Lampy UVB do terrarium – Poradnik UVB cz. 1 – Wartość procentowa

Lampy UVB do terrarium – Poradnik UVB cz. 1 – Wartość procentowa

Czy w sklepie także prosisz o 12% jabłek, 6% gruszek i 2% śliwek? Nie? To dlaczego używamy tego pojęcia gdy chcemy kupić lampę, która daje 12% UVB? 12% z czego? Przyzwyczailiśmy się do podawania mocy lamp UVB w procentowej wartości i pomimo wielu zmian, zarówno w zrozumieniu czym jest światło UVB, jak i w samej technologii lamp UVB nadal posługujemy się procentową wartością podaną na etykiecie lampy i uważamy ją za ilość promieni UVB.

Czym jest 2%, 6% i 12% UVB?

Jest to oczywiście wskaźnik ile procent z całego emitowanego światła to promieniowanie UVB. Dla przykładu w świetlówkach T5 może to być: 12% UVB, 30% UVA i 58% światła widzialnego.

Jaki jest problem z podawaniem ilości UVB w %? Taki sam jak z kupowaniem wspomnianych we wstępie jabłek. Kupując 12% jabłek w trzech różnych sklepach dostaniesz zupełnie inne ilości. Jeden sklep będzie miał 5 kg, drugi 10 kg, a trzeci 100 kg jabłek na stanie, dostaniesz odpowiednio 0,6 kg, 1,2 kg lub 12 kg jabłek. Czy nadal jest to obojętne gdzie kupisz 12% jabłek, jeśli ich cena będzie taka sama?

Nie inaczej jest z lampami UVB. Każdy producent i każda lampa daje inne ilości światła. 12% UVB z jednej lampy to nie to samo co 12% z drugiej lampy, albo 12% z trzeciej lampy. Co za tym idzie możemy się spotkać z sytuacją, gdzie lampy 7% są słabsze od 6%, 15% są słabsze od 12% itd.

Przykład 1 – Dwie świetlówki bez reflektorów, obie 12%

Przykład dwóch świetlówek bez reflektorów 12%. Jedna świetlówka wykonana w technologii T8, druga w technologii T5, obie prawidłowo oznaczone jako 12%.

 

Metalohalogeny – Brak wartości procentowej

Metalohalogeny i lampy rtęciowe (często zwane także lampami 3w1: świecenie, UVB i grzanie) w ogóle nie posiadają podanych wartości procentowych na opakowaniach. Producenci tych lamp zazwyczaj podają tylko i wyłącznie pobór prądu. Rzadziej dzielą je na lampy pustynne (ang. „desert”) i tropikalne (ang. „forest” lub „jungle”). Brak wartości procentowych ma oczywiście swoje praktyczne wyjaśnienie. Lampy metalohalogenkowe emitują znacznie więcej światła, szczególnie w zakresie widzialnym, niż świetlówki T5-HO, gdyby sprawdzić wartości procentowe tych lamp mogłoby się okazać, że emitują w okolicach 2-4% UVB, co w stosunku do 10-12% świetlówek T5-HO byłoby strasznie mylące. Stąd też producenci zapewne zrezygnowali z podawania wartości w procentach. Nie oznacza to bowiem, że metalohalogeny, czy rtęciówki są słabsze. Po prostu proporcje światła UVB do UVA i do światła widzialnego są zupełnie inne.

Borykając się z brakiem wartości procentowej na opakowaniu metalohalogenów, często padają odpowiedzi typu: „potrzebujesz metalohalogenu 50W”, albo „musisz kupić pustynny metalohalogen o mocy 35W, wersja desert”. Czy pobór prądu jest wyznacznikiem ile promieni UVB emituje dany metalohalogen, albo rtęciówka?

Pobór prądu nie jest wyznacznikiem tego ile promieni UVB emituje dana lampa, jest to tylko zużycie prądu, nowsze technologie pozwalają na coraz to większe oszczędności energii nawet w obrębie jednej technologii. Ponadto producenci lamp nie opracowali wspólnego i jednolitego nazewnictwa, przez co ta sama lampa może być dla jednego producenta pustynną, a dla drugiego tropikalną lampą UVB.

Nic zatem dziwnego, że tyle początkujących osób ma problem z wyborem odpowiedniej lampy dla swojego pupila.

