Oceń 1 gwiazdka2 gwiazdki3 gwiazdki4 gwiazdki5 gwiazdek [1]
Loading...
59
0
Owady – Artykuły

Ekologiczna charakterystyka rozmieszczenia larw chruścików (Trichoptera) w zbiornikach wodnych Olsztyna

Owady stanowią najliczniejszą gromadę w świecie zwierząt. Chruściki (Trichoptera) są rzędem liczącym 6 tysięcy gatunków. Ich larwy stanowią ważny element wszystkich ekosystemów wodnych. Udowodniono, że ich rozmieszczenie jest zależne od takich zmiennych środowiskowych jak: przepływ, prędkość prądu, temperatura wody i dostępność pokarmu (4). Wykorzystuje się je jako wskaźnik do oceny czystości wód, gdyż w większości są wrażliwe na brak tlenu i zanieczyszczenia (5).

Region Pojezierza Olsztyńskiego jest obficie zaopatrzony w zbiorniki wodne. Na terenie miasta Olsztyna znajdują się dwie rzeki i jedenaście jezior. W Zakładzie Ekologii i Ochrony Środowiska na WSP w Olsztynie powstają prace dotyczące chruścików nie tylko obszaru Polski Północno-Wschodniej, ale i całej Europy Wschodniej. Dość dobrze znane jest faunistyczne rozmieszczenie larw chruścików, ale brakuje badań w skali krajobrazu, zwłaszcza krajobrazu zurbanizowanego. Niezwykle interesujący i jednocześnie mało poznany jest proces synurbizacji makrobezkręgowców wodnych.

Niniejsza praca ma na celu zebranie danych dotyczących larw chruścików i ich analizę pod względem siedliskowym, a także troficznym w krajobrazie zurbanizowanym jaki stanowi miasto Olsztyn. Ma być także krokiem w kierunku poznania procesów synurbizacji chruścików.

Streszczenie
Analizowano rozmieszczenie gatunkowe larw chruścików (Trichoptera) z uwzględnieniem przynależności troficznej na terenie zbiorników wodnych miasta Olsztyna. Teren ten to doskonały przykład jednego z „krajobrazów ekologicznych”, w którego skład wchodzą liczne ekosystemy wodne. W każdym ze zbiorników wodnych spotyka się larwy chruścików, które w krajobrazie zurbanizowanym są gatunkami synurbijnymi.

Analizy dokonano na podstawie własnych połowów larw, a także dostępnych danych na ten temat. Materiał pobrano na stanowiskach na rzece Łynie, Jeziorze Kortowskim, a także z trwałego oczka wodnego. Oznaczono je pod mikroskopem po uprzednim zakonserwowaniu.

W wodach Olsztyna stwierdzono występowanie 63 gatunków larw chruścików. Charakterystyczna była ich różnorodność pod względem pobieranego pokarmu. Dominacja gatunków eurytopowych jest typowa dla biocenoz synurbijnych.

Chruściki

Materiały i Metody
W Polsce występuje ponad 260 gatunków chruścików (Trichoptera) należących do 18 rodzin są zróżnicowane pod względem morfologicznym i ekologicznym. Żyją zarówno w wodach płynących, stojących, okresowych, a także nielicznie w torfowiskach, wilgotnej ściółce. Reprezentują wszystkie konsumenckie formy odżywiania. Są drapieżnikami, detrytusożercami, roślinożercami, glonożercami i wszystkożercami. Jednak największe zainteresowanie wzbudza zdolność larw do budowania skomplikowanych budowli mieszkalnych lub sieci łownych (1).

Pojezierze Olsztyńskie jest zachodnią częścią Pojezierza Mazurskiego. Osią symetrii jest płynąca z południa na północ rzeka Łyna. W środku regionu położone jest wojewódzkie miasto Olsztyn. W jego obrębie znajduje się 6 dużych jezior, typowo polodowcowych, rynnowych, otoczonych wzgórzami, lasami, z typową roślinnością oraz 5 mniejszych. Przez miasto przepływa rzeka Łyna, a także rzeka Wadąg(6).

Jednym z większych jezior Olsztyna jest Jezioro Kortowskie o powierzchni 89,7 ha i głębokości 5,9 m. Jest to jezioro przepływowe, posiadające cztery dopływy i jeden odpływ. Jezioro znajduje się obecnie w stanie umiarkowanej eutrofii i jakość wód stawia je na pograniczu I i II klasy czystości (10).

