa średnica, tym większa oświetlana powierzchnia, dla agam im większa tym lepiej
– kąt świecenia (często opisywany jako spot/flood), wąski kąt świecenia (spot) uzyskany dzięki skupiającej przedniej szybie lampy oraz szeroki (flood) uzyskany dzięki szybce rozpraszającej, dla agam flood w niskich terrariach w bardzo dużych terrariach można pokusić się o lampę typu spot.
– wersję desert (pustynną) przeznaczoną dla agam o większej emisji uvb (wersja jungle jest przeznaczona dla gatunków tropikalnych).

Słońce – Jest naturalnym źródłem UVB, w Polsce i innych strefach umiarkowanych nie ma obawy o przedawkowanie ilości UVB (dobrym pomysłem jest też sprawdzenie wartość UV Index w prognozach pogody). Latem gdy jest ciepło i mamy taką możliwość warto wziąć agamę na zewnątrz (najlepiej w wolierze zewnętrznej) i wykorzystać promienie słoneczne. Należy jednak pamiętać, że promienie UV nie przechodzą przez szybę (szyba filtruje 98% światła uvb¹⁰), dlatego w wolierach należy stosować siatkę. Natomiast światło docierając do wewnętrza pokoju i terrarium jest tylko światłem widzialnym (bez UVB), więc oprócz ogrzania się agama brodata nic nie zyskuje opalając się przez szybę.

Jak długo agama brodata wytrzyma bez UVB? – To pytanie dość często jest zadawane, najczęściej w momencie gdy z różnych przyczyn dochodzi do awarii lampy UVB. Nie ma na nie jednoznacznej odpowiedzi. Dłużej w przypadku gdy używamy odpowiednio mocnej lampy uvb (świetlówka T5, metalohalogen) i w przypadku osobników dorosłych. Krócej w przypadku osobników młodych, lub naświetlanych słabą lampą UVB. Niemniej jednorazowa tygodniowa, lub nawet trochę dłuższa przerwa potrzebna na zakup nowej lampy UVB raczej nie wpłynie negatywnie na rozwój agamy.

UVB, a oko ciemieniowe – oko ciemieniowe znajdujące się na czubku głowy agam brodatych, uważane jest za pozostałość ewolucyjną po wczesnych strunowcach. Nie jest to jednak narząd bezużyteczny. Oko ciemieniowe jest w stanie wychwytywać promieniowanie UVB. To oko ciemieniowe pozwala agamom brodatym na wygrzewanie się w miejscu z najbardziej optymalną ilością UVB¹¹

– UVA
W przeciwieństwie do wzroku ludzkiego, wzrok agam (i większości innych jaszczurek) potrafi odbierać światło UVA o długości fal 350-400nm 5 . Dla agam jest to dodatkowy kolor, który potrafią dostrzec. Zapewnienie lamp emitujących UVA (głównie terrarystycznych, metalohalogenowych lamp UVB) wpływa pozytywnie na aktywność i samopoczucie agam brodatych, a także na to jak postrzegają świat zewnętrzny.

– Doświetlenie terrarium (światło widzialne)
Niezależnie od lamp, które wybierzemy warunki panujące w terrarium powinny być jasne, a światło powinno być barwy zimnej (ok. 6500K, lub więcej). W niektórych przypadkach będzie się to sprowadzało do konieczności zamontowania dodatkowego źródła światła np. LED. Idealnym doświetleniem terrarium są lampy metalohalogenowe bez UVB o wysokim CRI, ich widmo bardzo mocno przypomina widmo Słońca¹² .

Żywienie

Agamy brodate są gatunkiem wszystkożernym. W hodowli powinny być karmione zarówno pokarmem zwierzęcym, jak i roślinnym. Mówi się o tym, że pokarm roślinny powinien stanowić 40%, 50%, a nawet 80% diety¹³ (dorosłego osobnika).  Przez wiele lat w warunkach domowych agamy karmiono głównie samymi owadami z niewielkim dodatkiem pokarmu roślinnego, często nawet bez żadnego dodatku roślin lub zastępując rośliny zielone owocami i warzywami. Dziś wiadomo, że takie praktyki wpływają niekorzystnie na organizm tych zwierząt i znacząco skracają długość ich życia. Najważniejszym czynnikiem przy doborze odpowiedniej ilości roślin w diecie jest wiek agamy. Maluchy do ok 4 miesiąca życia powinny otrzymywać ok 10% pokarmu roślinnego w diecie. Jest to idealny czas aby powoli i bez pośpiechu przyzwyczaić malca do jedzenia roślin. Osobniki od 4 miesiąca życia do mniej więcej roku powinny otrzymywać już od 30 do 40% pokarmu roślinnego, osobniki w wieku 12-18 miesięcy ok 50% a osobniki dorosłe, powyżej 18 miesiąca życia nawet 80%. Bardzo ważne jest aby pod pojęciem pokarmu roślinnego nie rozumieć warzyw i owoców, które mogą być  jedynie urozmaiceniem a jako właściwy pokarm roślinny należy traktować rośliny zielone np. mięta, bazylia, mniszek lekarski itp. Oczywiście nikt nie dokładnie nie oblicza tych proporcji w hodowli, niemniej należy pamiętać aby u malców rośliny stanowiły niewielki dodatek, u podrostków mniej więcej 1/3 – 1/2 podawanego pokarmu a u dorosłych podstawę diety. Powyższe proporcje, a także wielkość i częstotliwość podawania pokarmu różni się w zależności od wieku. Młode agamy zazwyczaj niechętnie jedzą pokarm roślinny, ponieważ mają większe zapotrzebowanie na białko zwierzęce. Niemniej warto jest przyzwyczajać je od małego do roślin bo tak odchowane maluchy chętniej jedzą rośliny w wieku dorosłym. Podawany pokarm, zwłaszcza zwierzęcy powinien być też odpowiedniej wielkości, zbyt duży grozi zaczopowaniem a nawet zadławieniem się zwierzęcia. Wielkość podawanego pokarmu nie powinna być większa niż szerokość pomiędzy oczami agamy. Młodym osobnikom podajemy pokarm 1-2 razy dziennie, podrostkom do 35-40 cm raz dziennie, a agamom powyżej 35 cm 2-3 razy w tygodniu ¹⁴.

Pokarm zwierzęcy

W hodowli terrarystycznej istnieje wiele bezkręgowców, które można skarmiać agamom brodatym. Jako podstawę diety stosuje się najczęściej świerszcze (domowe, bananowe, kubańskie), szarańczę (wędrowną, lub pustynną) lub karaczany (tureckie, szare, zielone, argentyńskie, brazylijskie). Dodatkiem do diety mogą być mole woskowe (barciak większy), które posiadają bardzo dobre właściwości odżywcze (same larwy są zbyt tuczące jak na pokarm podstawowy). Imago można skarmiać częściej, są też dobrym pokarmem do zwiększenia aktywności jaszczurki. Dodatkiem do diety mogą być także, mączniki, czy drewnojady, które tak jak mole woskowe są tuczące. Ich wartości odżywcze są nieco uboższe od moli woskowych, niemniej nadal można je podawać od czasu do czasu agamom. Patyczaki (gatunki żywiące się nietrującymi roślinami) też mogą być dodatkiem do diety agam, szczególnie takie gatunki jak np. patyczak indyjski (Carausius morosus), żywiony liśćmi maliny, jeżyny i truskawki. Bardzo wartościowym dodatkiem do diety są również larwy hermetii, które są bogatym źródłem wapnia.

Wartości odżywcze poszczególnych bezkręgowców można porównać w linku poniżej:

• Żywienie zwierząt owadożernych w niewoli ze zwróceniem uwagi na składniki odżywcze w pokarmie

Świerszcze

Świerszcze to pokarm szybko mnożący się w odpowiednich warunkach, jak najbardziej nadający się na podstawę diety u agam brodatych. Wyjątkiem jest świerszcz śródziemnomorski (Gryllus bimaculatus), którego twardy pancerz i skłonność do agresywnych zachowań sprawiają, że nie nadaje się na podstawę diety, zwłaszcza bardzo młodych agam. Przy karmieniu świerszczami pod żadnym pozorem nie należy pozostawiać na noc w terrarium biegających luzem owadów. Świerszcze potrafią dotkliwie pogryźć śpiące zwierzę. Jeśli już dojdzie do sytuacji, w której świerszcz schowa się w terrarium i nie mamy możliwości go wyjąć, najlepiej jest włożyć na noc do terrarium kawałek jabłka lub innego owocu, co zazwyczaj skutecznie odwraca uwagę owadów od jaszczurki.

• Świerszcze (Grillidae)
• Świerszcz domowy (Acheta domesticus)
• Acheta domesticus – świerszcz domowy – wpływ temperatury i rodzaju pokarmu na rozwój
• Świerszcz polny (Gryllus campestris)

Szarańcza

Szarańcza to pokarm o wiele większy najczęściej podawany dorosłym agamom brodatym, niemniej nic nie stoi na przeszkodzie, aby podawać mniejsze osobniki szarańczy młodym agamom.

