Loading...
Okres hibernacji
Kiedy zbliża się jesień, robi się co raz chłodniej, skraca się dzień. To znak dla wielu terrarystów, że należy pomyśleć o przygotowaniu swoich podopiecznych do spoczynku zimowego. Nie wszystkie, lecz wiele gadów zamieszkujących terraria pochodzi z terenów gdzie występują sezonowe spadki temperatury. Dla prawidłowego funkcjonowania ich organizmów, warto zapewnić im także podobne warunki w niewoli. Na wolności hibernacja pozwala przetrwać okres zimowy, czyli czas niskich temperatur i braku pokarmu, jest to także pewna forma eliminacji najsłabszych osobników z populacji. Zwierzęta słabe, chore, zarobaczone wraz z nastaniem ciepłych dni już nie opuszczą hibernaculum. W ten sposób natura pozwala tylko najsilniejszym i najodporniejszym osobnikom, po okresie spoczynku zimowego przystąpić do godów.
Okres hibernacji jest bardzo ważnym elementem prawidłowego funkcjonowania układu dokrewnego. Stopniowe skrócenie dnia i obniżenie temperatury, a co za tym idzie spowolnienie funkcji życiowych organizmu, a później stopniowe wzbudzanie, stymuluje gruczoły dokrewne do prawidłowego wydzielania hormonów, zwłaszcza odpowiedzialnych za funkcje układu rozrodczego i tarczycy. W przypadku wielu gatunków gadów hibernacja trwająca od kilku do kilkunastu tygodni, jest niezbędna w celu uzyskania przychówku. W naturze wszystkie gady pochodzące ze strefy umiarkowanej zmuszone są do snu zimowego, zarówno młode jak i stare, silne i osłabione i schorowane. W terrarium to hodowca decyduje, które zwierzęta będzie hibernował, a które utrzyma w normalnej aktywności, aby nie utracić podopiecznych.
Przyjęto kilka generalnych zasad klasyfikacji gadów utrzymywanych w niewoli do hibernacji. Przede wszystkim zimujemy tylko osobniki w pełni zdrowe, w dobrej kondycji fizycznej, wolne od pasożytów. Powszechnie uważa się, że zimowaniu w niewoli należy poddawać tylko zwierzęta dorosłe, potencjalnie zdolne do rozrodu, nie hibernując zaś osobników młodych. Należy także odstąpić od zimowania zwierząt, które w niedawnym okresie poddawane były zabiegom chirurgicznym lub antybiotykoterapii. Do hibernacji podopiecznych należy przygotować się zarówno ze strony hodowlanej, jak i weterynaryjnej.
Należy pamiętać, że spadek temperatury, a co za tym idzie u zwierząt zmiennocieplnych, spowolnienie funkcji życiowych organizmu powoduje także upośledzenie funkcjonowania układu odpornościowego, stąd drobne infekcje przebiegające w postaci subklinicznej lub nawet przewlekłej, które w czasie normalnej aktywności zwierząt niezauważane przez hodowców, mogą w okresie zimowym stać się dość poważnym problemem. Wstępną selekcję zwierząt należy przeprowadzić minimum na dwa miesiące przed przewidywanym terminem rozpoczęcia procesu zimowania. W tym czasie należy przeprowadzić badania parazytologiczne kału. Okres dwóch miesięcy jest niezbędny do przeprowadzenia ewentualnej terapii przeciwpasożytniczej.
Wybierając gady do zimowania należy zwrócić uwagę na kilka szczegółów;
- Hibernujemy tylko zwierzęta w dobrej kondycji, dobrze odżywione;
- Zwierzęta należy dokładnie obejrzeć, sprawdzając wszystkie naturalne otwory ciała tj.: oczy, nos jamę gębową oraz okolice kloaki, zwracając uwagę na obrzęki, wypływy, wybroczyn, zmiany zabarwienia.
Jeśli wydaję się, że wszystko jest w porządku, nie zaniedbaliśmy rutynowej kontroli można zacząć ograniczać aktywność wybranych osobników, zadbawszy uprzednio, aby opróżniły przewód pokarmowy.
Pamiętać należy o zapewnieniu hibernowanym zwierzętom odpowiednio niskiej temperatury, która waha się w zależności od gatunku w granicach 15 – 7°C. Zbyt wysoka temperatura spowoduje tzw. pseudohibernację – co jest niezmiernie wyniszczającym i niebezpiecznym „rozwiązaniem” dla zimowanego gada, prowadzi do rozwoju szeregu procesów początkowo metabolicznych, a w niedługim czasie patologicznych, a często w efekcie, do tzw. syndromu anoreksji posthibernacyjnej. Zbyt niska temperatura może prowadzić do śmierci zwierząt.
W trakcie zimowania oprócz odpowiedniej temperatury zwierzętom należy zapewnić odpowiednią wilgotność. W tym czasie są one bowiem narażone na silne odwodnienie, szczególnie wrażliwe na to są żółwie. W przypadku tych gadów, u których okres spoczynku wynosić może nawet do sześciu miesięcy, ważne jest, aby w trakcie rutynowych kontroli przeprowadzanych, co min. dwa tygodnie zwierzęta umieszczać w kąpieli. W przypadku małych osobników zabieg taki wykonujemy co 2 tyg., większe egzemplarze kąpiemy co 4 tyg. Zwierzęta umieszczamy w płytkich zbiornikach z wodą o temp. 24°C na ok. dwie godziny. Kąpiele pozwalają na uzupełnienie płynów w organizmie zimowanych żółwi. Pamiętać należy, że jeśli dopuścimy do długotrwałego odwodnienia zimowanych gadów możemy je stracić. Wiąże się to ze wzrostem stężenia szkodliwych metabolitów we krwi, zwłaszcza kwasu moczowego, co w efekcie może prowadzić do uszkodzenia nerek.
