Odmiany barwne

Hodowla agam brodatych sięga lat 70-tych kiedy to po raz pierwszy agamy trafiły do hodowli. Od tego czasu do dnia dzisiejszego pojawiło się wiele odmian agam brodatych. Żeby je trochę usystematyzować odmiany można podzielić na recesywne, czyli takie które dziedziczą się za pomocą jednego genu. U tych odmian występują heterozygoty (w skrócie zwane często het), czyli osobniki posiadające zróżnicowane allele danego genu (np. Aa). W praktyce oznacza to, że osobniki są nosicielami danego genu (opisywane jako np. het trans) i jeśli skrzyżuje się takiego osobnika z drugim osobnikiem który jest nosicielem tego samego genu, to u części potomstwa taki gen się ujawni (w tym przykładzie będą to osobniki trans). Druga część odmian to tzw. odmiany selektywne dziedziczące się za pomocą wielu genów, uzyskane na drodze selekcji najlepiej wyglądających osobników, dotyczy to głównie ubarwienia i wielkości agam.

Odmiany selektywne:
– Classic (inaczej odmiana nominalna, umaszczenie „dzikie”) – charakteryzuje się brązowym ubarwieniem. Osobniki posiadające tylko domieszkę jakiegoś koloru powinny być uznawane jako classic, niekiedy taki osobnik jest zwany mieszańcem.

– Red (odmiana czerwona) – Powstała na drodze wielopokoleniowej selekcji, najprawdopodobniej formą wyjściową były osobniki pochodzące z wolności zamieszkujące tereny o czerwonym podłożu. Osobniki tej odmiany charakteryzują się nadprodukcją erytryny (czerwonego barwnika). Odmiana ta jest często także dzielona na formy jak np. blood red, ruby red, Chris Allen red, które często są powiązane z konkretną hodowlą zajmującą się ich rozmnażaniem i która im tą nazwę nadała. Obecnie najpopularniejszą, oficjalnie uznawaną formą odmiany red jest Extreme red. Osobniki tej odmiany charakteryzują się niemal całkowicie czerwonym ciałem o bardzo intensywnej barwie.

– Orange (odmiana pomarańczowa) – Charakteryzuje się pomarańczowym ubarwieniem uzyskanym dzięki nadprodukcji erytryny (czerwonego barwnika) i ksantenu (żółtego barwnika).

– Yellow (odmiana żółta) – to agamy o żółtym ubarwieniu, charakteryzujące się nadmierną ilością ksantoforów (komórek zawierających żółty pigment). Dalsza selekcja tej odmiany doprowadziła do powstania nowej, popularnej linii hodowlanej nazwanej Citrus od jaskrawożółtego (cytrynowego) ubarwienia ciała (nie należy stosować tych nazw zamiennie). Jej cytrynowy kolor jest prawdopodobnie efektem wzmożonej produkcji barwnika żółtego (hyperksantyzm) oraz zredukowanej produkcji barwnika czarnego (melaniny). Osobniki tej linii mogą posiadać nieliczne dodatki bieli na głowie i tułowiu oraz ciemniejsze, żółte plamy na grzbiecie. Często zdarzają się również Citrusy o niebieskich plamach na grzbiecie, układających się w dość wyraźne pasy przez co niektórym niesłusznie „dopisywana” jest odmiana tiger. Najbardziej pożądane są jednolicie, intensywnie cytrynowo ubarwione osobniki, pozbawione wyraźnych wzorów. Hyperksantyczne odmiany agam wybarwiają się lepiej pod mocniejszymi źródłami UV takimi jak np. lampy metalohalogenkowe.

– White (odmiana biała) – w zasadzie jest to grupa odmian do której można zaliczyć zarówno odmiany recesywne (opisane w odpowiednim dziale), jak i odmiany selektywne (opisane poniżej).