• Szarańcza – hodowla karmowa
• Szarańcza pustynna (Schistocerca gregaria)
• Szarańcza wędrowna (Locusta migratoria)
• Nicienie spotykane u szarańczy karmowej

Karaczany

Karaczany ze względu na swoją wytrzymałość, szybkość mnożenia się i różną wielkość od małych gatunków, po gatunki duże są bardzo popularnym owadem karmowym. Karaczana madagaskarskiego należy skarmiać bardzo ostrożnie ponieważ jego twardy pancerz często bywa przyczyną zaczopowania.

• Karaczany – podstawy hodowli
• Karaczan argentyński (Blaptica dubia)
• Karaczan brazylijski (Blaberus craniifer)
• Karaczan zielony (Panchlora nivea)
• Karaczan turecki (Shelfordella lateralis)
• Karaczan szary (Nauphoeta cinerea)
• Karaczan madagaskarski (Gromphadorhina portentosa)

Hermetia illucens (ang. Black Soldier Fly)

Larwy Hermetia illucens są bardzo dobrym źródłem pokarmu, nie są tak tuczące jak np. larwy moli woskowych, do tego posiadają bardzo korzystny stosunek Ca:P równy ok. 1,5:1.

Mole woskowe

Larwy zarówno te trzymane na plastrach pszczelich, jak i na sztucznych pożywkach są bardzo dobrym urozmaiceniem w diecie agam. Należy jednak pamiętać aby nie podawać ich zbyt często ze względu na to iż są dość mocno tuczące. Imago moli woskowych (szczególnie te świeżo po metamorfozie) nie są już tak tuczące, do tego agama brodata musi się nabiegać, żeby je złapać.

• Barciak większy (Galleria mellonella)

Patyczaki/Straszyki

Podawane raczej sporadycznie mogą stanowić dobre urozmaicenie diety szczególnie dla agam, które niechętnie jedzą pokarm roślinny. Patyczaki wraz ze swoją zawartością żołądka będą dostarczały część pokarmu roślinnego agamom. Należy jednak zwrócić uwagę, aby pokarm podawany patyczakom nie był trujący dla agam, np. bluszcz podawany patyczakom indyjskim, czy ligustr podawany straszykom diabelskim jest trujący w stosunku do agam.

• Patyczak indyjski (Carausius morosus)
• Patyczak rogaty (Medauroidea extradentata)

Mącznik i drewnojady

Podawanie mącznika jako karmówki jest tematem dość kontrowersyjnym. Przez wiele lat panowało błędne przekonanie iż jest on ubogi w wartości odżywcze co nie jest prawdą. Ze względu na sporą ilość chityny nie powinien być on podstawą diety agam bo radzą one sobie z jego trawieniem nieco gorzej niż np. eublefary lamparcie ale jest bardzo dobrym dodatkiem zwłaszcza dla zwierząt w okresie intensywnego wzrostu lub dla samic w ciąży lub po złożeniu jaj. Dorosłe agamy raczej nie powinny spożywać zbyt dużych ilości mącznika aby uniknąć otłuszczenia. Podajemy jedynie larwy mącznika, jego w pełni rozwinięta forma nie posiada zbyt wielu wartości odżywczych i wytwarza drażniącą substancję zapachową.

Jeśli chodzi o drewnojady to larwy tych owadów są tuczące, mają mocno wykształcone, twarde pancerzyki chitynowe, i są ubogie w wartości odżywcze dlatego mogą być jedynie niewielkim urozmaiceniem zalecanym wyłącznie dla większych agam.

• Mącznik młynarek (Tenebrio molitor)
• Drewnojad (Zoophobas morio)

Muchy (lub tzw. pinki)

Muchy są pokarmem bardzo ubogim w wartości odżywcze, dlatego warto nawet zrezygnować z jego podawania agamom. Zaletą jest zwiększenie aktywności agam. Agama brodata  musi się namęczyć łapiąc taki pokarm. Muchy są nosicielami wielu chorób, dlatego podajemy muchy wyłącznie pochodzące z hodowli i tylko postacie imago. Nie podajemy tzw. pinek ze sklepu wędkarskiego, ani osobników barwionych.

• Muchy – hodowla karmowa

Ślimaki

Nie skarmiamy ślimaków nagich. Skarmiamy głównie ślimaki skorupowe stosunkowo młode  (najlepiej o skorupie do ok 1,5 cm średnicy) o miękkiej skorupie. Dorosłe ślimaki, zwłaszcza większych gatunków mogą mieć za twardą skorupę i nie wszystkie agamy mogą poradzić sobie z jej rozgryzieniem. Mięso ślimaka jest bardzo bogate w wartości odżywcze a skorupa jest dobrym źródłem wapnia i warto wzbogacić dietę agamy o ten rodzaj karmówki. Obecnie w handlu dostępne są ślimaki hodowane typowo pod kątem karmowym.

• Lissachatina (Achatina) fulica
• Achatina achatina
• Ślimak winniczek (Helix pomatia)
• Cornu (Helix) aspersum

Dżdżownice

Zanim skarmi się je agamie, należy odczekać przynajmniej jeden dzień, aby dżdżownica wydaliła nadmiar zalegającej w żołądku ziemi. Dżdżownice są też narażone na wchłanianie dużych ilości metali ciężkich do swojego organizmu, które niekoniecznie muszą wpływać pozytywnie na zdrowie agam brodatych, dlatego najlepiej podawać dżdżownice ze sprawdzonych hodowli, albo samemu założyć taką hodowlę.

• Dżdżownice – hodowla

Ryby

Można podawać sporadycznie, jako urozmaicenie diety, niemniej nie ma takiej konieczności a nawet jest to odradzane. Ryba nie jest naturalnym pożywieniem tego gatunku. Jeśli już koniecznie chcemy podawać ryby agamie upewnijmy, się że ryby te są przetrzymywane w dobrych warunkach i nie posiadają żadnych pasożytów.

• Ryby – hodowla karmowa

Myszy, chomiki i inne małe kręgowce

Myszy i inne małe kręgowce można podawać agamom sporadycznie. Podajemy je jako oseski, najlepiej już martwe (często można je kupić w formie zamrożonej). Nie ma sensu męczyć niepotrzebnie żywych zwierząt. Nie podajemy też dorosłych osobników, najlepsze są 1-3 dniowe oseski mysie. Osobniki starsze posiadają już mniej korzystny dla agamy zestaw wartości odżywczych nie mówiąc już o praktycznie niemożliwym do strawienia przez agamę futrze. W żadnym wypadku nie podajemy żywych, dorosłych gryzoni ze względu na możliwość zrobienia krzywdy agamie. Małe kręgowce są dobrym uzupełnieniem diety agamy w wapń, często są zalecane agamom w ciąży.  Należy jednak pamiętać, że agamy powinny być karmione w głównej mierze owadami. Jeśli dobrze suplementujemy agamy i podajemy wapń, to podawanie kręgowców nie jest w żadnej mierze konieczne.

• Mysz – hodowla karmowa

„Plankton łąkowy” – owady łapane na wolności

• Plankton łąkowy – Jaszczurki.com.pl
• Prostoskrzydłe

Pokarm roślinny
Pokarm roślinny jest jednym z kluczowych elementów koniecznych do utrzymaniu tych zwierząt w dobrej kondycji przez długie lata. Zbyt mały udział roślin w diecie, zwłaszcza u osobników dorosłych, skutkuje między innymi problemami z nawodnieniem organizmu, zbytnim otłuszczeniem (w tym otłuszczeniem wątroby)czy problemami z nerkami. Również zastępowanie roślin zielonych owocami i warzywami często skutkuje otyłością i zaburzeniami gospodarki wapniowo-fosforanowej dlatego podawanie agamie banana, jabłka czy marchewki może być jedynie okazjonalną przekąską a nie stałym elementem diety. Rośliny dla agam możemy wyhodować samemu, kupić w sklepie lub w okresie od wiosny do wczesnej jesieni zerwać go na dworze. Rośliny pozyskujemy z miejsc dalekich od ulic i pól uprawnych, podajemy po uprzednim umyciu. Wyjątek stanowią kwiaty, u których mycie powoduje wypłukanie cennych pyłków. Podając owoce jako urozmaicenie diety usuwamy skórki (chyba że mamy 100% pewność iż owoce nie były wcześniej pryskane np. jeśli pochodzą z naszej działki). Z roślin dostępnych w sklepach podawać można między innymi : trzykrotkę, miętę, bazylię, cykorię, liście rzodkiewki, melissę, rukolę, rozmaite kiełki np. kiełki rzodkiewki, słonecznika i rzeżuchy. Z roślin dziko rosnących podawać można między innymi babkę lancetowatą i zwyczajną, mniszek lekarski, mlecz czy koniczynę. Wbrew powszechnej opinii mlecz może być bezpiecznie podawany tym zwierzętom i nie stwierdzono jego negatywnego wpływu na organizm gadów – wręcz przeciwnie, coraz więcej mówi się o tym, że jest on bogaty w wartości odżywcze i warto go skarmiać.  Pełna lista pokarmów roślinnych, które można podawać agamom i jak często powinno się je podawać jest na stronie Thetortoisetable w linku poniżej. Szukając podobnych baz roślin nie musimy ograniczać się do list przeznaczonych dla agam brodatych. Równie dobrze sprawdzają się tutaj listy dla legwanów zielonych, żółwi lądowych, czy innych gadów.