 

Jezioro Kortowskie
nr stanowiska charakterystyka
1 dno piaszczyste, detrytus, brzeg zadrzewiony
2 potok leśny
3 dno piaszczyste , niezadrzewiony brzeg, brak detrytusu
4 roślinność przybrzeżna, brzeg zadrzewiony, detrytus

Materiał został pobrany 21 maja 1997 roku z czterech stanowisk Jeziora Kortowskiego.

Na terenie Olsztyna znajdują się również oczka wodne. Około 0,5 km od Jeziora Skanda położony jest zbiornik nr. 5 (wg oznaczeń Zakładu Ekologii i Ochrony Środowiska na WSP w Olsztynie) o powierzchni 2 ha i maks. głębokości 3,5 m. (8). Materiał został pobrany 29 sierpnia 1997 na stanowisku o płaskim, niezadrzewionym brzegu, piaszczystym dnie pokrytym detrytusem.

Największą rzeką w obrębie Olsztyna jest rzeka Łyna. Klasyfikuje się ją do III klasy czystości z uwagi na zanieczyszczenie bakteriologiczne , a do II ze względu na stężenia charakterystyczne (9).

 

Rzeka Łyna
Nr stanowiska charakterystyka siedliska
1 brzeg nie zarośnięty, dno piaszczyste, nie zarośnięte
2 brzeg nie zarośnięty, dno porośnięte roślinnością przybrzeżną
3 brzeg nie zarośnięty, dno pokryte detrytusem
4 brzeg zarośnięty, dno kamieniste, słabo zarośnięte, nurt spokojny
5 brzeg zarośnięty, dno kamieniste i zarośnięte
6 brzeg stromy, dno muliste, nurt wartki
7 brzeg zarośnięty ,dno piaszczyste z dużymi kamieniami
8 brzeg nie zarośnięty, dno piaszczysto-kamieniste
9 brzeg zarośnięty, dno kamieniste, nurt wartki, wiry

Materiał pobrano 28 sierpnia 1997roku ze stanowisk na rzece Łynie.

Połowu larw dokonano za pomocą trójkątnego czerpaka hydrobiologicznego z powierzchni około 1 m2. Złowione larwy konserwowano w 70% alkoholu etylowym, a następnie oznaczono pod mikroskopem. W opracowaniu pracy wykorzystano opublikowane (2) i nieopublikowane (S. Czachorowski unpublished) dane dotyczące chruścików z różnych zbiorników wodnych z Olsztyna.

Wyniki
Łącznie złowiono 117 larw zaliczonych do 18 gatunków.

 

Analiza gatunkowa chruścików występujących na terenie wód Olsztyna z uwzględnieniem przynależności troficznej oraz liczebności gatunków
Nazwa gatunku Grupa troficzna Rzeka Strumyk Jezioro Oczko trwałe Zbiornik okresowy
Chaetopteyx sp. D +
Cyrnus flavidus D +
Cyrnus insolutus D +
Ecnomus tenellus D +
Holocentropus dubius D +
Holocentropus picicornis D +
Neureclipsis bimaculata D +
Oecetis tripunctata D +
Phryganea bipunctata D + + +
Phryganea grandis D +
Polycentropus flavomaculatus D +
Brachycentus subnubilus F +
Hydropsyche angustipennis F +
Hydropsyche contubernalis F ++
Hydropsyche pellucidula F ++
Hydropsyche siltalai F +
Agraylea multipunctata G +
Hydroptila sp. G ++
Ortotrichia sp. G +++
Oxyetrichia sp. G ++
Agrypnia obsoleta R +
Agrypnia pagetana R +
Anabolia brevipennis R +
Anabolia laevis R ++ +++ +
Glyphotaelius pellucidus R + + + +
Grammtaulius nitidus R + ++
Halesus digitatus R +
Halesus sp. R + ++
Halesus tesselatus R ++
Ironoquia dubia R +
Limnephilus affinis-incissus R + +
Limnephilus auricula R + + +
Limnephilus binotatus R + +
Limnephilus borealis R ++
Limnephilus decipiens R ++
Limnephilus extricatus R +
Limnephilus flavicornis R +++ + +
Limnephilus fuscinervis R +
Limnephilus fusicornis R + +
Limnephilus grisesus R + + ++
Limnephilus lunatus R + + +
Limnephilus marmoratus R ++ ++
Limnephilus nigriceps R + +
Limnephilus politus R ++
Limnephilus rhombicus R + + +++ + +
Limnephilus sparsus R +
Limnephilus stigma R + + ++
Limnephilus subcentralis R +
Limnephilus vittatus R + + ++
Nemotaulius punctatolineatus R +
Potamophylax sp. R 1 domek
Triaenodes bicolor R ++
Trichostegia minor R + + +
Athripsodes atterimus Z ++
Athripsodes cinereus Z ++
Ceraclea dissimilis Z +
Ceraclea nigronervosa Z +
Molanna augustata Z ++
Mystacides azurea Z +
Mystacides longicornis Z +++ +
Mystacides nigra Z ++
Psychomyia pusilla Z +
Trinodes waeneri Z +

