Phelsuma nigristriata

Phelsuma nigristriata – felsuma

Ten opisany przez H.Meier’a w 1984 roku mały gatunek gekona dziennego osiągający maksymalnie 110 mm, zazwyczaj nie przekracza 90 mm w przypadku dojrzałego płciowo samca. Długość ciała bez ogona waha się w zależności od płci od 42 do 47 mm. Ciało lekko spłaszczone z wyraźnie wyodrębnioną, wąską w zarysie głową, ogon szeroki, u dobrze odżywionych osobników walcowaty. Okrągłe źrenice mówią o dziennej aktywności zwierzęcia. Palce pozbawione pazurków, zaopatrzone w lamelle. Podstawowym kolorem ciała jest jasna zieleń z luźno rozrzuconymi, drobnymi czerwonymi plamami na grzbiecie, które u samca występują zazwyczaj w większej liczbie i są intensywniejsze. Od nozdrzy, przez oko i wzdłuż boków ciągnie się czarna linia, kończąca się dopiero na ogonie, gdzie stopniowo ku końcowi się rozjaśnia. U niektórych osobników, szczególnie u samców zdarzają się wyraźnie widoczne niebieskie plamy na głowie. Za okiem, przed i za otworem usznym znajduje się po jednej lub kilka małych, guzkowatych łusek koloru turkusowego (ta cecha występuje jeszcze tylko u Phelsuma klemmeri i Phelsuma pronki). Brzuch jest śnieżnobiały.

Nazewnictwo

Nazwa angielska: Island Day Gecko

Nazwa niemiecka: Schwarzstreifen Taggecko

Występowanie

Jak większość felsum jest gatunkiem endemicznym, znanym jedynie z położonej na Oceanie Indyjskim wyspy Mayotte w archipelagu Komory. Jest to wyspa pochodzenia wulkanicznego, w większości porośnięta lasami, której część stanowią tereny górzyste i dwa, nadal czynne wulkany. Dokładne miejsce występowania znane jest jedynie herpetologom z Muzeum Alexandra Koeniga w Bonn. Najprawdopodobniej dzieli środowisko z Phelsuma dubia, Phelsuma laticauda laticauda, Phelsuma robertmertensi oraz Phelsuma pasteuri. Spotykana jest na terenach porośniętych bambusami z którymi jest najsilniej związana środowiskowo, Cananga odorata, bananowcami, Ravenala madagascariensis, sosnami, Cocos nucifera, Bismarcia nobilis i innymi gatunkami palm. Najogólniej tereny te charakteryzuje wysoka wilgotność, silne nasłonecznienie z dwiema wyraźniejszymi porami roku, różniącymi się temperaturą i wilgotnością powietrza – suchą i chłodniejszą zimą (średnio 25°C, 60-70%) oraz gorącym i wilgotnym latem (30°C, 80-90%). Mayotte zbliżona jest klimatem do Nosy Be na północno-zachodnim wybrzeżu Madagaskaru. Zazwyczaj tereny na których można spotkać te gekony są niezamieszkane przez miejscową ludność, z powodu swojej płochliwości unikają one terenów zurbanizowanych.

Terrarium

Gatunek ten swobodnie można trzymać w niewielkich terrariach o wymiarach 40x40x40 cm, gęsto zarośniętych wielkolistnymi roślinami których nieodzownym wyposażeniem będą pędy bambusa otwarte od góry, tak by samica mogła swobodnie ukryć się w ich środku przed napastliwymi zalotami samca. Zazwyczaj samice, podobnie jak samce są względem siebie bardzo nietolerancyjne, w związku z czym nie należy zestawiać grup większych niż 1,1. Młode natomiast do osiągnięcia dojrzałości płciowej są zazwyczaj dość tolerancyjne, przy odpowiedniej liczbie kryjówek jest możliwy ich wspólny odchów.