• https://thetortoisetable.org.uk
• Pogona.pl – Niezbędna dieta
• Mniszek lekarski

Suplementacja – witaminy i wapń

Wapń
Po pierwsze wapń, nie wapno (wapno to materiał budowlany). Po drugie dla agam brodatych podajemy wapń bez witaminy D₃ . Po trzecie (żeby za dużo się nie rozpisywać) dla gadów dostępne są dwa rodzaje wapnia:

– Sproszkowany wapń bez witaminy D₃ – jest to wytrącony węglan wapnia (99%), nie zawiera dodatków fosforanu wapnia, ogólnie bezpieczny i łatwy sposób na wzbogacenie diety agam w wapń. Podajemy najczęściej posypując nim owady. W razie potrzeby, gdy agama brodata zachoruje i nie chce przyjmować pokarmu można wymieszać go z wodą (przynajmniej ten który stosuję, czyli Zoo Med Repti Calcium miesza się bezproblemowo, niemniej pozostałe też powinny) i podawać w formie pitnej, lub wstrzykiwać za pomocą strzykawki w owada przed podaniem. Firma produkująca węglan wapnia nie ma większego znaczenia, preparaty nie powinny różnić się składem.
– Sepia – zarówno w postaci całej kości mątwiej (os sepia), jak i w gotowej sproszkowanej
może być użyta do wzbogacenia diety jaszczurek. Sepia zawiera mniej wapnia (ok. 41%), w postaci węglanu wapnia i fosforanu wapnia. W zamian zawiera dodatkowe mikroelementy i sole magnezowe. Kość mątwią należy rozdrobnić w proszek, podajemy podobnie jak w przypadku czystego węglanu wapnia posypując owady.
– Pozostałe sposoby – czasami nie warto eksperymentować, szczególnie jeśli mowa o zdrowiu naszych podopiecznych. Sepia i czysty węglan wapnia są dobrym i tanim sposobem na wzbogacenie diety o wapń. Inne pomysły takie jak podawanie sproszkowanych skorup jaj kurzych (prosty sposób na zarażenie jaszczurki salmonellozą), podawanie kostek dla papug, żółwi (często mieszanki wapnia z innymi związkami mineralnymi i witaminowymi), czy preparatów z apteki (czasami z dodatkami) po prostu są mało opłacalne, a czasami grożą nawet przedawkowaniem niektórych witamin. Wapń podajemy w postaci sproszkowanej, najczęściej posypując nim owady, podczas każdego karmienia. Przedawkowanie wapniem w praktyce jest niemożliwe, teoretycznie można go przedawkować gdy stosunek Ca:P (wapń:fosfor) wynosi 10:1, lub więcej. Idealny stosunek Ca:P to około 1,5-2,5:1

Witaminy

– Witaminy przeznaczone dla gadów – są bezpieczną mieszanką witamin i minerałów, dobranych pod kątem gadów. Dla agam polecane są najczęściej witaminy z witaminą D₃. W praktyce nie ma to większego znaczenia, witamina D₃ jest syntetyzowana za pomocą lampy UVB i to jest główne źródło pozyskiwania witaminy D₃ przez agamy. Doustne podawanie witaminy D₃ jest nieefektywne i nie chroni agamy przed jej niedoborem, czyli MBD 15 (od tego jest dobra lampa UVB). Popularne preparaty witaminowe dostępne na rynku zawierają też dość niewielką ilość witaminy D₃ , na tyle niską, że jej przedawkowanie jest dość mało prawdopodobne (ok. 10-30 tys. UI). Przedawkowania odnotowano podczas podawania 450 tys. UI witaminy D₂ /kg i 172 tys. UI witaminy D₃ /kg, w tym wypadku były to przypadki odnotowane na legwanach zielonych¹⁶. Witaminy przeznaczone dla gadów składają się także z innych witamin, mikroelementów oraz wapnia.

– Witaminy przeznaczone dla ludzi (np. Vibovit Junior) – stosowane były w przeszłości, gdy w sprzedaży nie było witamin przeznaczonych dla gadów. Różnią się składem i ilością poszczególnych witamin. Ich stosowanie jest mało opłacalne. Żeby je stosować należy zgłębić swoją wiedzę na temat poszczególnych witamin i ilości w jakiej potrzebują agamy, tak aby ich nie przedawkować.

Witaminy podajemy nie częściej niż 2 razy w tygodniu (w przypadku młodych agam i agam w ciąży), a najczęściej podajemy je raz w tygodniu (agamy dorosłe). Preparaty witaminowe podajemy w ten sam sposób co wapń, posypując nimi owady. Warto też pamiętać, że witaminy znajdują się w pokarmie podawanym na co dzień. Nic nie zastąpi podawania dobrze odżywionych owadów i urozmaiconego pokarmu roślinnego.

Pokarmy gotowe

Pokarmy gotowe do podania kojarzą się zazwyczaj z pokarmami gorszej jakości. Dużym minusem tych pokarmów jest to, że agama brodata nie musi na nie polować, przez co staje się mniej aktywna. Plusem jest ich długi okres przydatności do spożycia. pokarmy tego typu najlepiej jest stosować jako pokarm na czarną godzinę, albo w niektórych przypadkach jako urozmaicenie pokarmu. Podczas wyboru szczególną uwagę należy zwrócić na ich skład. Gotowe pokarmy dla agam możemy podzielić na kilka typów:

Owady suszone – dzięki odpowiedniej obróbce termicznej i braku wody posiadają bardzo długi termin do spożycia. Pokarm ten jest jednak niechętnie jedzony przez agamy, ponadto posiada dość intensywny nieprzyjemny zapach. Brak wody w pokarmie oznacza też mniej wody dostarczonej agamie, dlatego należy zwrócić uwagę na odpowiednie nawodnienie agamy podając tego typu pokarm. Pokarm ten nie powinien stanowić podstawy diety, może jednak być pokarmem na czarną godzinę, gdy np. paczka z żywymi owadami nie dotrze na czas.

Owady w puszce – są to zakonserwowane (najczęściej za pomocą obróbki termicznej) hermetycznie pakowane w puszce owady (niekiedy także inne bezkręgowce). Owady w puszcze mają długi okres przydatności. Niestety puszka raz otwarta powinna zostać jak najszybciej skarmiona, a pozostałość może być przechowywana do kilku dni w lodówce. Tak jak powyższe suszone owady mogą być stosowane jako pokarm na czarną godzinę. Jeśli decydujemy się na zakup takich puszek jako urozmaicenie diety dla agamy to warto wtedy celować w owady, które nie podajemy na co dzień np. jedwabniki (sprzedawane najczęściej w postaci poczwarki).

Pokarmy przetworzone – w pokarmach przetworzonych trzeba zwracać szczególną uwagę na skład i postać w której dany pokarm jest podawany. Pokarmy suche (zazwyczaj w postaci ekstrudowanych pałeczek) są znacznie gorsze od pokarmów mokrych i w większości przypadków należy je unikać. W składzie powinny znajdować się głównie owady, lub mączka z owadów. Skład nie powinien zawierać mąki pszennej, mączki rybnej, białka sojowego, oleju rybnego (jest to faktyczny skład gotowego pokarmu jednej z popularnych firm terrarystycznych, w składzie nie ma tam ani jednego owada!) i ogólnie tego czym nie karmilibyśmy agamy na co dzień. Dobrym urozmaiceniem mogą być pokarmy, które w składzie zawierają owady, które z zasady są trochę mniej dostępne (np. mole woskowe, hermetia). Dla przykładu jednym z takich lepszych rozwiązań jest Repashy Grub Pie, składający się w głównej mierze z hermetii. Rzadziej można spotkać się z wersjami roślinnymi (np. Repashy Veggie Burger) w takiej formie, wtedy w składzie nie znajduje się nic pochodzenia zwierzęcego. Szukając dobrego przetworzonego pokarmu na urozmaicenie diety naszych podopiecznych należy zwrócić szczególną uwagę na to czy i jakie owady występują w składzie. Nie ma sensu podawać suszonych mączników, czy świerszczy, w momencie gdy mamy łatwy dostęp do żywych owadów, często nawet o wiele tańszy.

Dodatki do pokarmu roślinnego – Ciekawym pomysłem wydają się sprzedawane np. przez Arcadię (Arcadia HerbiMix, Arcadia FlowerBoost, czy Arcadia DragonFuel) dodatki do pokarmu roślinnego. Są to mieszanki różnego rodzaju suszonych płatków kwiatów i pyłku pszczelego, którym posypuje się podawany na co dzień pokarm roślinny. Oczywiście taki susz możemy stworzyć sobie samemu, zarówno kupując różnego rodzaju suszone kwiaty, jak i susząc je samemu. Wymieszane z świeżym pokarmem roślinnym będą stanowiły dobre urozmaicenie diety dla naszych agam.