Przykład 2 – trzy metalohalogeny, każdy 50W.

Przykład trzech różnych modeli metalohalogenów 50W. Warto zauważyć, że dwa z nich są tej samej firmy. Pierwszy od lewej i ostatni to wersja dla „gadów pustynnych”, środkowy dla „gadów tropikalnych”. Jak widać bez znajomości ilości UVB wpadamy w pułapkę, gdzie wydaje nam się że dobraliśmy odpowiednią lampę UVB, a rzeczywistość często jest z goła inna.

*Podane wykresy przedstawiają dość stare już dane metalohalogenów UVB z 2008 oraz 2015 roku przez co należy je traktować jako wykresy przykładowe. Technologie lamp UVB często się zmieniają, dlatego faktycznymi testami lamp UVB zajmiemy się w następnych rozdziałach, powyższe wykresy mają na celu pokazanie problemów z jakimi możemy się spotkać obecnie i jakie istniały w przeszłości.

Dlaczego jest to ważne?

Być może pytanie to powinno paść na samym początku, jednak odpowiedź wydaje się dość oczywista. Kupujemy lampy UVB po to aby zapewnić naszym gadom odpowiedni poziom światła UVB, aby tak się stało musimy znać ilość UVB jaką lampa emituje. Dobierając lampę UVB nie powinniśmy się kierować tylko i wyłącznie temperaturą jaka pod tą lampą panuje. Jaki jest bowiem sens kupowania lampy UVB, jeśli nie interesuje nas ilość UVB, którą uzyskujemy? Ponadto podobnie jak w przypadku ciepła powinniśmy zapewnić optymalną ilość UVB, zbyt małe ilości mogą szkodzić tak samo jak zbyt duże ilości UVB. Stąd też tak ważna jest znajomość ilości emitowanego UVB przez lampę i wiedza czym i w jakich jednostkach powinniśmy mierzyć ilość UVB.

Jak zatem mierzyć ilość UVB? – Indeks UV.

Wiedząc już gdzie tkwi problem i o tym, że nie powinniśmy się sugerować wartością procentową świetlówek, czy poborem mocy metalohalogenu, pora zadać sobie pytanie czym zatem mamy mierzyć lampy UVB?

Odpowiedzią na to pytanie jest jednostka zwana Indeksem UV, często w skrócie zwana także UVI.

Ze względu na fakt, że mieszkamy w strefie umiarkowanej jednostka ta jest dla nas nieco obca. Mamy bowiem do czynienia z umiarkowanymi dawkami UVB i nie musimy zaprzątać sobie głowy szkodliwością promieniowania UV w bardzo wysokich dawkach. W krajach o większym nasłonecznieniu jest to jednostka kojarzona z ostrzeżeniami pojawiającymi się w prognozach pogody o zbyt dużym napromieniowaniu UV. Ma ona służyć ludziom do ochrony własnego zdrowia przed: oparzeniami słonecznymi, zaćmą oraz mutacjami DNA które w konsekwencji mogą prowadzić do nowotworów skóry. UV Indeks ma spełniać dokładnie te same funkcje u naszych zwierząt terrariowych. W skrócie ma przede wszystkim ostrzegać przed zbyt dużymi dawkami UV.

Na tym jednak nie kończy się historia jednostki UV Indeks. W terrarystyce podjęto bowiem dodatkowe kroki i wybrano tylko te najlepsze mierniki UVI zalecane do mierzenia lamp UVB. Do tej grupy trafiły mierniki takie jak: SolarMeter 6.5, 6.4 oraz ZooMed UV Index Meter. Mierniki te posiadają bowiem jedną bardzo dużą zaletę. W warunkach, gdy lampa emituje naturalne światło oraz światło bez szkodliwego UVB (poniżej 280 nm) czy UVC mierniki te są zgodne z ilością witaminy D3, jaką skóra zwierząt jest w stanie wytworzyć przez określony czas, pod danym źródłem światła [2]. Innymi słowy powyższe mierniki nie tylko ostrzegają przed zbyt mocnym źródłem światła UV, ale także są w stanie z dużą precyzją określić jaką ilość witaminy D3 uzyska nasz zwierzak pod daną lampą UV.