Terrarium wyposażone powinno być w kilka umieszczonych pionowo, poziomo i po skosie pędów bambusa, tak, aby jak najbardziej urozmaicić gekonom powierzchnię wewnętrzną zbiornika. Dobór roślin pozostaje w gestii hodowcy, jednak najlepiej sprawdza się Scindapsus aurea, drobne gatunki Philodendron’ów, Monstera obliqua, Zamioculcas sp., Asplenium sp., a przy wystarczającym oświetleniu drobne Bromeliaceae i Orchideaceae. Poprzez transpirację rośliny znacznie podnoszą wilgotność powietrza do pożądanych, wysokich wartości. Gruba warstwa podłoża złożonego najlepiej z torfu lub włókna kokosowego z torfem zapewni dodatkowy rezerwuar wilgoci, a częste zraszanie zbiornika pomoże utrzymać je w stałym nawilżeniu. Podłoże warto pokryć warstwą liści lub kawałków kory. Należy unikać komercyjnych podłoży do roślin ze względu na użyte w nich nawozy czy perlit, które mogą być przypadkiem potraktowane jako kawałek sepii i zjedzone, co może skończyć się padnięciem zwierzęcia.

Do podstawowych sprzętów należy silna lampa oświetlająca terrarium jasnym światłem o stosunkowo wysokiej temperaturze barwowej – jarzeniówki typu „cool white” (np. ReptiGlo 2% – 6500K i 95CRI), mała, 25W żarówka grzewcza oraz świetlówka UVB 5%. By zmniejszyć prawdopodobieństwo wystąpienia często widywanego u felsum tzw. „złamanego ogona”, nie powinno się instalować ogrzewania z boku na pionowych elementach wystroju. W takim świetle felsumy doskonale się czują, znacznie lepiej się wybarwiają i są bardziej aktywne. Podobnie jak w przypadku pozostałych gatunków nadrzewnych do ogrzewania zbiornika nie stosuje się kabli i mat grzewczych, chyba, że sprzężone są z termostatami ustawionymi na dolną granicę optimum danego gatunku. Zwierzęta nadrzewne szukając chłodniejszych miejsc instynktownie schodzą w niższe partie terrarium, stosując tego typu ogrzewanie w sposób nieprzemyślany można wyrządzić gadom sporą krzywdę.

Planowanie wentylacji w terrarium dla tego gatunku nie jest tak kluczowe, jak w przypadku wielu innych felsum. Są dość tolerancyjne na „stojące” powietrze, pod warunkiem, że temperatury nie są zbyt wysokie.

Temperatura w ciągu dnia powinna wahać się od 25-30°C, w miejscu pod żarówką grzewczą około 32°C. Dobrym rozwiązaniem naśladującym rozkład temperatur w naturze jest uruchamianie rano w pierwszej kolejności świetlówek, a dopiero wczesnym popołudniem – jedynie na kilka godzin – żarówki grzewczej. W ten sposób rozkład temperatur na przestrzeni doby będzie bardziej zróżnicowany. Długość dnia powinna płynnie się zmieniać w poszczególnych miesiącach od 10- (sucho, chłodno) do 14 godzin (gorąco, wilgotno).

Żywienie

Tak jak pozostałych, małych gatunków felsum, karmienie Phelsuma nigristriata nie stanowi większego problemu, pod warunkiem założenia własnej hodowli karaczanów czy świerszczy lub zapewnienia sobie stałego źródła odpowiedniej wielkości owadów. Największe owady podawane dorosłym osobnikom nie powinny mieć więcej niż 7 mm. Chociaż z większymi również sobie poradzą, połykanie może być dla nich problemem. Młode są wymagającym obiektem do karmienia, gdyż z owadami karmowymi powyżej 2 mm mogą już sobie nie radzić. O ile w okresie, gdy na zewnątrz panują niskie temperatury i dostęp do owadów odławianych z natury jest niemożliwy i zmuszeni jesteśmy karmić owadami z hodowli, o tyle od wiosny do wczesnej jesieni należy maksymalnie urozmaicić dietę gekonów, bazując na owadach złapanych na łąkach wolnych od pestycydów i innych substancji mogących zaszkodzić jaszczurkom. Z dostępnych w handlu gatunków owadów nie należy stosować w diecie larw mącznika młynarka (Tenebrio molitor), są zbyt ubogie w substancje odżywcze, są zbyt bogate w tłuszcz i chroni je ciężkostrawna chityna. Popularne larwy barciaków (Galleria mellonella) powinny być podawane sporadycznie, łatwo prowadzą do otłuszczenia jaszczurek.