Podsumowanie – czy można żywić agamy tylko i wyłącznie gotowym pokarmem? Nie, nie można. Podstawą diety agam są żywe owady i nie zastąpią ich owady suszone, ani zakonserwowane. Wybierając gotowy pokarm zwracamy bardzo mocną uwagę na jego skład, jeśli nie jesteśmy czegoś pewni nie podajemy go. Często nawet firmy terrarystyczne, które powinny promować zdrowe żywienie agam tego nie robią. Złe żywienie bardzo szybko odbije się na zdrowiu agamy, częstszych wizytach u weterynarza i krótszym życiem agamy. Dobrym i w miarę bezpiecznym pomysłem są dodatki do pokarmów roślinnych przeznaczone dla gadów (ale i nie tylko, wystarczy przeczytać skład i porównać z tym co można, a czego nie należy podawać jaszczurkom).

Nawodnienie

Agamy są gatunkiem, który przystosował się do oszczędzania wody. Zbędne produkty przemiany materii są wydalane w postaci stałej, jako kwas moczowy. Jest to ta biała część wydalana wraz z odchodami. Nie oznacza to jednak, że agamy nie potrzebują dużych ilości wody do funkcjonowania. W każdym terrarium powinna znajdować się miska, lub basen ze świeżą wodą. Ponadto podając świeżą wodę (szczególnie nowo nabytym, w miarę oswojonym już osobnikom) warto poruszyć wodę. Agamy (dopóki się nie nauczą, że w danej misce jest woda) nie do końca odróżniają stojącą wodę od reszty otoczenia, dopiero w momencie gdy woda jest w ruchu to ją zauważają. Podobny mechanizm występuje w przypadku szyby, do której gady nie do końca potrafią się przyzwyczaić i ciągle próbują przez nią przejść.

Prawidłowe nawodnienie agamy jest bardzo ważne, pozwala na usuwanie zbędnych produktów materii i chroni tym samym przed niewydolnością nerek, a w konsekwencji dną moczanową. Prawidłowe nawodnienie agamy można rozpoznać naciągając delikatnie jej skórę na grzbiecie, która powinna w miarę szybko powrócić do swojego pierwotnego stanu. Oprócz wody z basenu, lub miski agamy mogą pozyskiwać także wodę z pokarmu, szczególnie roślinnego. Bardzo popularne ostatnio kąpiele agam, mające na celu rzekome uchronienie gada przed odwodnieniem tak naprawdę są jedynie stworzeniem gadowi okazji do napicia się wody i nie są ani niezbędne ani nie stanowią zabezpieczenia przed odwodnieniem.  Umieszczanie wodospadu w terrarium agamy również nie jest ani praktycznym ani koniecznym rozwiązaniem i można spokojnie z niego zrezygnować. Dużo lepszym wyjściem jest wstawienie basenu do terrarium i zapewnienie zwierzęciu zróżnicowanej diety roślinnej.

Opracowanie Agnieszka Oborska

Dymorfizm

Płeć u agam brodatych najłatwiej rozpoznać uginając ogon ponad grzbiet agamy. Jeśli u nasady ogona, zaraz nad kloaką, widać dwa wybrzuszenia (hemipenisy) jest to samiec, jeśli jedno na środku samica. Podczas określania płci (albo robienia zdjęcia do oznaczenia) warto jest się tak ustawić, żeby źródło światła padało z boku, wtedy wypukłości są najmocniej widoczne. U świeżo wyklutych agam można w podobny sposób określić płeć prześwietlając ogon podręczną latarką. Obecność, lub brak hemipenisów to najpewniejszy sposób na określenie płci u agam brodatych. Trzeciorzędowe cechy płciowe, takie jak masywniejsza głowa, broda oraz budowa ciała, ostrzejsze brzegi głowy, szerszy ogon u nasady, a także bardziej wyraźne pory udowe u samców, to cechy którymi nie należy się nadto sugerować (nie dają 100% pewności). Czasami bywają dość subiektywne i ciężkie do odróżnienia dla niewprawnego oka, a czasami można trafić na osobniki nie wpisujące się w powyższy podział.

Płeć agam brodatych można określić w każdym wieku, niemniej u młodszych osobników wypukłości są po prostu mniejsze, co może czasami stanowić problem dla niedoświadczonej osoby (trudniejsze wydaje się zazwyczaj określenie samicy niż samca).

Rozmnażanie

Przygotowanie do rozmnażania agam

Rozmnażanie agam brodatych powinno być procesem przemyślanym i odpowiednio wcześnie zaplanowanym. Jeśli zastaniemy jaja, nie jesteśmy na nie przygotowani i nie posiadamy odpowiedniego inkubatora, czy też miejsca na odchów młodych, to nie ma nic złego w tym żeby te jaja wyrzucić. Agamy brodate mnożą się bardzo łatwo i wydają na świat mnóstwo potomstwa, co już na dzień dzisiejszy jest problematyczne. Ceny agam są strasznie niskie, a koszt terrarium wysoki, w rezultacie kończy się to trzymaniem większości z nich w skrajnie
ubogich warunkach, w których często agamy nie przeżywają nawet dwóch lat. Stawiając pierwsze kroki w rozmnażaniu i sprzedaży agam polecam ograniczyć ilość do 5-10 jaj, z których odchowamy młode, a reszty się pozbyć. W ten sposób mamy pewność, że nie przerośnie nas ich ilość, która w sezonie może liczyć nawet ponad 100 młodych od jednej samicy i poradzimy sobie z ich utrzymaniem nawet gdyby sprzedaż potomstwa się przedłużała.

Najbezpieczniejszym sposobem na rozmnażanie agam jest trzymanie jednego samca w jednym terrarium i jednej, lub kilku samic w odpowiednio dużym, drugim terrarium. Pozwala to na całkowitą kontrolę kiedy dopuszczamy samca do samic i nie ma możliwości zdominowania jednej z nich przez samca. Ważne jest jednak aby terraria były umiejscowione tak, aby jaszczurki się nie widziały.

Innym sposobem jest trzymanie agam w haremie, czyli jeden samiec i kilka samic w jednym terrarium. Należy wtedy jednak ciągle kontrolować czy jedna z agam nie jest zdominowana, i czy jedna z samic nie zaszła w ciążę. Do tego nadal potrzebujemy osobnego terrarium na czas, gdy jedna z samic zajdzie w ciążę.

Agam nie trzymamy w parach – samiec jest w stanie zamęczyć samicę swoimi zalotami, nie trzymamy też dwóch samców w jednym terrarium, ze względu na walki między nimi. Zanim zaczniemy rozmnażać agamy warto upewnić się, że agamy (szczególnie samica) są zdrowe, dojrzałe (agama brodata powinna mieć ponad rok, najlepiej ponad 1,5 roku), a także jakie geny będzie posiadało potomstwo. Nie rozmnażamy też osobników, które wykazują jakieś wady genetyczne (np. przodożuchwie nie związane z MBD).

Kopulacja i ciąża

Przed kopulacja samiec zaczyna energicznie kiwać głową góra-dół, jego broda zmienia kolor na czarny i zaczyna gonić za samicą. Samica, która nie chce kopulować będzie próbowała uciec z terrarium i drapać ściany. Taką parę należy rozdzielić i spróbować innym razem. Samica gotowa do kopulacji sygnalizuje to samcowi powoli unosząc i obniżając głowę. Sama kopulacja jest dość krótka, samiec podwija swój ogon pod ogon samicy, trzymając ją za kark. Samiec może delikatnie poranić samicę, dlatego po kopulacji warto sprawdzić czy agama brodata nie ma ran i ewentualnie je odkazić (np. jasnoróżowym roztworem nadmanganianu potasu). Po kopulacji najlepiej jest oddzielić samicę od samca, tak aby mogła przejść w spokoju ciążę, która trwa średnio 3-4 tygodni. W czasie ciąży należy zwrócić uwagę na dietę samicy, szczególnie na zapewnienie dużej ilości wapnia, tak aby jaja mogły się prawidłowo rozwinąć. Nie należy też niepokoić i brać zbyt często agamy na ręce (w ostateczności robić to delikatnie i ostrożnie), tak aby nie uszkodzić tworzącycych się jaj.

Inkubacja jaj

Po ciąży nadchodzi okres składania jaj. Zazwyczaj samica zaczyna wtedy intensywnie kopać, często odmawia też jedzenia. W tym okresie należy zapewnić agamie miejsce do kopania i złożenia jaj, czyli zwykły pojemnik z wilgotną ziemią, lub wermikulitem. Samicę zostawiamy w spokoju do momentu aż nie złoży i nie zakopie jaj. Nie zapewnienie podłoża do kopania, albo niepokojenie samicy w tym czasie może skończyć się zatrzymaniem jaj. Samica składa od 10 do 35 jaj, od 1 do 3 razy na jedną kopulację. Ma ona możliwość przechowywania spermy samca i może ją wykorzystać do złożenia kolejnych jaj najczęściej w odstępie kilku tygodni. Gdy samica skończy składanie jaj należy je przenieść do wcześniej przygotowanego inkubatora. Jaja można prześwietlić (np. zwykłą latarką) i obrócić tak aby tarczka zarodkowa była skierowana ku górze. Ułatwia się w ten sposób wędrówkę tarczki zarodkowej ku górze, aby ta mogła się przyczepić do górnej ścianki jaja¹⁸. Po kilku, do kilkunastu godzinach od złożenia jaj tarczka zarodkowa przyczepia się do górnej błony jaja, od tego momentu nie należy zbytnio obracać jaj (tarczka zarodkowa powinna być skierowana ku górze). Obracanie jaj po przyczepieniu się zarodka mogą skutkować większą śmiertelnością nawet u wyklutych już młodych jaszczurek¹⁸.

