Atrax robustus ujawnia swoje tajemnice: taksonomiczne zmiany najbardziej jadowitego pająka Australii
Rodzaj Atrax (podkopnik), reprezentowany przez słynnego ptasznikowca z Sydney Atrax robustus (podkopnika australijskiego), od dawna budził zainteresowanie zarówno naukowców, jak i opinii publicznej. Uważany za jednego z najbardziej jadowitych pająków na świecie, stał się ikoną australijskiej fauny. Jednak najnowsze badania wykazały, że to, co dotychczas uznawano za jeden gatunek, jest w rzeczywistości zespołem trzech odrębnych gatunków. To odkrycie nie tylko zmienia nasze spojrzenie na różnorodność biologiczną tego rodzaju, ale ma również znaczenie praktyczne w dziedzinie produkcji surowic.
Nie jeden, a trzy gatunki
Badanie przeprowadzone przez Loria i wsp. (2025) ujawniło, że dotychczasowy kompleks Atrax robustus składa się z trzech odrębnych gatunków:
- Atrax robustus (redefiniowany): “Prawdziwy” Atrax robustus, według najnowszych badań zamieszkuje obszary miasta Sydney i jej okolic. Został on opisany w 1877 roku przez angielskiego zoologa Octaviusa Pickard-Cambridge.
- Atrax montanus (rewalidowany i redefiniowany): Gatunek występujący głównie na południu i zachodzie regionu, w tym w Górach Błękitnych Australii. Opisany już wcześniej w 1914 roku przez australijskiego entomologa i arachnologa Williama J. Rainbow (uznany za synonim Atrax robustus w 1988 roku w pracy Michaela R. Gray’a) i zdeponowany do australisjkiego muzeum w Sydney.
- Atrax christenseni (nowo opisany): Większy gatunek endemit małego obszaru wokół Newcastle na północ od Sydney.
Te trzy gatunki różnią się morfologią, rozmieszczeniem geograficznym i strukturą genetyczną.
Zdjęcia środowiska zasiedlanego przez (A) Atrax montanus, (B) Atrax christenseni, (C-D) Atrax robustus (Źródło: Loria i wsp., 2025)
Warto zwrócić uwagę, że oprócz powyższych gatunków mamy jeszcze 2 z rodzaju Atrax opisane w 2010 roku, a mianowicie:
- Atrax sutherlandi Gray, 2010
- Atrax yorkmainorum Gray, 2010
Różnice między gatunkami
- Atrax robustus – “prawdziwy” A. robustus pomimo tego, że stracił wiele miejsc występowania na rzecz A. montanus, to nadal jest on najbardziej rozpowszechnionym gatunkiem. Zamieszkuje tereny miasta Sydney i najbliższe jej okolice, więc jest gatunkiem z którym ludzkość nadal będzie miała największy kontakt. Wyróżnia się budową embolusa u samców, która jest najkrótsza (6,5 razy dłuższa niż szersza) wśród wszystkich tych gatunków. Podobnie w przypadku samic, spermateki są znacznie szersze niż długie.
- Atrax montanus – Badania wykazały, że miejsca występowania A. montanus i A. robustus zachodzą na siebie, stąd też nie wyklucza się powstawania naturalnych krzyżówek między tymi dwoma gatunkami. Dodatkowo znajdowano osobniki o cechach pomiędzy A. robustus, a A. montanus, co potwierdzałoby powyższą hipotezę. A. montanus pod względem budowy spermateki i bulbusów plasuje się pomiędzy A. robustus, a A. christenseni. Występuje w miejscach bardziej oddalonych od centrum miasta, w terenach leśnych, na zachód od Sydney.
- Atrax christenseni – ten nowy gatunek pająka jest największy wśród pająków, którymi zajmowała się publikacja. Osiąga do około 2,1 cm długości całego ciała u samców i 2,9 cm długości ciała u samic (w porównaniu do A. robustus osiągającej 2,7 cm długości ciała i A. montanus 2,3 cm długości ciała samic). Cechą charakterystyczną tego gatunku jest bardzo długi embolus u samców (prawie 12 razy dłuższy niż szerszy) oraz długa spermateka u samic. Nowy gatunek jest największym endemitem w swoim rodzaju występuje na północ od Sydney i co ciekawe jego kryjówki są najbardziej zamaskowane, co tłumaczy dlaczego dopiero teraz został zauważony.
Porównanie budowy bulbusów i spermatek poszczególnych gatunków (A, D) Atrax robustus, (B, E) Atrax montanus, (C, F) Atrax christenseni (Źródło: Loria i wsp., 2025)
Znaczenie odkrycia
Produkcja surowic
Umiejętność odróżnienia od siebie gatunków ma ogromny wpływ na zdrowie ludzi zamieszkujących okolice Sydney. Jad pająków z rodzaju Atrax jest podobny w składzie u wszystkich gatunków, lecz nie jest on identyczny. Uwzględnienie różnic międzygatunkowych pozwala na stworzenie lepiej działającej surowicy i skuteczniejsze przeciwdziałanie efektom ukąszeń.