Ważnym dodatkiem dla rodzaju Phelsuma są pokarmy pochodzenia roślinnego, w naturze zlizują pyłki i soki roślin czy nektar, w terrarium podawane są najczęściej w formie papek owocowych. Jest to jeden z najbardziej lubianych przez felsumy pokarmów, niejednokrotnie doskonały sposób do przekonania zwierząt do jedzenia z ręki. Nawet płochliwe osobniki nie są w stanie oprzeć się i nie wyjść z kryjówki czy bambusa. Do przyrządzenia papek nadają się owoce miękkie takie jak papaja, mango czy banan, najłatwiej jest jednak bazować na deserach oferowanych przez wiele firm produkujących żywność dla niemowląt. Nie należy stosować deserów z dodatkiem produktów mlecznych czy mięsnych. Pokarm taki umieszczamy w miejscu widocznym z jak najlepszym dostępem, na przykład w pobliżu miejsca do wygrzewania.

Owady i papki muszą być wzbogacane wapniem i witaminami, które w naturze pobierają z niezwykle urozmaiconej diety, jakiej nawet przy najlepszych chęciach nie jesteśmy w stanie zapewnić w warunkach sztucznych. Nie są znane dokładne ilości poszczególnych witamin, jakie należy podawać. Wielu hodowców stosuje preparaty z niewielką ilością witaminy A i umiarkowaną ilością witaminy D₃, są to witaminy, które najłatwiej przedawkować, a jednocześnie ich niedobór jest najdotkliwszy w skutkach. Możemy to osiągnąć w stosunkowo łatwy sposób, mianowicie mieszając produkty różnych firm o różnych zawartościach pożądanych witamin. Proponowany stosunek D₃:A to 2:1, przy czym najlepszą formą witaminy A jest beta karoten. Nadmiar witaminy A jest dla organizmu jaszczurki toksyczny i powoduje odwapnienie kości. Podobnie jest ze stosunkiem wapnia do fosforu, proponuje się 2:1, jednak dla rosnących młodych i samic produkujących jaja lepiej jest zwiększyć ilość wapnia. Preferowaną formą wapnia jest Calcium carbonate. Nie należy karmić papkami bez dodatków witamin i wapnia, gdyż same w sobie nie stanowią wartościowego źródła pokarmu. W terrarium osobników rozmnażających się konieczne jest umieszczenie miseczki z wapniem, by umożliwić samicom uzupełnianie jego braku w miarę potrzeby. Alternatywną formą podawania witamin jest hodowla owadów karmionych bardzo zróżnicowaną dietą, bogatą we wszystkie potrzebne witaminy, w której skład powinny wejść wszelkie rośliny zielone, warzywa i owoce. Tak karmione owady są znacznie lepszym pokarmem z punktu widzenia ewentualnego przedawkowania witamin, jednak zawsze należy stosować wapń, gdyż same świerszcze mają go w sobie zbyt mało. Taki sposób wymaga jednak dużej samodyscypliny i ogromnej wiedzy i doświadczenia o potrzebach gadów.

Dorosłe karmi się dwa do trzech razy w tygodniu owadami i raz w tygodniu papkami, uwzględniając jednak kondycję i ogólny stan zwierząt. Ważne, by zwracać uwagę na ewentualne otłuszczenie dorosłych osobników, które prowadzić może do problemów zdrowotnych i niechęci do rozmnażania. Jeżeli zauważymy, że gekony zaczynają tyć, musimy ograniczyć ilości pokarmu. Podobnie postępujemy w przypadku, gdy po karmieniu w terrarium zostają nie zjedzone owady. Młode powinny mieć stały dostęp do obu form pokarmu.

Należy pamiętać, że w przypadku stosowania UVB czy umożliwieniu dostępu do naturalnego, nie przefiltrowanego światła słonecznego powinniśmy znacznie zmniejszyć dodatek witaminy D₃ w pokarmie.