Bardzo dobrze pokazuje to fakt istnienia miernika SolarMeter zwanego 6.4. Miernika, który posiada tą samą fotodiodę mierzącą światło co miernik UV Indeks 6.5, jednak podającej wynik nie w wartości UV Indeks (jak SM 6.5), a w wartości wyprodukowanej witaminy D3/minutę. Miernik SolarMeter 6.4 jest zatem miernikiem pokazującym ile witaminy D3 uzyska nasz pupil wygrzewając się przez określony czas pod daną lampą UVB. Ze względu na fakt, że sposób mierzenia w obu miernikach 6.4 i 6.5 jest taki sam podane wartości można przeliczyć z wartości podanych w UV Indeks na wartości podane w ilości wyprodukowanej witaminy D3/minutę i odwrotnie.

Inaczej mówiąc tego właśnie oczekujemy od mierników lamp UVB. Z jednej strony chcemy, by nas ostrzegł przed zbyt dużymi dawkami UVB, z drugiej strony chcemy wiedzieć, czy dawka UVB jaką oferujemy naszemu pupilowi jest wystarczająca, by ten mógł wytworzyć odpowiednią ilość witaminy D3.

Kilka przykładowych wartości UV Indeks, które pozwolą się nam zaznajomić z tą jednostką

Ze względu na częsty kontakt każdy z nas jest zaznajomiony z jednostką wagową jaką są kilogramy. Większość osób wie ile to kilogram jabłek, że wagę słonia podaje się w tonach. Stąd też poniżej kilka praktycznych i przybliżonych przykładów ilości UV Indeks, które pozwolą nam przynajmniej wstępnie przyzwyczaić się do tej jednostki. W późniejszych artykułach będziemy się zajmować innymi przykładami, co pozwoli nam jeszcze lepiej zaznajomić się z tą jednostką.

• 12.0 – średnie dawki UV Indeks w bardzo ciepłe dni w Australii
• 8.0 – umownie przyjęta wartość maksymalna dawki UV w terrarium dla wszystkich zwierząt.
• 6.0 – średnie dawki UV Indeks w ciepłe dni w Polsce

Dawki UV dzieli się zazwyczaj na:

• Powyżej 11.0 – ekstremalnie wysokie dawki UV
• 8.0-10.0 – bardzo wysokie dawki UV
• 6.0-7.0 – wysokie dawki UV
• 3.0-5.0 – średnie dawki UV
• Poniżej 2.0 – niskie dawki UV

Ograniczenia mierników typu SolarMeter 6.5, 6.4 czy ZooMed UV Index

Na koniec warto zwrócić uwagę na fakt, że powyższe mierniki pomimo tego, że są jednymi z najlepszych dostępnych na rynku, to nie są miernikami idealnymi. Tak jak wszystkie narzędzia posiadają swoje ograniczenia. Jednym istotnym ograniczeniem jest możliwość mierzenia tylko i wyłącznie światła odwzorowującego światło naturalne. Co za tym idzie mierniki te nie nadają się do mierzenia wielu lamp wykonanych w technologii LED UVB, które ze względu na swoje właściwości emitują światło wręcz odwrotne do tego co możemy spotkać w naturze. O lampach LED UVB pisałem już wcześniej w artykule: Nadchodzi nowa era LED UVB, osoby zaciekawione tematem odsyłam do powyższego artykułu.

Literatura

1. Baines, F., Chattell, J., Dale, J., Garrick, D., Gill, I., Goetz, M., Skelton, T., & Swatman, M. (n.d.). Evidence-based practice How much UV-B does my reptile need? The UV-Tool, a guide to the selection of UV lighting for reptiles and amphibians in captivity. In Journal of Zoo and Aquarium Research (Vol. 4, Issue 1).
2. Lindgren, J., Gehrmann, W. H., Ferguson, G. W., & Pinder, J. E. (2008). Measuring Effective Vitamin D-Producing Ultraviolet B Radiation Using Solartech’s Solarmeter 6.4 Handheld, UVB Radiometer. In _Bull. Chicago Herp. Soc_ (Vol. 43, Issue 4).
3. http://www.uvguide.co.uk/index.htm.

Opracował: Krzysztof Lis (Vulpes90)

Chciałbym także podziękować Frances Baines za udostępnienie powyższych wykresów na cele tego artykułu.