Podczas przekładania należy też oddzielić jaja zapłodnione od niezapłodnionych. Niezapłodnione jaja nie posiadają tarczki zarodkowej, są żółte po prześwietleniu (w przeciwieństwie do czerwonych zapłodnionych jaj) i nie posiadają widocznych po prześwietleniu naczyń krwionośnych. Jeśli nie mamy pewności, jajo jest delikatnie uszkodzone, lub pojawiła się na nim pleśń, to oddzielamy je od pozostałych i inkubujemy w osobnym pojemniku.

Inkubator powinien być zbudowany ze ścianek izolujących ciepło (np. ze styropianu), kabla grzewczego i termostatu, tak aby móc utrzymać jednakową temperaturę przez cały okres inkubacji jaj. Same jaja układamy tarczką zarodkową do góry, na leżąco do pudełka wyłożonego np. wilgotnym wermikulitem. Pudełko powinno posiadać małą wentylację. Jaja sprawdzamy przynajmniej co drugi dzień, a najlepiej codziennie, sprawdzamy, czy nie pojawiła się pleśń, czy jaja się nie zapadają (oznaka odwodnienia, lub w późniejszym czasie zbliżającego się klucia jaj), a także czy podłoże w pojemniku jest dostatecznie wilgotne (brak wody uzupełniamy strzykawką – unikamy kontaktu jaj z wodą, tak aby te nie zaczęły pleśnieć). Temperatura jaka powinna występować w inkubatorze to ok. 28-31°C. Optymalna temperatura to około 29°C, w której to agamy wykluwają się po ok. 2-3 miesiącach. Należy unikać temperatur powyżej 31°C, w tych temperaturach według najnowszych badań następuje zmiana płci i trwała zmiana determinacji płci z genetycznej na temperaturową²⁶. Osobniki, które powinny być samcami rodzą się jako samice pomimo tego, że pod względem genetycznym nadal są samcami. Powyższe badania skupiają się głównie na wpływie globalnego ocieplenia na agamy brodate i tym, że nawet gady z determinacją płciową mogą być zagrożone. Niemniej także w hodowli zalecałbym unikanie tego typu praktyk inkubowania w zbyt wysokiej temperaturze, głównie ze względu na brak badań jak długoterminowo rozmnażanie samych genetycznych samców wpływa na zdrowie agam (już dziś istnieją badania sugerujące, że osobniki inkubowane w wyższych temperaturach mogą wypadać gorzej w rozwiązywaniu niektórych zadań¹⁹. Dodatkowo osobniki, które są genetycznymi samicami są wypierane z populacji, w ten sposób pozostają tylko samce i samice, które pod względem genetycznym są samcami. Zbliżający się wylęg można poznać po tym, że na jajach skrapla się woda, a same jaja delikatnie się zapadają.

Klucie i odchów młodych

Agamy wychodzą z jaj używając swojego zęba jajowego. Podczas wykluwania się agam ważne jest, aby nie próbować wyciągać ich i pozwolić młodym agamom samemu wydostać się z jaja. Świeżo wyklute agamy brodate nie jedzą przez kilka dni, do czasu aż nie odpadnie woreczek żółciowy, po którym zostaje delikatna blizna wzdłuż części brzusznej. Bardzo rzadko mogą się trafić bliźnięta jednojajowe, dwie agamy z jednego jaja. Częściej jednak takie agamy nie rozdzielają się do końca i rodzą się jako bliźnięta syjamskie np. agamy o dwóch głowach, agamy z łapką wystającą z grzbietu itd.

Młodymi agamami brodatymi opiekujemy się podobnie jak dorosłymi, z tym że karmimy je częściej (szczegóły w dziale: żywienie).

Młode osobniki możemy odchować w grupie, lub każdego osobno. Każde z tych rozwiązań ma swoje wady. Odchowanie każdej z agam osobno jest dość kosztowne, poza tym zajmuje dużo miejsca i nie pozwala na przetrzymanie agam przez dłuższy czas niż kilka miesięcy. Odchowanie młodych agam razem w jednym większym terrarium jest zdecydowanie tańsze. Niestety młode agamki mają tendencję do podgryzania swoich współlokatorów. Dodatkowo żadna z agam nie będzie zdominowana, przez co wszystkie rosną podobnie, a infekcja pasożytami nie oznacza od razu zainfekowanie wszystkich agam w grupie. Najczęściej stosowanym kompromisem jest trzymanie 10-15 osobników w jednym odpowiednio dużym terrarium.

Zdrowie

Agamy brodate, jak każde inne zwierzęta mogą zachorować, niekiedy ma to związek z niewłaściwymi warunkami w terrarium, ale nie zawsze jest to wina właściciela, agamy czasami chorują i nie da się tego przewidzieć. Żeby zgłębić wiedzę na temat chorób agam i ogólnie jaszczurek polecam zerknąć na dział jaszczurki – weterynaria, gdzie na bieżąco są dodawane nowe artykuły.

Profilaktyka i zapobieganie chorobom

Lepiej zapobiegać niż leczyć, to hasło dotyczy także hodowli agam brodatych. Zapewnienie odpowiednich warunków higienicznych w znaczny sposób ograniczy możliwość przenoszenia się pasożytów, często też opisywane są przypadki dobroczynnego wpływu biopodłoży na ograniczanie pasożytów (oczywiście jeśli mamy z nimi problem, to biopodłoże stosujemy po wyleczeniu agamy, nie w trakcie). Znaczenie ma także dobra lampa UVB, dzięki niej agama brodata będzie mogła wytworzyć odpowiednią ilość witaminy D₃ zapobiegając tym samym niedoborom wapnia i wspomagając odporność. Dobra dieta i prawidłowa suplementacja zapobiegają zarówno niedoborom różnych pierwiastków, jak i otyłości, co w rezultacie będzie skutkowało dłuższym życiem agamy. Niestety nawet w idealnych warunkach agamy mogą zachorować, dlatego przynajmniej raz na pół roku powinno się robić badanie na pasożyty. Samo badanie nie jest zbyt kosztowne, a korzyści płynące z wczesnego wykrycia pasożytów są nieocenione. Dodatkowo warto też zbadać krew raz w roku, jeśli jest taka możliwość. Te dwa proste badania pozwolą na szybkie wykrycie choroby, gdyby takowa postępowała.

Pasożyty układu pokarmowego

Pasożyty układu pokarmowego są częstym problemem wśród wielu hodowli agam brodatych (najczęściej owsiki i kokcydia), stąd też zaleca się półroczne kontrole, szczególnie przed okresem zimowym (objawy typu brak apetytu, czy ospałość są charakterystyczne w obu przypadkach i ciężko je odróżnić bez badania kału). Agamy chore na pasożyty układu pokarmowego mogą także robić rzadkie kupki, dlatego warto zwrócić uwagę na dobre nawodnienie agamy podczas choroby. Leczenie agamy rozpoczyna się po stwierdzeniu danych pasożytów przez weterynarza i przypisanymi przez niego lekami. Podczas leczenia warto zwrócić uwagę na regularne wypróżnianie się agamy, zdarzają się przypadki zaczopowania, niemniej są to rzadkie przypadki. Po dalsze informacje odsyłam do poszczególnych artykułów stworzonych przez lekarzy weterynarii:

• Jak pobrać i przetransportować kał na badanie parazytologiczne? Przygotowanie agamy do pobrania krwi.
• Badanie parazytologiczne gadów
• Endopasożytnicze choroby gadów
• Kokcydia u jaszczurek
• Czyszczenie, dezynfekcja i sterylizacja

Metaboliczne choroby kości (MBD)

Choroba występująca tylko i wyłącznie u gadów trzymanych w niewoli. Najczęściej spowodowana złą suplementacją, lub brakiem, albo zbyt słabą lampą UVB. MBD może być też skutkiem skrajnej inwazji pasożytów, bardzo rzadko są to problemy genetyczne. Podczas wykrycia MBD, często zaleca się badanie RTG, aby ustalić gęstość kości. Dalsze informacje w artykułach poniżej:

• MBD – Metaboliczne choroby kości u gadów
• Rentgen w leczeniu gadów

Otyłość, stłuszczenie wątroby (ang. fat liver disease – FLD)

Otyłość u agam jest spowodowana głównie nieodpowiednią dietą i zbyt małą aktywnością agamy. Agamy brodate wykorzystują tłuszcz podczas produkcji jaj (witelogeneza), podczas głodówek w trakcie sezonu godowego, a także podczas hibernacji. W hodowli agam brodatych to my decydujemy czym będziemy karmić i jak często, decydujemy także o wielkości terrarium dla agamy.