– Pastel – Nie jest to odmiana całkowicie biała. Charakteryzuje się jaśniejszymi, bardziej pastelowymi kolorami. Powodem dla którego ją tutaj przytaczam, jest to, że mnożąc ze sobą odmiany o jaśniejszym ubarwieniu dąży się do otrzymania na drodze selekcji białej odmiany snow. Odmianę pastel można zatem potraktować jako coś pośredniego pomiędzy zwykłą (lub kolorową) odmianą, a odmianą snow. W przeciwieństwie do hypomelanizmu odmiana ta powstała na drodze selekcji.

– Snow (inaczej marketed leucistic, visual leucistic¹) – Odmiana biała agam brodatych, nie jest to odmiana leucystyczna, ani całkowicie biała. Osobniki tej odmiany są bardzo jasne, lecz prześwituje u nich podstawowy wzór.

Przeczytaj też Psalmopoeus pulcher - panamska blondynka

– Axanthic (tzw. Pajorep line) – Jedna z ciekawszych i przy okazji bardzo mało popularnych odmian agam brodatych. Charakteryzuje się jasnym ubarwieniem w czarne plamy. Odmiana ta została uzyskana dzięki selekcji agam, które nie produkują ani czerwonego (erytryny), ani żółtego (ksantenu) barwnika, dzięki czemu ich podstawowy kolor to czerń i biel.

– German Giant – Odmiana charakteryzująca się tym, że rośnie znacznie większa niż osobniki innych odmian. Agamy german giant osiągają 50-60 cm długości ciała. Ich pochodzenie nie jest do końca poznane istnieją w zasadzie dwie teorie, że agamy te zostały uzyskane na drodze selekcji, albo są to po prostu hybrydy zwykłych agam brodatych (Pogona vitticeps) z ich większymi, bliskimi kuzynami Pogona barbata. Całkiem też możliwe, że obie teorie są prawdziwe.

Dalmata – jedna z ciekawszych odmian agam brodatych, niestety nie ciesząca się zbyt wielkim zainteresowaniem. Charakteryzuje się występowaniem czarnych plamek na ciele agamy. Plamki te są zazwyczaj wielkości jednej łuski. Odmiana ta powstaje najprawdopodobniej na drodze selekcji.

– S-Pattern – w przypadku agam tej odmiany pas biegnący wzdłuż grzbietu układa się w charakterystyczny S-kształtny wzór.

– Tiger – są to poprzeczne ciemne pasy na grzbiecie agamy, układające się na wzór pasów tygrysa. W zależności od osobnika mogą być bardziej lub mniej równe.

Odmiany recesywne, dominujące i kodominacja:

– Hypomelanistyczna (w skrócie hypo) – odpowiednik odmiany pastel dziedziczący się jednak za pomocą jednego genu. Odmiana hypomelanistyczna to cecha recesywna, takie agamy posiadają jaśniejsze ubarwienie (szczególnie dobrze widoczne u młodych osobników, w późniejszym czasie różnice zaczynają się zacierać¹), a także białe pazurki². Heterozygoty tych odmian nazywa się w skrócie het, np. het hypo, het trans, het zero itd. Czasami w momencie gdy nie wiadomo czy agama brodata jest heterozygotą, czy też homozygotą dominującą (np. podczas krzyżowania dwóch heterozygot) podaje się prawdopodobieństwo posiadania heterozygoty (nie licząc homozygot recesywnych, które można łatwo odróżnić) np. 66% het hypo.

– Translucent (w skrócie trans) – Odmiany trans posiadają jednolicie czarne oczy, na które zazwyczaj w pierwszej kolejności zwracamy uwagę. Osobniki tej odmiany posiadają przezroczyste łuski poprzez co ich kolor staje się bardziej pastelowy z dodatkiem niebieskiego odcienia. Odmiana trans to cecha recesywna, tak jak wyżej nosiciele to het trans. Pewną wariancją odmiany trans jest tzw. partial trans, czyli agamy posiadające przezroczyste łuski, lecz nie posiadające czarnych oczu.