Pojenie przebiega zazwyczaj bezproblemowo, felsumy najczęściej nie piją z miseczki, są jednak tak małe, że wystarczająca jest ilość wody spijana po codziennym spryskiwaniu roślin w terrarium. Istotną sprawą jest pojenie młodych, gdyż mały organizm przy wysokiej temperaturze szybko się odwadnia; jest to jedna z przyczyn wysokiej śmiertelności.

Dymorfizm płciowy

Określenie płci u prawidłowo żywionych osobników jest możliwe już po osiągnięciu przez zwierzęta czwartego-piątego miesiąca życia. Wszystkie cechy ujawniają się jednak dopiero pod koniec dziesiątego miesiąca, wtedy tez jaszczurki osiągają dojrzałość płciową. Samce mają wyraźne pory femoralne i zażółconą okolicę kloaki i wewnętrzną stronę ud. Samce charakteryzują się też większą liczbą czerwonych plamek na grzbiecie i nieznacznie szerszą głową, poza tym dobrze odżywiane zazwyczaj mają tendencje do tycia, co łatwo zauważyć u starszych osobników.

Rozmnażanie

Przed łączeniem musimy mieć pewność, że osobniki, które chcemy rozmnażać są w odpowiednim wieku, są zdrowe, dobrze odżywione i nie otłuszczone. Osobniki dojrzałe płciowo, o ile były wychowywane osobno, łączymy w pary w zupełnie nowym, ewentualnie nowo zaaranżowanym terrarium, by uniknąć ewentualnej agresji terytorialnej, co jednak w przypadku tego gatunku zdarza się jedynie wyjątkowo i zazwyczaj ma związek ze stresem. Obserwujemy je jeszcze przez jakiś czas, reagując rozdzieleniem w przypadku walki. Samiec zazwyczaj od razu rozpoczyna zaloty, które są typowe dla gekonów z tego rodzaju, a polegają na rytmicznym potrząsaniu głową na boki, gonitwą po terrarium, wystawianiem języka, ocieraniem się o samicę, unosi ogon. Samica gotowa na zbliżenie często powtarza jedno lub kilka z wymienionych zachowań. Jeśli nie jest zainteresowana, ignoruje zaloty samca, czasem go atakując. Kopulacja trwa kilkadziesiąt sekund do kilku minut, w trakcie samiec trzyma samicę za skórę w okolicy karku.

Około 30 dni po udanej kopulacji samica jest gotowa do składania jaj, rozpoczyna poszukiwanie miejsca odpowiednio ukrytego i sprawiającego wrażenie bezpiecznego. Dobry obserwator łatwo rozróżni takie zachowanie od normalnego biegania po terrarium, samica zagląda wtedy we wszystkie zakamarki w terrarium, wchodzi i wychodzi z bambusów. Jeżeli samica nie jest otłuszczona, jaja są dobrze widoczne, prześwitują od spodu przez powłoki brzuszne. W tym okresie nie należy zapewnić samicy maksymalny spokój, gdyż stały stres i zaniepokojenie może spowodować zatrzymanie jaj w organizmie. Phelsuma nigristriata skleja swoje jaja razem, jednak nie przykleja ich do elementów wystroju, a układa je w wybranym miejscu. Najczęściej wybierane do tego celu są otwarte pędy bambusa. Jaja zazwyczaj są dwa, chociaż zdarzają się lęgi pojedyncze. Pojedyncze jajo jest okrągłe do lekko podługowatego, średnicy 9-10mm.

Po składaniu jaj zazwyczaj następuje kopulacja, dzięki czemu samice przez cały okres godowy składają jaja w miarę regularnie w odstępach około 30 dni, w zależności od panującej temperatury. W przypadku kilku gatunków z tego rodzaju udowodniono, że samice są zdolne do przechowywania spermy, trudno jednak powiedzieć, czy podobnie jest w przypadku tego gatunku. Samicę należy w tym okresie karmić systematycznie, nawet codziennie, jeżeli wykazuje taką chęć. Najczęstszym powodem nieregularnego składania jaj, ciągłego składania pojedynczego jaja czy zaprzestanie składania jaj w trakcie sezonu rozrodczego jest nieodpowiednia dieta, braki w witaminach i wapniu czy stres.

