Cerambyx cerdo – kozioróg dębosz

Spis treści

Cerambyx cerdo – kozioróg dębosz

Wygląd

Jest chrząszczem osiągającym długość od 24 do 60 mm. Czułki samca są 1,5 raza dłuższe od ciała, które jest błyszczącoczarne lub ciemnobrunatne. Pokrywy około 3,5 raza dłuższe od przedtułowia, zwężają się ku tyłowi i mają czerwono-brunatne lub rude zakończenie. Cała powierzchnia pokryw jest ziarnkowo-chropowata.

Przedplecze poprzecznie listewkowo pomarszczone, pomiędzy rowkami gładkie, po bokach dwa wyrostki, jeden zakończony kolcem.

Występowanie

Owad ten występuje w wielu rejonach geograficznych. Cerambyx credo credo L. obejmuje zasięgiem obszar od rejonu Morza Śródziemnego do południowej Szwecji i od Francji do zachodniej Ukrainy.

Aktywność

Postacie dojrzałe spotykane są od połowy maja do pierwszych dni września, a najliczniej w czerwcu. Rójka odbywa się w godzinach wieczornych i o zmroku. Kozioróg jest owadem mało ruchliwym, opanowuje drzewa w bezpośrednim sąsiedztwie drzewa, z którego wyleciał.

Rozmnażanie

Samice do złożenia jaj wybierają drzewa osłabione, dobrze naświetlone i z grubą, spękaną korą. Żółtawe jaja składane są pojedynczo w szczeliny kory różnych gatunków drzew: dębów (w tym dąb korkowy w strefie śródziemnomorskiej), orzecha włoskiego, brzóz, jesionów, wiązów, lip, topoli i wierzb, rzadziej drzew owocowych.

Larwy lęgną się po 12–14 dniach. Żerują i zimują w korze, następnie żerują i zimują wewnątrz pnia w drewnie. Chodniki w drewnie o przekroju owalnym i średnicy 15–45 mm, zapchane brunatnymi trocinkami, mają ściany sczerniałe w wyniku rozwoju grzybów. Po 3 latach kremowo-żółte larwy dorastają do 90 mm długości.

Przepoczwarczenie odbywa się w hakowato zagiętej kolebce w drewnie. Zimą, przed rokiem rojenia, chrząszcz wychodzi z poczwarki, ale pozostaje w kolebce, wygryzając się owalnym otworem. Imago żyją od 1 do 1,5 miesiąca.

Status w Polsce

Niegdyś kozioróg był chrząszczem popularnym na terenie całego kraju, wszędzie tam, gdzie występowały skupiska starych dębów. Obecnie występuje liczniej wyspowo w Warszawie (Bielany), Wrocławiu (Park Szczytnicki i stare dęby na skarpie Warty), w Wielkopolsce na dębach rogalińskich i Płycie Krotoszyńskiej oraz na Nizinie Sandomierskiej i Pomorzu.

W Polsce pełen rozwój trwa od 3 do 5 lat i jest uzależniony od stanowiska, gatunku drzewa-żywiciela (najdłużej trwa na grochodrzewiu, wiązach i tzw. „żelaznych” dębach) oraz warunków klimatycznych.

Szereg pomnikowych dębów chronionych prawem jako pomniki przyrody jest niszczonych przez koziorogi – również chronione prawnie. Rozwiązanie tego problemu w skali lokalnej należy do Wojewódzkich Konserwatorów Przyrody.

Czynniki zagrożenia

Oprócz coraz rzadszych miejsc lęgowych, do zaniku koziorogów w wielu regionach kraju przyczyniły się:

Pasja kolekcjonerów i handlarzy owadów
Niszczenie jaj przez pasożyty (np. bleskotkowate – Chalcididae)
Niszczenie larw przez gąsieniczniki (Ichneumonidae) i inne błonkówki (Hymenoptera)
Niszczenie młodych chrząszczy przez ptaki
Działanie grzyba Penicillium brevicaule Sacc.

Drapieżnikami są głównie ptaki, a w drewnie – gąsienica trociniarki, będąca szkodnikiem technicznym, wykazującym również kanibalizm.

Status i szkodliwość w Europie

Kozioróg jest szkodnikiem gatunków drzew liściastych na południu Europy (Francja, Jugosławia, Albania), Kaukazie i Azji Mniejszej. W Polsce stanowi rzadkość faunistyczną.