Rezerwy tłuszczu odkładają się w specjalnych miejscach (tzw. ciałka tłuszczowe – ang. fat bodies, fat pads). Na ciele agamy są to: miejsca pod brodą, na łapkach, na głowie na jej grzbietowej części zaraz za oczami, u nasady ogona, a także w różnych miejscach na brzuchu. Sprawdzając te miejsca można w łatwy sposób ocenić, czy agama brodata jest otyła, a także czy agama brodata nie jest wygłodzona. Dodatkowo warto też ważyć agamy, przynajmniej raz w miesiącu, tak aby wiedzieć, czy agama brodata przybiera na masie, czy traci.

Otyłość u agam brodatych prowadzi najczęściej do stłuszczenia wątroby. Zdrowa wątroba jaszczurek jest koloru ciemnobrązowego, lub czarnego i zajmuje ok. 3-4% masy ciała. W momencie, gdy agama brodata nie radzi sobie z nadmiarem tłuszczu ten zaczyna gromadzić się wokół wątroby, przez co wątroba przestaje funkcjonować. Stłuszczenie wątroby w rzadszych przypadkach może być spowodowane także innymi chorobami.

Dna moczanowa

Dna moczanowa jest zazwyczaj powiązana z wysiadaniem nerek u agam brodatych. Jednym z objawów wysiadających nerek jest różowawe zabarwienie, szczególnie wokół oczu. Objawy samej dny moczanowej i czym jest ona spowodowana są opisane poniżej:

• Dna moczanowa jako konsekwencja uszkodzenia nerek u gadów

Problemy górnych dróg oddechowych

Objawia się problemami z oddychaniem, „kaszleniem”, oddychaniem z otwartym pyskiem (nie mylić z przesiadywaniem agamy na wyspie ciepła z otwartym pyszczkiem, to zdarza się często i służy regulacji temperatury ciała), ospałością, brakiem apetytu. Przyczynami mogą być brak odpowiedniej wentylacji, nieodpowiednia wilgotność powietrza, zarówno zbyt wysoka (np. poprzez montowanie foggerów, które monitorują wilgotność), jak i za niska. Ponadto złe warunki utrzymania agam (brak higieny, brak odpowiednio wysokiej temperatury itd.), mogą prowadzić do problemów z górnymi drogami oddechowymi. Jeśli zauważymy tego typu objawy należy udać się jak najszybciej do weterynarza, który zbada agamę i przepisze odpowiednie leki.

Urazy mechaniczne

Do urazów mechanicznych u agam brodatych dochodzi z różnych przyczyn często trudnych do przewidzenia. Zalicza się tutaj zarówno drobne urazy jak np. włamanie pazura o kratkę wentylacyjną, delikatne pogryzienia, jak i poważniejsze typu złamania, czy zwichnięcia kończyn. Agamy brodate nie posiadają żadnych zdolności regeneracyjnych tak jak np. część gekonów, więc raz utracony ogon już nie odrośnie.

Drobne urazy, to takie które bezproblemowo same się zagoją. Nie towarzyszy im opuchlizna, nie trzeba z nimi jechać do weterynarza, wystarczy odpowiednio zdezynfekować (np. jasnoróżowym roztworem nadmanganianu potasu) i obserwować, czy uraz się zagoi. Do najczęściej spotykanych drobnych urazów zalicza się wyłamane o ostrą kratkę wentylacyjną pazurki, drobne urazy podczas grupowego odchowu młodych, podczas godów, czy różnego rodzaju otarcia. Jeśli dojdzie do np. pogryzienia ogonka, to oprócz dezynfekcji warto także namoczyć ogonek raz lub dwa razy dziennie, tak aby gojąca się rana nie zasuszyła się za mocno, co może skończyć się uciskaniem końcówki ogona i martwicą. Do tego podczas wylinki warto zwracać uwagę, czy prawidłowo schodzi z pogryzionego ogona.

Poważniejsze urazy należy zawsze skonsultować z weterynarzem. Przyczynami takich urazów mogą być:
– Walki pomiędzy osobnikami, które nie zgadzają się ze sobą, jeden osobnik próbuje zdominować drugiego, albo wręcz traktuje go jak pokarm. O wiele częściej są to złamania kończyn, czy utrata części ogona (kojarzone z jedzeniem), rzadziej urazy czaszki, jak np. złamana żuchwa, ale i takie przypadki się zdarzają. Nieleczone prowadzą do martwicy.

Powstaje ona na skutek pogryzienia, ale także uciskającej wylinki. Zasychająca rana, bądź stara wylinka mogą uciskać końcówkę ogona, lub co gorsza kończyny, gdy pojawi się martwica pozostaje już tylko wizyta u weterynarza i odpowiednie leczenie, często też amputacja martwej już części. Żeby zapobiec martwicy zaraz po pogryzieniu warto zdezynfekować ranę i wymoczyć ją w wodzie, lub rumianku, tak aby gojąca się rana nie zaschła i nie uciskała dalszej części ogona. W przypadku pogryzionych kończyn warto udać się do weterynarza i sprawdzić, czy koci nie są złamane zanim podejmiemy się jakiegokolwiek leczenia.
– Wypuszczanie agam poza terrarium i przypadkowe wypadki, czasami nawet śmiertelne dla agam (szczególnie nadepnięcie, czy przygniecenie czymś agamy, znane są przypadki, gdy w pierwszy dzień agamie nic nie było, a na drugi dzień znaleziona była już martwa).
– MBD, brak lampy UVB i odpowiedniej suplementacji przyczynia się do osłabienia kości, które mogą kończyć się ciągłymi zwichnięciami kończyn, czy ich złamaniem pomimo tego, że agama brodata zeskakuje tylko z małej wysokości.
– Obity pyszczek, powstaje najczęściej wskutek częstego uderzania agamy np. w szybę, jest to jeden z powodów, dla którego terrarium z płyty meblowej sprawdza się lepiej niż szklane, nie mówiąc już o akwariach, w których nie należy trzymać agam. Obity pyszczek może też się pojawić, gdy dwa samce, albo samiec i samica widzą siebie nawzajem przez terrarium, samiec próbuje się z niego wydostać i obija się o szybę. Nieleczony może wytworzyć się zgnilec pyska.
– Kręgozmyk, czyli przesunięcie się kręgów (najczęściej szyjnych) zdarza się gdy agama brodata ze znaczną prędkością w coś uderzy np. tak jak wyżej w szybę.

Zaczopowanie

Objawy: Bardzo rzadkie wypróżnianie, wzdęty brzuszek, nieskuteczne próby wyróżnienia się przez agamę (agama brodata unosi nasadę ogona, ale nie potrafi się wypróżnić), utrata apetytu, apatia.
Przyczyny: Przyczyn zaczopowania jest wiele, od podjadania podłoża (najczęstsza przyczyna), aż po odwodnienie, podawanie zbyt dużego pokarmu, podawanie owadów o twardych pancerzach (żuki i larwy drewnojadów, lub mączników). Czasami zaczopowanie jest związane z chorobami takimi jak MBD, pasożyty układu pokamowego (nawet podczas leczenia inwazji pasożytów zdarza się, że agama brodata się zaczopuje, warto zwrócić na to uwagę).
Leczenie: Pierwszą rzeczą jaką należy zrobić w przypadku, gdy podejrzewany zaczopowanie agamy, to zadbać o jej dobre nawodnienie. Drugim krokiem jest kąpiel w ciepłej wodzie, która pobudza perystaltykę jelit. Kąpiele należy powtarzać nawet do kilku razy dziennie. Podczas kąpieli warto też wymasować delikatnie brzuszek agamy , co pomaga w pozbyciu się zalegającej masy (za wyjątkiem samic w ciąży, u których masaż może spowodować pęknięcie jaj, lub kul żółtkowych). Jeśli powyższe rady po kilku dniach nie dają żadnych rezultatów, albo w przypadku gdy wiemy, że agama brodata zjadła coś dużego, czego nie będzie w stanie sama wydalić udajemy się od razu do weterynarza. W skrajnych przypadkach konieczna jest nawet operacja agamy.
Skutki nieleczenia: Skutki długotrwałego zaczopowania, to wytworzenie się charakterystycznego garbu grzbiecie agamy. Zalegająca masa może także uciskać na nerwy kręgowe i doprowadzić do niedowładu tylnych kończyn. Podczas prób wydalenia przez agamę zbyt dużej zalegającej masy może także dojść do wypadnięcia kloaki.

Do zaczopowania u agam brodatych dochodzi najczęściej wskutek zjadania podłoża (Patrz: Terrarium – Podłoże). W rzadkich przypadkach do zaczopowanie może być spowodowane nawet ręcznikami papierowymi, czy pokarmem. Objawy towarzyszące zaczopowaniu, to rozdęta część jamy brzusznej, bardzo rzadkie wypróżnianie się (powyżej tygodnia), utrata apetytu, apatia.

Wypadnięcie kloaki

Wypadnięcie kloaki (cloacal prolapse) może dotyczyć wypadnięcia 3 różnych organów: jelita, pęcherza moczowego, lub organów rozrodczych (hemipenisów u samca i jajowodu u samic). Przyczynami wypadnięcia kloaki może być zarówno zaczopowanie, zaparcie jaj, a także osłabienie mięśni utrzymujących poszczególne organy (np. niedobory wapnia, MBD) oraz infekcje przewodu pokarmowego.