Ponieważ jaja nie są przyklejane do wystroju najlepszą decyzją będzie ich przeniesienie do inkubatora i dalsza inkubacja w odpowiedniej temperaturze i wilgotności.

Długość inkubacji zależy oczywiście od temperatury, w temperaturze wahającej się od 27° do 29°C trwa 38-52 dni. Podkreślić jednak trzeba, że osobniki klujące się z jaj inkubowanych w wysokich temperaturach są mniejsze, czasem słabsze. Wilgotność powinna być wysoka – około 90%, jednak jaja nie mogą mieć kontaktu z podłożem. Najprościej jest je ułożyć na pokrywce od pojemnika na kliszę, umieszczonej na podłożu takim jak wermikulit, czy torf. Klując się młode mierzą 35-37 mm, zazwyczaj opuszczają osłonki jajowe w przeciągu doby, ma to miejsce najczęściej nad ranem. Ubarwieniem nie różnią się od dorosłych.

W tym momencie decydujemy, czy chcemy odchowywać je w grupie czy pojedynczo. Ponieważ młode nie wykazują terytorializmu i przy odpowiedniej ilości pokarmu nie konkurują ze sobą, do osiągnięcia dojrzałości płciowej możemy trzymać je razem. Warunkiem jest jednak duże terrarium, około 40/40/40 cm. Jeżeli decydujemy się na osobne wychowywanie młodych mamy pewność, ze wszystkie osobniki przyjmują pokarm, otrzymują odpowiednie ilości witamin i wapnia, obserwując wzrost możemy wcześnie wykryć nieprawidłowości. Terrarium o wymiarach 20/20/20 cm, jest wystarczające i mogą w nim przebywać do osiągnięcia dojrzałości płciowej. Jako podłoże zawsze stosujemy torf, gdyż ręczniki papierowe szybko wysychają, a gdy są zbyt mokre mogą przyczynić się do śmierci zwierzęcia osłabionego, które upadając z gałęzi może się do niego przykleić. Temperatury nie powinny przekraczać 30°C w miejscu do wygrzewania, w całym terrarium powinna wahać się od 24-28°C, w nocy spadając do 20-22°C. Doskonałym sposobem na zabezpieczenie się przed odwodnieniem młodych jest umieszczenie w terrarium małej rośliny z rodziny Bromeliaceae, w której lejku zawsze jest woda. Wilgotność w dzień nie powinna spadać poniżej 70%, w nocy może wzrastać do 90%. Zbyt niska wilgotność doprowadzi do problemów z wylinką, czego konsekwencją będzie śmierć jaszczurki, gdyż nie zrzucona wylinka będzie ograniczała zdolności do polowania. Karmimy młode codziennie, zarówno owadami jak i papkami. Dla bezpieczeństwa zapewniamy promieniowanie UVB, szczególnie, gdy nie mamy doświadczenia w podawaniu witamin.

W odpowiednich warunkach, przy zapewnieniu właściwej opieki gatunek ten dożywa 7-10 lat.

 

Opracowanie i źródła informacji

Łukasz Jarczewski (c) 2010

Literatura

Hallmann, G., Kruger, J., Trautmann, G. (1997): Faszinieriende taggeckos die gattung Phelsuma. NTV, Munster
Christenson, L. & Christenson, G (2003): Day geckos in captivity. Livingart publishing
Vergner, I. (2001): Jasteri. Biologie, chov. Madagaskar
Henkel, F.W., Schmidt, W. (2000): Amphibians and reptiles of Madagascar and the Mascarene, Seychelles and Comoro Islands. Krieger Publishing
Draco Terraristik-themenheft. Nr 11, (2002-2003) – Taggeckos. NTV, Munster
Bergman, J. (2004): Dazzling day geckos (Phelsuma sp.). Reptiles Magazine, BowTie