Pieridae – Bielinkowate

Bielinkowate (Pieridae, Duponchel 1835)

Do tej pory opisano około 1200 gatunków bielinków. Najmniejsze gatunki mają około 25 mm rozpiętości skrzydeł, a największe – do 100 mm. Podstawowe barwy skrzydeł to biały, żółty i pomarańczowy (za te barwy u bielinków odpowiadają barwniki pterynowe), chociaż niektóre tropikalne gatunki są bardzo barwne (np. gatunki z rodzajów Catasticta, Delias. Cechą rodziny jest obecność 2 pazurków na stopach wszystkich stóp. Większość bielinków cechuje dymorfizm płciowy. Niektóre bielinki należą do gatunków wędrownych. Jaja mają najczęściej wrzecionowaty kształt, składane są pojedynczo lub grupami na liściach roślin pokarmowych. Gąsienice nie mają dodatkowych wyrostków na ciele, czasem są pokryte rzadkimi włoskami, poczwarki przyczepione są przędzą w 2 punktach ciała do podłoża, głową do góry. Imago przylatują do kwiatów, czasem możemy też obserwować chmary bielinków spijających wilgoć na ziemi. Kilka polskich gatunków (kapustnik i rzepnik) mogą być szkodnikami w uprawach warzyw z rodziny krzyżowych Brassicaceae. Jeszcze jakieś 50 lat temu postrachem sadowników był niestrzęp głogowiec – w obecnych czasach jest to gatunek lokalny i nie powodujący już strat w sadach. Większość gatunków polskich daje 2 a nawet 3 pokolenia w roku. Z Europy jest znanych około 50 gatunków, a w Polsce potwierdzono występowanie 17 gatunków.

Hodowla

Bardzo łatwe hodowli. Jeśli chcemy prześledzić cały cykl rozwojowy mamy szansę na znalezienie jaj. Dobrą metodą jest obserwacja motyli – często osobniki, które nie są „zainteresowane” kwiatami a latają nisko wśród roślinności, to samiczki składające jaja. Ta metoda dobrze się sprawdza w wypadku wietków, szlaczkoni, bielinków, cytrynka. Jeśli ktoś ma warzywnik na działce lub w ogródku może szukać złóż jaj bielinków (są składane w grupach) na np. kapuście. Poszukiwanie gąsienic musimy zacząć od dobrej znajomości roślin żywicielskich. Jeśli gatunek, który chcemy hodować występuje na danym terenie i rosną tam rośliny żywicielskie możemy poszukać gąsienic. Gąsienice bielinków żerują w dzień i nie ukrywają się. Znalezienie poczwarki bielinkowatych, to najczęściej przypadek. Najłatwiej znaleźć poczwarki kapustnika, bytomkowca, czy rzepnika – bo te gatunki najczęściej przepoczwarczają się na murach, płotach itp.

Ogólne warunki hodowli motyli → tu będzie link

Ochrona
W Polsce pod ochroną są 2 gatunki bielinkowatych (zaznaczone czerwoną czcionką).