Legenda: D – drapieżca, F – filtrator, Z – zbieracz, R – rozdrabniacz, G – glonopijca, + larwy występują nielicznie, ++ larwy występują licznie, +++ larwy występują bardzo licznie

 

Wykaz zebranych gatunków ze stanowisk Jez. Kortowskiego
Nazwa gatunku Liczba larw Numery stanowisk Zbiornik okresowy
Agrypnia pagetana 1
Anabolia laevis 8 1
Anabolia sp. 18 3, 4 1
Athripsodes atterimus 1
Brachycentntus subnubilus
Halesus digitatus
Hydropsyche angustipennis
Hydropsyche contubernalis
Hydrpsyche pellucidula
Limnephilus nigriceps 4
Limnephilus sp. 11
Limnephilus stigma 1 4
Mystacides longicornis 1 1 1
Neureclipsis bimaculata
Phryganea bipunctata 1
Polycentropus flavomaculatus
Potemophylax sp. 1d
Triaenodes bicolor 5

 

 

Wykaz zebranych gatunków ze stanowisk Łyny
Nazwa gatunku Liczba larw Numery stanowisk
Agrypnia pagetana
Anabolia laevis 1 5
Anabolia sp. 24 1
Athripsodes atterimus
Brachycentntus subnubilus 2 9
Halesus digitatus 4 5, 6
Hydropsyche angustipennis 7 3, 5, 7, 8
Hydropsyche contubernalis 6 4, 8, 9
Hydrpsyche pellucidula 23 4, 8, 9
Limnephilus nigriceps
Limnephilus sp.
Limnephilus stigma
Mystacides longicornis
Neureclipsis bimaculata 6 2, 3
Phryganea bipunctata
Polycentropus flavomaculatus 2 6
Potemophylax sp.
Triaenodes bicolor

 

Dyskusja
W niniejszej pracy wykazano obecnooa 63 gatunków chruścików należących do 9 rodzin(Limnephildae, Phryganeidae, Polycentropoidae, Ecnomidae, Leptoceridae Mollannidae,, Psychomyidae, Hydroptilidae Hydroptilidae) w zbiornikach wodnych Olsztyna. Należy sądzić, że przedstawiona lista gatunków chruścików Olsztyna (tabela 1) nie jest jeszcze pełna. Konieczne byłyby dokładne badania wszystkich zbiorników wodnych, zapewne lista gatunków powiększyłaby się o gatunki rzadkie lub przypadkowe.

W przeprowadzonej analizie gatunkowej larw chruścików (Trichoptera) wód Olsztyna wykazano występowanie wszystkich konsumenckich grup troficznych. Najliczniej (37 gatunków z rodziny Limnephilidae i Phryganeidae) reprezentowana była grupa rozdrabniaczy (fot.1). Gatunki chruścików należące do tej grupy troficznej charakteryzują szerokie geograficzne zasięgi występowania i eurotypowość. Grupa ta jest mało wyspecjalizowana, o szerokich preferencjach pokarmowych. Dominowanie wśród chruścików rozdrabniaczy zgodne jest z dotychczasowymi badaniami nad gatunkami synurbijnymi (badano kręgowce i owady lądowe), wśród których dominują właśnie gatunki mało wyspecjalizowane pokarmowo (7).

Kolejną, ale już mniej liczną grupą troficzną zawierającą 11 gatunków larw chruścików zaliczonych do 5 rodzin (Limnephilidae, Polycentropoidae, Ecnomidae, Leptoceridae i Phryganeidae) stanowią drapieżcy (fot. 2). Nie odnaleziono żadnego gatunku w zbiornikach okresowych. ten brak wynika z faktu, że wśród larw chruścików żyjących w zbiornikach okresowych tylko jeden gatunek jest drapieżny.