– Witblits – jedna z białych odmian recesywnych, charakteryzująca się jednolitym, kremowym ubarwieniem. Agamy tej odmiany mogą posiadać delikatną domieszkę jakiegoś koloru, nie posiadają też ciemniejszych plam na przedpleczu (w przeciwieństwie do odmiany zero i innych odmian agam brodatych). Odmianę witblits po raz pierwszy uzyskano w 2008 roku w RPA, i nazwano ją Witblits oznacza „biały piorun”. Nazwa ta odnosi się do jaśniejszego pasa ciągnącego się wzdłuż grzbietu.

– Zero (zwana też silverback) – druga biała odmiana recesywna, uznawana za najbardziej zbliżoną do odmiany całkowicie białej (leucystycznej), która u agam brodatych na razie nie występuje. Odmiana zero charakteryzuje się srebrnoszarym ubarwieniem, które może być jaśniejsze, lub ciemniejsze w zależności od pozostałych cech, które agama wykazuje (ciemniejsze będą np. odmiany zero trans).

– Wero – krzyżówka dwóch powyższych odmian, czyli osobnik posiadający zarówno geny witblits, jak i zero (stąd nazwa wero). Osobniki tej odmiany przypominają swoim wyglądem odmianę zero, posiadają jednak ciemniejsze plamki najczęściej na grzbiecie, lub ogonie.

– Albino – Odmiana którą otrzymano w 2008r. w Holandii przez Bob’a Whitney’a (snaketails). Niestety osobniki te nie przeżywają dłużej niż 3 tygodnie³.

– Leatherback – dziedziczy się na zasadzie kodominacji, czyli agamy które są nosicielami tylko jednego allelu (heterozygoty) posiadają mniejsze łuski i zredukowane kolce, agamy będące homozygotą recesywną to tzw. silkback (opisany poniżej). Agamy odmiany leatherback są o wiele gładsze w dotyku, nie posiadają kolców na grzbiecie. Niektórzy hodowcy odróżniają kilka rodzajów odmiany leatherback, dziedziczących się niezależnie i różniących się stopniem zredukowania łusek (italian leatherback, american leatherback – american smoothie, recessive leatherback, microscale).

Przeczytaj też Varanus boehmei

– Silkback – jest to homozygotą, powstająca ze skrzyżowania dwóch osobników leatherback (Silkback jest formą „super” kodominacyjnej odmiany leatherback). Osobniki tej odmiany posiadają całkowicie zredukowane łuski, przez co ich wygląd mocno odbiega od innych odmian agamy. Budzi dość skrajne emocje, niektórym bardzo się podoba, drugim wręcz przeciwnie. Niezależnie od tych poglądów trzeba mieć na uwadze, że łuski u jaszczurek pełnią istotną funkcję ochronną. Ze względu na to odmiana silkback wymaga szczególnej ostrożności w obchodzeniu się z tą agamą. Odmiana ta wymaga stałego pilnowania stanu skóry,zwłaszcza w przypadku młodych, szybko rosnących osobników zaleca się kąpiele w trakcie wylinki. W wypadku trudności ze schodzeniem wylinki pod żadnym pozorem nie wolno zdrapywać skóry paznokciem! Można stosować naturalne oliwki dla dzieci do nawilżania skóry (np Eco Baby) choć przy zapewnieniu odpowiednich warunków nie jest to konieczne. Silkbacki ze względu na cienką, pozbawioną łusek skórę są bardzo podatne na odwodnienie. Należy dbać o utrzymanie odpowiedniej wilgotności w terrarium oraz o zapewnienie zwierzęciu odpowiedniej diety, w tym diety roślinnej oraz pilnować tego czy jaszczurka pije wodę. W przypadku tej odmiany jako źródło UVB zleca się świetlówki rurowe T5 lub T8 dokładnie takie jak dla „standardowych”agam. Metalohalogeny ze względu na delikatność tych jaszczurek nie są dla nich zalecane. Należy też uważać aby temperatura w terrarium nie przekraczała norm zalecanych dla gatunku oraz aby miały zawsze zapewnione chłodniejsze miejsce w terrarium. Nie zaleca się również rozmnażania tej odmiany (lepiej jest łączyć dwa leatherbacki ze sobą), albo trzymania ich z innymi agami. U agam podczas zachowań godowych samiec często gryzie samicę w kark, co może powodować poważne rany, to samo dotyczy drapania pazurami. Silkbacki łatwo ulegają zranieniu i druga agama może zrobić im krzywdę nawet zupełnie niechcący. Będąc w posiadaniu agamy silkback należy wykazać się szczególną odpowiedzialnością, aby nie zrobić im krzywdy i nie jest to odmiana zalecana dla osób początkujących.