Bioróżnorodność i ochrona środowiska
Rozpoznanie trzech gatunków zamiast jednego pozwala lepiej zrozumieć ekologię i biogeografię rodzaju Atrax. Każdy z gatunków ma różne zasięgi występowania. Wiedza ta może być kluczowa dla działań ochronnych, szczególnie w kontekście degradacji siedlisk naturalnych.
Znaczenie filogenetyczne
Analizy genetyczne wykazały, że gatunki te zaczęły różnicować się już w późnym miocenie, co podkreśla ich głęboką historię ewolucyjną. Rozdzielenie się linii ewolucyjnych tych pająków jest wynikiem długotrwałych procesów adaptacyjnych związanych z lokalnymi warunkami środowiskowymi.
Metody badawcze
Do przeprowadzenia rewizji taksonomicznej wykorzystano kombinację zaawansowanych metod:
- Analizy molekularne: Sekwencjonowanie genów mitochondrialnych (COI, 16S) oraz jądrowych (28S) pozwoliło na stworzenie drzewa filogenetycznego rodzaju Atrax.
- Badania morfologiczne: Szczegółowe porównania budowy ciała i narządów kopulacyjnych u samców i samic były kluczowe dla identyfikacji różnic między gatunkami.
Mapa występowania gatunków z rodzaju Atrax (Źródło: Loria i wsp., 2025)
Atrax, a lista gatunków niebezpiecznych
Na liście gatunków niebezpiecznych wpisany jest tylko jeden gatunek z rodzaju Atrax (Atrax robustus), co oczywiście rodzi pytanie, czy nowe gatunki są objęte zakazem. W Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 3 sierpnia 2011 r. w sprawie gatunków zwierząt niebezpiecznych dla życia i zdrowia ludzi możemy przeczytać:
W przypadku wyodrębnienia się albo odkrycia nowego gatunku należącego do jednostki taksonomicznej objętej rozporządzeniem, gatunek ten zalicza się do kategorii, do której został zaliczony gatunek najbardziej z nim spokrewniony.
Stąd też wydaje mi się, że nowo opisane gatunki zaliczają się do gatunków kategorii II (w razie wątpliwości warto dopytać Ministerstwo Klimatu i Środowiska o interpretację tego przepisu). Ponadto są raczej niedostępne w zagranicznych hodowlach, więc niejako problem rozwiązuje się sam.
Podsumowanie
Rewizja taksonomiczna rodzaju Atrax zostawia nas z 5 gatunkami:
- Atrax christenseni Dupérré & Smith, 2025
- Atrax montanus (Rainbow, 1914)
- Atrax robustus O. Pickard-Cambridge, 1877
- Atrax sutherlandi Gray, 2010
- Atrax yorkmainorum Gray, 2010
Wszystkie z nich są endemitami Australii. Publikacja ta pokazuje jak ważne są badania taksonomiczne, nie tylko dla ochrony środowiska i zachowania różnorodności gatunków, ale także w niektórych przypadkach dla zdrowia ludzi. Ponadto pokazuje jak z wyglądu łudząco podobne do siebie gatunki mogą różnić się swoim zachowaniem, jedne preferują miejsca zaludnione, inne spokój lasu, a jeszcze inne czekają mocno skryte aż przyjdzie czas na ich odkrycie.
Literatura:
- Loria, S. F., Frank, S.-C., Dupérré, N., Smith, H. M., Jones, B., Buzatto, B. A. & Harms, D. (2025). The world’s most venomous spider is a species complex: systematics of the Sydney funnel-web spider (Atracidae: Atrax robustus). BMC Ecology and Evolution 25(7): 1-27. doi:10.1186/s12862-024-02332-0
- Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 3 sierpnia 2011 r. w sprawie gatunków zwierząt niebezpiecznych dla życia i zdrowia ludzi.
Liczba wyświetleń: 579
Jesteśmy na Google News. Dołącz do nas i śledź Terrarium codziennie. Obserwuj Terrarium!
ZABRANIA SIĘ kopiowania zdjęć oraz utworów (artykułów) w całości lub w części BEZ ZGODY właściciela i administratora strony.
Zgodnie z Ustawą o Prawie Autorskim i Prawach Pokrewnych z dnia 4 lutego 1994 roku (Dz.U.94 Nr 24 poz. 83, sprost.: Dz.U.94 Nr 43 poz.170) wykorzystywanie autorskich pomysłów, rozwiązań, kopiowanie, rozpowszechnianie zdjęć, fragmentów grafiki, tekstów opisów w celach zarobkowych, bez zezwolenia autora jest zabronione i stanowi naruszenie praw autorskich oraz podlega karze. Znaki towarowe i graficzne są własnością odpowiednich firm i/lub instytucji.