Zbieraczy w wodnych zbiornikach Olsztyna reprezentuje 10 gatunków larw chruścików pochodzących z trzech rodzin (Mollannidae, Leptoceridae, Psychomyidae). Tej grupy troficznej ni stwierdzono w strumykach na terenie Olsztyna, ale za to licznie występowała w strefie roślin eldoidowych badanych jezior.

Najmniej liczni okazali się glonopijcy i filtratorzy. Na terenie wód Olsztyna stwierdzono 4 gatunki glonopijców z rodziny Hydroptilidae oraz 5 gatunków filtratorów z rodziny Hydropsychidae. Glonopijcy są grupą charakterystyczną dla jezior i rzek, choć nie stwierdzono ich w badanych rzekach. Z kolei filtratorzy występują tylko w rzekach. Wybiórczość siedlisk tych gatunków jest spowodowana względami biologicznego przystosowania do zdobywania pokarmu.

Charakterystyczny układ grup troficznych zaobserwowano w obrębie rzeki Łyny. Stwierdzono dużą liczbę zbieracz i rozdrabniaczy, a także niewielką liczbę drapieżców. Analiza materiału potwierdziła teorię „river continuum”. Roślinność lądowa wnosi do potoków spore ilości materii organicznej. W miarę wzrostu rzędowości potoków spada znaczenie dopływu allochtonicznej materii organicznej z równoczesnym wzrostem autotroficznej produkcji pierwotnej. Morfologia i rodzaje przystosowań fauny dennej zmieniają się wraz ze zmianą granulacji zasobów pokarmowych i szerokością rzeki. Rozdrabniacze wykorzystują duże cząstki materii (>1mm), tymczasem zbieracze pobierają pokarm rozdrobniony. Wraz ze wzrostem rzędowości rzek i redukcją wielkości cząstek detrytusu wzrasta znaczenie i dominacja zbieraczy (3). Struktura troficzna rzeki Łyny jest tak jak w rzece czwartorzędowej. Ciekawe wydaje się pytanie w jaki sposób na występowanie gatunków eurotypowych ma wpływ rozdrobnienie materii organicznej w rzece spowodowane określonym zadrzewieniem brzegów rzeki tak zróżnicowanym w krajobrazie zurbanizowanym.

Miasto Olsztyn pod koniec XIX wieku uległo silnej urbanizacji i rozrostowi wielkomiejskiemu. Liczne zbiorniki wodne dopiero w ostatnich latach poddano silnemu wpływowi człowieka. Jesteśmy więc świadkami powolnej synurbizacji bezkręgowców – w tym i chruścików na tym obszarze. Przedstawione wyniki mają charakter wstępny. Dla pełnego poznania procesu synurbizacji larw chruścików Olsztyna należy badania kontynuować na przestrzeni wielu lat i analizować zmiany składu gatunkowego wraz z liczebnością gatunków.

Literatura

  • Czachorowski, S. (unpublished- za zgodą autora) Chruściki (Trichoptera)- uproszczony klucz do oznaczania larw.
  • Czachorowski, S. (1992) Rozmieszczenie larw chruścików (Trichoptera) w litoralu jezior o różnej trofii. Rozprawa doktorska, UAM Poznań, Wydz. Biologii.
  • Fleituch, T. (1992) Przegląd osiągnięć i problemów związanych z rozwojem teorii river continuum w: Funkcjonowanie i waloryzacja krajobrazu. Lublin
  • Illies, J., Botosaneau, L. (1963) Problems et methodes de la clssification et de la zonation ecologipue des eaux courantes,consideres surtout du point du vue faunistpue
  • Kanclerz, R. (1996) Chruściki rzeki Łyny na obszarze „Las Warmiński”. Praca magisterska, WSP w Olsztynie.
  • Kondracki, J. (1994) Mezoregiony fizycznogeograficzne. PWN, Warszawa
  • Kurnatowska, A. (1997) Ekologia. Jej związki z różnymi dziedzinami wiedzy. Warszawa-Łódź.
  • Lewandowska, B., Lewandowski, J.(1988) Znaczenie makrofitów w procesie eutrofizacji drobnych wód stojących. Praca magisterska, WSP w Olsztynie.
  • Pietrzak, S.(1996) Ocena systemu rzek badanych w 1996 roku. Monitoring graniczny i regionalny. Olsztyn.

Źródła fotografii:
Fot. 1,2, 3 – Waringer, J., Graf, W.(1997) Atlas der östereichischen Köcherfliegenlarven


Joanna G.

Liczba wyświetleń: 59

Dodaj swoje przemyślenie na temat artykułu