Wypadnięcie kloaki grozi przede wszystkim jej wysuszeniem i infekcją bakteryjną, dlatego w pierwszym kontakcie, gdy zauważymy, że z kloaki wystaje różowawa tkanka, należy ją oczyścić wodą. Jeśli wypadnięcie nie jest duże (do kilku milimetrów), można spróbować wmasować delikatnie wypadnięte organy do środka. Jeśli nie jest to możliwe należy owinąć wypadnięte organy mokrym opatrunkiem i jak najszybciej jechać do weterynarza. Często podczas wypadnięcia kloaki dochodzi do uszkodzenia mięśni utrzymujących dany organ, natomiast w przypadku wysuszenia często konieczna jest operacja i usunięcie martwej już części. Przy wypadnięciu kloaki zawsze należy udać się do weterynarza i dojść do przyczyny wypadnięcia danego organu.

Problemy skórne

Problemy z wylinką – występują dość rzadko u zdrowych agam brodatych. Tak naprawdę wystarczy dbać o odpowiednią wilgotność w terrarium zazwyczaj agamy nie mają problemu z przejściem wylinki. Jeśli jednak wystąpi problem z wylinką, albo agama brodata została delikatnie pogryziona przez inną agamę i ma problem ze zrzuceniem wylinki, to można zrobić ciepłą kąpiel agamie, co zmiękczy trochę skórę i pozwoli na łatwiejsze usunięcie wylinki. Nie zdrapujemy wylinki na siłę, zazwyczaj nie ma też konieczności pomagania agamie w zrzuceniu wylinki, warto jednak zwrócić szczególną uwagę na wylinkę pomiędzy łapkami, czy na końcu ogona, jako że są to najbardziej problematyczne miejsca.
Oparzenia – powstają wtedy, gdy nie kontrolujemy temperatury lamp. Po oparzeniu agamie odpadają w tym miejscu łuski i pozostają białe blizny. Oparzenia mogą też powstać od kabli, mat i kamieni grzewczych, które to grzeją od spodu, objawami są wtedy mocne zaczerwienienia skóry.
Ropnie – są to podskórne mogą być spowodowane infekcją bakteryjną, lub mieć podłoże nowotworowe, czasami guzy wokół głowy to tętniaki 21 . W każdym z tych przypadków należy udać się do weterynarza.
Bakteryjne i grzybicze choroby skórne – objawiają się różnego rodzaju ciemniejszymi, czasami żółtymi plamami na łuskach agamy. Na początku są to plamy niewielkich rozmiarów, z czasem jednak zaczynają się rozrastać. Grzybica skóry może powstać w wyniku złych warunków higienicznych, ale może być także skutkiem zbyt częstych kąpieli agamy. Ważne jest aby z tym problemem udać się od razu do weterynarza, który pobierze próbkę i sprawdzi ją pod mikroskopem. Nie należy używać żadnych maści, ani innych leków na własną rękę, gdyż niewłaściwie stosowane mogą tylko utrudnić diagnozę i przyczynić się do pogorszenia sytuacji. Jeśli chodzi o bakteryjne problemy skórne postępujemy dokładnie tak samo. Bez wymazu pod mikroskopem nie da się powiedzieć dokładnie w czym leży problem.
Żółta grzybica (Yellow Fungus Disease, YFD, CANV) – jest to choroba grzybicza, silnie zaraźliwa wśród agam, wywołana przez Nannizziopsis vriesii. Powoduje choroby skórne zazwyczaj są to plamy skórne z żółtą obwódką. Po dłuższym czasie zainfekowane miejsca obumierają. Agamy chorujące na YFD tracą apetyt, stają się ospałe. YFD jest chorobą bardzo ciężką do wyleczenia, na szczęście w Polsce nie zdarza się zbyt często²². Jeśli mamy podejrzenie, że nasza agama brodata może na nią chorować należy bezzwłocznie oddzielić chorego osobnika od reszty agam i udać się do weterynarza.

Infekcje bakteryjne i wirusowe

Adenowiroza – wywołana przez wirus Agamid adenovirus 1 (AgAdV1) związany z rodzajem Pogona, chorobę odnotowano dotychczas u trzech gatunków agam Pogona vitticeps, Pogona henrylawsoni i Pogona barbara. Objawy towarzyszące adenowirozie to brak apetytu, utrata masy ciała, ogólne osłabienie, może wystąpić też biegunka, lub w przypadku bardzo młodych osobników nagła śmierć. Do zarażenia dochodzi głównie drogą pokarmową, gdy środowisko jest zanieczyszczone odchodami chorych zwierząt, a także drogą oddechową poprzez kontakt z chorymi osobnikami. Środkami zapobiegawczymi są: higiena na odpowiednim poziomie oraz kwarantanna nowo nabytych agam brodatych. Dorosłe agamy mogą być nosicielami tej choroby i nie muszą wykazywać żadnych objawów. Na razie nie wiadomo ile osobników jest zarażonych w Polsce, nie opracowano też żadnej skutecznej metody leczenia²³.
Salmonelloza – jest to choroba bakteryjna, której nosicielem jest większość gatunków gadów. W Polsce nosicielami salmonelli jest ok. 40% jaszczurek²⁴ . Salmonelloza u gadów przebiega najczęściej bezobjawowo. Rozwija się w warunkach słabej higieny, poprzez kontakt z odchodami gada, lub kontakt z samym gadem żyjącym w takich warunkach. Istnieje też ryzyko zarażenia się ludzi tą chorobą, dlatego po rutynowym sprzątaniu w terrarium, czy kontakcie z gadem zawsze warto umyć ręce. Ryzyko zarażenia się salmonellozą od gadów jest niewielkie. Wg badań z Anglii z 2010 r. 25 tylko 1,5% zarażeń salmonellozą u ludzi było spowodowane przez gady. Badania obejmowały przypadki zarażenia z lat 2004-2007 r.

Przegrzanie

Szczególnie groźne w okresie letnim, dlatego należy cały czas monitorować temperatury w terrarium.

• Przegrzanie u gadów

Roztocza

• Roztocza u gadów

Anoreksja

• Anoreksja u gadów

Zimowanie

Zimowanie w przypadku agam brodatych jest ich naturalną odpowiedzią na zbliżające się niekorzystne warunki środowiskowe. W Australii zima przypada na okres od czerwca do sierpnia, w którym to temperatury spadają do ok. 14-16°C (w nocy nawet do 10°C)¹⁷. Agamy zimują w tym czasie przez okres ok. 2-3 miesięcy zakopując się w norach. W hodowli, tak samo jak w naturze jaszczurki mogą wyczuć zbliżającą się zimę (głównie spadek temperatur zarówno tych w dzień, jak i w nocy), w okresie późnojesiennym i zimowym. Symptomami wskazującymi na chęć do zimowania u agam brodatych jest:
– Zmniejszenie aktywności,
– Mniejszy apetyt, albo odmowa przyjmowania pokarmu,
– Przyjmowanie ciemniejszych barw,
– Chowanie się w chłodniejszych miejscach,
– Kopanie i przysypianie zarówno w chłodniejszych miejscach, jak i pod promiennikiem.

Ważne jest aby przed rozpoczęciem zimowania sprawdzić stan zdrowia agamy. Bezwzględnie nie należy zimować agam, które są chore, młodych (młodszych niż jeden rok), bardzo starych, lub o słabej kondycji (wychudzonych, lub po trwałych zmianach chorobowych np. MBD). Proces zimowania jest wyczerpujący dla jaszczurki, dlatego ważne jest żeby agama brodata była w pełni zdrowa (w naturze słabe osobniki po prostu giną). Aby zbadać stan zdrowia agamy należy udać się do weterynarza i sprawdzić:
– stan ogólny agamy (odpowiednie rezerwy pokarmowe),
– brak pasożytów (badanie kału, wykonywane przynajmniej 2x w ciągu roku profilaktycznie, najlepiej 4-6 tygodni przed rozpoczęciem zimowania, bardzo ważne ze względu na podobne objawy do zimowania),
– dodatkowo można wykonać badanie krwi, które pozwoli na wykrycie chorób niewidocznych na pierwszy rzut oka,
– a także badanie USG jeśli agama jest samiczką i istnieje możliwość, że będzie miała jaja, lub kule żółtkowe.