– Dunner – to cecha dominująca, charakteryzuje się nieregularnie rozmieszczonymi łuskami. Łuski skierowane są w różnych kierunkach, na brodzie pod włos. Takie agamy często określane są jako bardziej „smocze”. Wraz ze zmianą rozmieszczenia łusek zmienia się także ubarwienie agam, zanikają białe poprzeczne paski występujące zazwyczaj na ogonie, a także charakterystyczny wzór na brzuchu agamy. To jak mocno zmieni się wygląd agamy jest zależne już od samego osobnika.

– Spotted dunner – Jest to pewna wariancja odmiany dunner. W przypadku spotted dunner wyselekcjonowane zostały agamy, u których wzór na grzbiecie składa się w białe plamki.

– Genetic stripe (G-Stripe) – tak samo jak dunner jest to odmiana dominująca. Odmiana ta pochodzi z Niemiec i charakteryzuje się prostym pasem wzdłuż grzbietu, zamiast charakterystycznego dla nich wzoru.

– Paradox (purple paradox, piebald) – agamy tej odmiany są „łaciate”, w plamki. W zależności od osobnika plamki są większe, lub mniejsze, na całym ciele, albo tylko na niektórych jego częściach. Jest to przypadkowo powstająca mutacja ściśle powiązana z odmianami hypo i trans.

– Odmiany bliżej nieokreślone – oprócz powyższych odmian można napotkać się na szereg nazw nadanych przez konkretnego hodowcę. Zanim jednak przyjmiemy, że dana odmiana jest czymś nowym warto upewnić się co ona oznacza i po czym można ją zidentyfikować. Dla przykładu u agam brodatych krąży odmiana Rainbow, która oznacza kolorową agamę brodatą. Często są to zwykłe agamy brodate (zazwyczaj podrostki, gdyż u dorosłych kolory zaczynają się zlewać w jeden), a niekiedy agamy odmiany spotted dunner. Nazwy te szczególnie często tworzone są w kontekście ubarwienia agam, jako że jest to cecha dość subiektywna i poszczególne osobniki mogą delikatnie różnić się pod tym względem, nikt nie jest w stanie później odróżnić od siebie poszczególnych odmian.

Wybarwianie się agam brodatych – Próbując ustalić odmianę barwną agamy brodatej najlepiej jest poczekać aż jaszczurka będzie dorosła. Szczególnie jeśli chcemy określić odziedziczone ubarwienie (i inne cechy selektywne), jeśli mamy wprawę w oznaczaniu, to już po kilku miesiącach zaczyna być widać jak wybarwi się agama brodata . Należy jednak pamiętać, że ocena czy agama brodata jest już odmianą orange, czy jeszcze nie jest oceną dość subiektywną, to co dla jednych jest już odmianą orange dla innych może jeszcze być zwykłym miksem. Dlatego polecam oceniać osobno kolor agamy brodatej, a dopiero później intensywność jego wybarwienia, szczególnie podczas zakupu nowej agamy.

Cechy dziedziczone zgodnie z prawami Mendla (odmiany recesywne, dominujące i kodominacja) można określić wcześniej, jeśli agama brodata je wykazuje, natomiast cechy których dany osobnik jest nosicielem można poznać tylko znając genetykę osobników rodzicielskich, albo krzyżując go ze znanym pod względem genetycznym osobnikiem i sprawdzeniu potomstwa jakie się urodzi.