Coronella austriaca – gniewosz plamisty

Coronella austriaca – gniewosz plamisty

Synonimy

Gniewosz plamisty bywa również nazywamy miedzianką.

Systematyka

Rodzina: Colubridae – połozowate
Podrodzina: Colubrinae
Rodzaj: Coronella (Laurenty, 1768)

Podgatunki

Wyróżniane są dwa podgatunki:

• Coronella austriaca austriaca
• Coronella austriaca fitzingeri – występuje w południowych Włoszech i na Sycylii

Wygląd

Gniewosz plamisty to stosunkowo nieduży wąż o spiczastej głowie, która jest raczej słabo odgraniczona szyją od tułowia. Wąż ten posiada gładkie łuski i stosunkowo długi ogon. Jego oczy są małe z okrągłą, złocistą źrenicą. Ubarwienie jest zależne od płci zwierzęcia, samce mają grzbiet i boki brązowawe lub czerwonawo-brązowawe, samice natomiast szare lub brązowoczarne. Brzuch samców jest czerwonobrązowy lub pomarańczowy, brzuch samicy raczej szary lub czarniawoszary. Rysunek grzbietowy tworzą przeważnie małe plamki i cętki, które miejscami potrafią się zlewać w niewyraźnie paski.

Wielkość dość zróżnicowana, jednak rzadko większa niż 60-70 cm, w niektórych rejonach występowania dorasta do zaledwie 52 cm.

Występowanie

Gatunek ten spotykany jest w północnej i środkowej Europie – od Norwegi i Szwecji do wschodniej Hiszpanii i Portugalii, również w Azji mniejszej i na Kaukazie. W Polsce gniewosza plamistego można zaobserwować na obszarze całego kraju, jest jednak zdecydowanie rzadszy od zaskrońca zwyczajnego. Populacja gniewoszy plamistych jest zdecydowanie bardziej liczebna na południu kraju, oprócz gór. Wąż ten jest objęty ochroną gatunkową.

Aktywność

Gniewosze plamiste to dość powolne, ale za to gibkie węże poruszające się głównie po ziemi. Jednak dość sprawnie wspinają się na krzewy, potrafią też dobrze pływać. Węże te są bardzo przywiązane do wybranego stanowiska, spotyka się je na tych samych terenach bez względu na zmiany pogody. Gatunek ten jest zasadniczo mało wrażliwy na niską temperaturę, kryjówki zimowej gniewosze często szukają dopiero w październiku. Gniewosz plamisty hibernuje głównie w norach ziemnych, które przy ciepłej pogodzie opuszcza już w marcu.

Biotop

Gniewosz plamisty na północnym zasięgu swojego występowania zamieszkuje głównie tereny nizinne, wyżynne i niewysokie góry. Na południu Europy gatunek ten występuje na terenach górskich do 2000 m.n.p.m, zaś na Kaukazie jego pionowy zasięg dochodzi nawet do 3000 m.n.p.m. Preferuje takie tereny jak widne lasy, wrzosowiska, zarośnięte hałdy, stoki górskie o słonecznej wystawie, nasypy kolejowe, winnice i ruiny starych domów. Zawsze z dużą ilością kryjówek. W niektórych rejonach wnika dość głęboko w głąb ludzkich osiedli.

Żywienie

Głównie jaszczurki, także padalce zwyczajne. Znacznie mniej chętnie zjada węże, płazy, ryjówki, myszy i pisklęta ptaków, ryby, dżdżownice, owady i pająki. W niektórych rejonach żywi się głównie jaszczurkami, gdzie indziej np. noworodkami ryjówek.

Rozmnażanie

Gniewosz plamisty to gatunek jajożyworodny. Okres godowy przypada na kwiecień lub maj. Podczas kopulacji samiec mocno chwyta szczekami samice w okolicy szyi i owija się wokół niej. Młode, po trwającej 4-5 miesięcy ciąży, przychodzą na świat w śluzowatych, przezroczystych osłonkach, z których uwalniają się gwałtownymi ruchami ciała. W miocie jest ich około 4-15 osobników. Gniewosze mają w momencie narodzin około 12-21 cm. Ubarwione są podobnie jak dorosłe, ale wzór na ich ciele jest bardziej kontrastowy i ciemniejszy. Grzbiet głowy jest u nich prawie czarny. Ciemne smugi po jej bokach są prawie niewidoczne. Brzuch młodych gniewoszy jest jednolicie ceglastoczerwony do miedzianobrązowego.

Naturalni wrogowie

Jeż, kuna, dzik oraz wiele gatunków ptaków. Na terenach zurbanizowanych młodym gniewoszom zagrażają przede wszystkim szczury.

Uwagi

Gniewosz ucieka stosunkowo niechętnie, licząc na to, iż nie zostanie zauważony dzięki swojemu maskującemu ubarwieniu. Schwytany – broni się agresywnie wielokrotnie i mocno kąsając, oraz wyrzucając cuchnącą wydzielinę swoich gruczołów analnych. Nie jest jadowity.

Ze względu na swoją agresywność podczas obrony oraz pewne podobieństwo do żmii zygzakowatej, bywa traktowany jako niebezpieczny i zabijany. Przez to jego liczebność gwałtowanie maleje. Równocześnie kurczą się jego naturalne siedliska oraz występuje obserwowane od lat stałe zmniejszanie się liczebności jaszczurek, które stanowią jego podstawowy pokarm. Wszystko to przyczynia się do zmniejszania populacji gniewoszy.

 

Opracowanie i źródła informacji

Opracował Rafał 'Rafter’ Tobiasz głównie na podstawie poniższej literatury:
Gunter Diesener, Josef Reichholf – „Leksykon przyrodniczy”
Urlich Gruber – „Płazy i Gady“
Piotr Sura – „Encyklopedia współczesnych płazów i gadów”
W.Juszczyk – „Płazy i gady krajowe”