• Wietek gorczycznik Leptidea sinapis. Charakterystyczny motyl o drobnej budowie ciała. Rzadziej spotykany, niż następny gatunek. W ostatnich latach obserwuje się stopniowe zmniejszanie się liczby stanowisk tego wietka. Odróżnienie tych dwóch gatunków jest tylko możliwe na podstawie budowy aparatu kopulacyjnego. Występuje w 2-3 pokoleniach w roku. Gąsienice żerują najczęściej na wyce ptasiej.
• Wietek Reala Leptidea reali. Ciekawostką jest to, że gatunek został opisany dopiero w 1989 roku. Gąsienice żerują na groszku żółtym.
• Wietek morsei Leptidea morsei. W Polsce był złapany w 1965 roku przy granicy ze Słowacją. Prawdopodobnie były to okazy przerzucone wiatrem z południa.
• Zorzynek rzeżuchowiec Anthocharis cardamines. Typowo wiosenny motyl, samce bardzo charakterystyczne – białe z dużą pomarańczową plamą na przednich skrzydłach. Jedno pokolenie w roku. Spotykany w lasach. Gąsienice żerują między innymi na rzeżusze łąkowej i rzeżuszniku piaskowym. Jedno pokolenie w roku.
• Niestrzęp głogowiec Aporia crataegi. Duży, bardzo oryginalny motyl – skrzydła białe z czarnymi żyłkami. Gąsienice mogą żerować na drzewach owocowych, główne rośliny żywicielskie gąsienic to głóg jednoszyjkowy, oraz tarnina. Jedno pokolenie w roku.
• Bielinek kapustnik Pieris brassicae. Bielinek kapustnik często jest mylony z dwoma kolejnymi gatunkami. Wyróżnia go wielkość – może mieć do 60 mm rozpiętości skrzydeł. Gąsience można spotkać na wielu gatunkach roślin z rodziny krzyżowych.
• Bielinek rzepnik Pieris rapae. Jeden z najpospolitszych motyli dziennych w Polsce. Gąsienice zerują na różnych roślinach krzyżowych.
• Bielinek bytomkowiec Pieris napi. Rośliny żywicielskie gąsienic – tak jak 2 poprzednich gatunków.
• Bielinek bryonie Pieris bryoniae. Typowo górski gatunek, w Polsce spotykany w Tatrach, Beskidzie Niskim i Bieszczadach. Gąsienice żywią się między innymi liśćmi żywca cebulkowego i miesięcznicy trwałej. Ma 2 pokolenia w roku, a w Tatrach – jedno.
• Bielinek rukiewnik Pontia edusa. Do niedawna uważano, że w Polsce występuje gatunek bliźniaczy – Pontia daplidice jednak badania wykazały, że w naszej części Europy występuje tylko P. edusa. Odróżnienie tych gatunków możliwe jest tylko i wyłącznie na podstawie elektroforezy białek enzymatycznych. Ma 2, czasem 3 pokolenia w roku. Gąsienice żerują na wielu gatunkach roślin z rodziny krzyżowych.
• Szlaczkoń torfowiec Colias palaeno. Gąsienice żywią się liśćmi borówki bagiennej. Gatunek jednopokoleniowy. Silnie zagrożony wyginięciem – pod ochroną i w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt.
• Szlaczkoń erate Colias erate. Migrant z południa, w naszym kraju spotykany w niektóre lata na południowym wschodzie. Pierwsze doniesienia z Polski pochodzą z lat 90-tych ubiegłego wieku. Gąsienice żerują na lucernie siewnej.
• Szlaczkoń sylwetnik Colias croceus. Spotykany w 2-3 pokoleniach w roku. Pierwsze wiosenne sylwetniki to prawdopodobnie osobniki z Europy południowej. Gąsienice żerują na lucernie siewnej, koniczynie oraz komonicy zwyczajnej.
• Szlaczkoń szafraniec Colias myrmidone. Rzadki, pod ochroną i w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt. W Polsce ma 2 pokolenia w roku. Gąsienice żywią się różnymi gatunkami szczodrzeńca.
• Szlaczkoń siarecznik Colias hyale. Najpospolitszy z naszych szlaczkoni. Ma 2 pokolenia w roku. Gąsienice możemy spotkać na cieciorce pstrej.
• Szlaczkoń południowiec Colias alfacariensis. Trudny do odróżnienia od szlaczkonia siarecznika. Pewną metodą rozpoznania gatunku jest hodowla – gąsienice południowca i siarecznika wyraźnie różnią się wyglądem. Polskie egzemplarze dowodowe pochodzą z Pienin.
• Latolistek cytrynek Gonopteryx rhamni. Bardzo charakterystyczny motyl, jeden z najwcześniej pojawiających się motyli. Dorosły motyl żyje nawet ponad 10 miesięcy co jest polskim rekordem długowieczności motyli. Gąsienice żerują na krzakach kruszyny. Wylęgające się z początkiem lata motyle zimują i w ciepłe zimy można pierwsze cytrynki spotkać już w lutym.

Jakub Liberski

Literatura
BUSZKO J. „Atlas rozmieszczenia motyli dziennych w Polsce 1986-1995” Toruń 1997.
BUSZKO J., MASŁOWSKI J. „Atlas motyli Polski. Część I. Motyle dzienne (Rhopalocera)” Warszawa 1993.
BUSZKO J., MASŁOWSKI J. „Motyle dzienne Polski. Lepidoptera: Hesperioidea, Papilionoidea” Nowy Sącz 2008.
HEINTZE J. „Motyle Polski. Atlas. Część pierwsza” Warszawa 1978.
LAFRANCHIS T. „Motyle dzienne. Przewodnik terenowy i klucz do oznaczania” Warszawa 2007.
REICHHOLF J. „Obserwujemy motyle. jak – gdzie – kiedy?” Warszawa 1993.
TOLMAN T., LEWINGTON R. „Przewodnik. Motyle Polski i Europy” Dąbrowa Górnicza 2007.