Inne objawy, które powinny nas zaniepokoić (nie tylko podczas przygotowań do zimowania) to:
– Chudnięcie (nawet w trakcie zimowania przyjmuje się, że utrata masy ciała nie powinna być większa niż 10-15%)
– Rzadki, śmierdzący kał, a także zanieczyszczona okolica kloaki
– Zapuchnięte oczy
– I wszelkie inne objawy chorobowe

Gdy już jesteśmy pewni, że możemy przezimować agamę, mamy do wyboru dwie opcje:
– Zimowanie poza terrarium – przygotowujemy pojemnik w którym będzie zimowana agama brodata . Pojemnik tak samo jak terrarium powinien posiadać wentylację góra-dół, na dno dajemy ręczniki papierowe, albo podłoże takie samo jak w terrarium, miseczkę i kryjówkę. Pojemnik umieszczamy w pomieszczeniu o temperaturze ok. 16°C.
– Zimowanie w terrarium – przeprowadzamy w podobny sposób jak poza, główną różnicą jest temperatura, która w pokoju zazwyczaj jest wyższa. Wysoka temperatura może wpływać negatywnie na chęć zimowania agamy, sam okres zimowania może się wydłużać. Na ten czas zaleca się utrzymanie temperatury poniżej 18°C. Dla poprawy komfortu można przysłonić przednią szybę, aby ograniczyć ilość docierającego światła. Proces zimowania powinien być odpowiednio wcześnie zaplanowany. Nie należy gwałtownie zmieniać warunków agamie, tylko stopniowo ją do nich przyzwyczajać. Około 2 tygodnie przed właściwym zimowaniem powinniśmy rozpocząć obniżanie temperatury panującej w terrarium. Wraz z temperaturą powinniśmy skracać długość świecenia lamp w terrarium, oraz stopniowo podawać coraz mniej pokarmu, tak aby agama brodata przed właściwym zimowaniem miała czas kilku dni na całkowite wypróżnienie się. Zimujemy tylko agamy, które się wypróżniły, ponieważ zalegający pokarm może zacząć gnić w układzie pokarmowym agamy. Podczas właściwego zimowania powinno się przeprowadzać kontrolę, czy wszystko z agamą jest w porządku. Do tych czynności należą:
– Sprawdzenie stanu nawodnienia agamy, poprzez naciągnięcie skóry (skóra powinna w miarę szybko powrócić do swojej pierwotnej pozycji. Przy okazji należy też wymienić wodę w misce na świeżą.
– Kontrola temperatury przy samym dnie terrarium w okolicy miejsca gdzie zimuje agama
– Kontrola masy ciała, przeprowadzamy ją raz na dwa tygodnie (waga nie powinna spaść poniżej 10-15% początkowej masy ciała).

Agamy podczas zimowania mogą się przebudzić, napić wody i przemieścić, jest to całkowicie normalne i nie należy się tym niepokoić. Po ok. 2-3 miesiącach rozpoczynamy wybudzanie zimującej agamy, poprzez stopniowe podwyższanie temperatury i wydłużanie czasu świecenia lamp. Po ok. tygodniu, gdy agama zacznie już w pełni wygrzewać się pod promiennikiem zaczynamy ją karmić. Zimowanie agam brodatych nie jest koniecznością, często uzależnia się decyzję o tym czy zimować, czy nie zimować agamy od zachowania konkretnego osobnika, co wydaje się najbardziej słuszną decyzją. Jeśli agama brodata w okresie jesienno-zimowym staje się mniej aktywna, a także jest zdrowa i przebadana, to rozsądną decyzją wydaje się przezimowanie agamy

Korzyści jakie płyną z procesu zimowania to:
– Stworzenie warunków podobnych do tych panujących w naturze.
– Agamy po spoczynku są bardziej aktywne w ciągu roku.
– Stymulacja rozrodu
– Spalanie tkanki tłuszczowej
– Większa odporność na choroby i ogólnie lepsza kondycja

Uwagi

Podobnie hodujemy inne agamy z rodzaju „brodatych” (Pogona sp.) – Pogona nuchalis, Pogona minior, Pogona henrylawsoni, które z rzadka dostają się do naszych terrariów od terrarystów z Niemiec czy Czech.

Opracowanie

Opracowanie i źródła informacji

Krzysztof Lis (Vulpes90)

Poprawki i uzupełnienia Agnieszka Oborska; dział żywienie, poprawy w dziale o podłożu i odmianach

– Pogona.pl
Strona ta często nazywana jest biblią dla hodowców agam brodatych, zawiera wiele podstawowych, przydatnych informacji na temat gatunku i mimo, że od jakiegoś czasu nie jest aktualizowana warto się z nią zapoznać.

1. Dachiu, R. & Dachiu, V. Hypomelanism in Bearded Dragons. (2006). http://www.dachiubeardeddragons.com/dragoncare/hypomelanism.html (Data dostępu: 05.12.2017)
2. Dachiu, R. & Dachiu, V. Bearded Dragon hypo vs non-hypo. (2006). http://www.dachiubeardeddragons.com/dragoncare/nails.jpg (Data dostępu: 05.12.2017)
3. Dachiu, V. & Dachiu, R. Tha Albinos of Australia… http://www.dachiubeardeddragons.com/dragoncare/albino.html (Data dostępu: 11.12.2017)
4. GuinnessWorldRecords.com – Oldest Bearded Dragon ever. (2016). http://www.guinnessworldrecords.com/world-records/116317- oldest-bearded- dragon-ever (Data dostępu: 03.12.2017)
5. Baines, F. Reptile Lighting Information. http://www.reptilesmagazine.com/Reptile-Health/Habitats-Care/Reptile- Lighting-Information/ (Data dostępu: 16.04.2017)
6. Baines, F. Warning: Fake UVB Bulbs on Sale in the UK! (2015). https://www.reptilecentre.com/blog/2015/09/warning-fake- uvb-bulbs- on-sale- in-the- uk/ (Data dostępu: 04.12.2017)
7. Baines, F. WARNING: Hazardous lamp: risk of burns, UVC. (2016). http://www.reptileforums.co.uk/forums/equipment-supplies/1113841- warning-hazardous-lamp-risk- burns.html (Data dostępu: 04.12.2017)
8. Baines, F. Fluorescent Lighting Guide. (2015). https://sites.google.com/site/thelizardmadness/lighting-guides (Data dostępu: 04.12.2017)
9. Baines, F. Metal Halide Lamps (Test) (2012) http://www.uvguide.co.uk/UVTool-metalhalideindex.htm (Data dostępu: 04.12.2017)
10. Junek, M. Měření zdrojů UV – úvod. https://euzelva.cz/zelvy-mereni- zdroju-uv- uvod (Data dostępu: 01.01.2017)
11. Adams, S. & Furimsky, M. The effect of masking the parietal eye on thermoregulatory behaviour in the bearded dragon P. vitticeps and the green anole A. carolinensis. SICB 2017 (2017). http://www.anoleannals.org/2017/01/07/sicb-2017- masking-the- parietal-eye- in-green-anoles/
12. Sarina Wunderlich. Weiße Beleuchtung für Reptilien. (2016). http://www.licht-im-terrarium.de/vis/lampen (Data dostępu: 18.12.2017)
13. Papiór, A. & Czapczyk, P. Rola pokarmów pochodzenia roślinnego i wody w żywieniu agamy brodatej. Zeszyty Terrarystyczne 72 (2017).
14. Twardosz, K. Żywienie – Niezbędna dieta. (2010). http://pogona.pl/zywienie.php (Data dostępu: 28.12.2017)
15. Oonincx, D. G. A. B., Stevens, Y., van den Borne, J. J. G. C., van Leeuwen, J. P. T. M. & Hendriks, W. H. Effects of vitamin D3 supplementation and UVb exposure on the growth and plasma concentration of vitamin D3 metabolites in juvenile bearded dragons (Pogona vitticeps). Comp. Biochem. Physiol. – B Biochem. Mol. Biol. 156, 122–128 (2010).
16. Wiedemann, A. & Kölle, P. Untersuchung zur Bestimmung des Vitamin A-, D3 – und E-Gehalts von Reptilienplasma. Veterinärwissenschaftlicher Dep. des Tierärztlichen Fak. der Ludwig-Maximilians-Universität München (2010).
17. Geografia Australii – Klimat. https://pl.wikipedia.org/wiki/Geografia_Australii#Klimat (Data dostępu: 07.01.2018)
18. Aubret, F., Blanvillain, G. & Kok, P. J. R. Myth busting? Effects of embryo positioning and egg turning on hatching success in the water snake Natrix maura. Sci. Rep. 5, 21–23 (2015).
19. Siviter, H., Deeming, D. C., van Giezen, M. F. T. & Wilkinson, A. Incubation environment impacts the social cognition of adult lizards. R. Soc. Open Sci. 4, 170742 (2017).
20. Reptiles as Pets. http://reptilepark.com.au/animals/reptiles-as- pets/ (Data dostępu: 11.02.2018)
21. Mader, D. Bearded Dragon Aneurysms. (2016) http://www.reptilesmagazine.com/Bearded-Dragon-Aneurysms/ (Data dostępu: 18.02.2018)
22. Skomorucha, Ł., Marciniak, M. & Sobczak-filipiak, M. Pierwszy w Polsce przypadek żółtej grzybicy u agamy brodatej. Życie Weter. 89, 414–418 (2014).
23. Szczepaniak, K. & Adaszek, Ł. Zakażenia adenowirusowe u agam brodatych. Życie Weter. 87, 224–226 (2012).
24. Piasecki, T., Chrząstek, K. & Wieliczko, A. Salmonella serovar spectrum associated with reptiles in Poland. Acta Vet. Brno 83, 287–294 (2014).
25. Aiken, A. M., Lane, C. & Adak, G. K. Risk of Salmonella infection with exposure to reptiles in England, 2004-2007. Euro Surveill. 15, 19581 (2010).
26. Holleley, C. E. et al. Sex reversal triggers the rapid transition from genetic to temperature-dependent sex. Nature 523, 79–82 (2015).

Liczba wyświetleń: 233088