Jeśli w trakcie rutynowych kontroli hibernowanych zwierząt u jakiegoś osobnika, spostrzeże się jakiekolwiek niepokojące objawy np. obrzęk powiek czy wypływ z nosa należy go usunąć z zimowiska i powoli wybudzić.
Okres pohibernacyjny i związane z nim choroby
Z okresem pohibernacyjnym związanych jest kilka schorzeń. Najczęstszym jest tzw. syndrom anorexi pohibernacyjnej PHA (post – hibernation anorexia). Z tym syndromem mamy do czynienia wiosną, dotyczy głównie żółwi Testudo hermani, Testudo gracea, Testudo horsfieldi, ale także zdarza się u jaszczurek i węży. Z PHA mamy do czynienia zazwyczaj u zwierząt, które były zimowane w złych warunkach – zbyt wysoka temperatura otoczenia, zwłaszcza u żółwi lądowych utrzymywanych w tzw. chowie „dywanowym” lub „podłogowym”. Temperatura otoczenia i skracający się dzień świetlny powodują, że dochodzi do spowolnienia metabolizmu i zwierzę zapada w rodzaj letargu, nie pobiera pokarmu i wody, jednak nie jest to typowa hibernacja. Gady jak wiadomo to zwierzęta zmienno cieplne, tempo ich metabolizmu zależy od temperatury otoczenia. Najczęściej jedną z przyczyn PHA jest właśnie temperatura na tyle niska, że zwierzę nie przyjmuje pokarmu, lecz na tyle wysoka, że w procesach metabolicznych dochodzi do dość szybkiego wyczerpania zapasów tłuszczu i wody w organizmie. Stan zwierząt po wybudzeniu jest raczej zły, są najczęściej silnie odwodnione, odmawiają przyjmowania wody i pokarmu.
W normalnej sytuacji gady po ok. 24 – 48 godz. zaczynają pić a w ciągu tygodnia zaczynają spontanicznie przyjmować pokarm, w przypadku węży okres ten może trwać do 3 tygodni. Jeśli po wybudzeniu, podniesieniu temperatury i wydłużeniu dnia świetlnego gady dłużej niż tydzień są apatyczne, nie wykazują chęci do przyjmowania pokarmu, są odwodnione, błony śluzowe są blade lub zabarwione na żółto, należy przypuszczać, że mamy do czynienia z syndromem anorexi posthibernacyjnej i skontaktować się z lekarzem weterynarii.
Niestety to, co widać na pierwszy rzut oka to tylko czubek góry lodowej, w porównaniu z tym, co dzieje się w organizmie zwierzęcia. Odwodnienie i wykorzystanie zapasów energii pochodzących z tłuszczu wywołują patologiczne zmiany w wielu narządach organizmu. Dochodzi do dość znacznego wzrostu poziomu kwasu moczowego we krwi, co może powodować uszkodzenie nerek i rozwój tzw. dny moczanowej, apatię. Niedostateczne zasoby energii, czyli tkanki tłuszczowej, a co za tym idzie i witamin rozpuszczalnych w tłuszczach powodują osłabienie, stany zapalne wątroby, żółtaczkę niekiedy początkową fazę osteodystrofii. Niedobory zaś glikogenu i hypoglikemia są przyczyną apatii, osłabienia lub nawet zatrzymania perystaltyki jelit, różnego rodzaju dysfunkcji mięśni oraz także zapalenia wątroby. Odwodnienie zaś, uszkodzenie i niewydolność nerek. Dochodzić też może do zmian w obrębie gałki ocznej, podobne zmiany notuje się u gadów, u których anorexia wystąpiła z innych powodów.
Wymienione zmiany i procesy patologiczne składające się na syndrom anorexi pohibernacyjnej dają cały szereg objawów składających się na obraz tego schorzenia. Są to:
- apatia,
- słabość mięśni,
- odwodnienie,
- anorexia,
- bladość lub zażółcenie błon śluzowych,
- niska masa ciała,
- zmiany w gałce ocznej,
- powiększenie wątroby,
- powiększenie nerek.
Zaawansowane procesy patologiczne składające się na PHA powodują, że stan pacjenta jest naprawdę ciężki i wymaga na początku ścisłej współpracy właściciela zwierzęcia z lekarzem weterynarii. Jeśli anorexia trwa 10-21 dni to prognozy są pozytywne, jeśli zaś zaniedbamy sprawę i mamy do czynienia z długotrwałym procesem np. 7 tygodni szanse na uratowanie zwierzęcia są nikłe.
Mimo, że objawy składające się na syndrom anorexi pohibernacyjnej, dane z wywiadu oraz pora roku w jakiej mamy do czynienia z tym schorzeniem pozwalają dość szybko ustalić jaka choroba nęka gada, warto pokusić się o dodatkowe badania diagnostyczne, w tym RTG i badanie krwi.
Leczenie polega na nawadnianiu chorego gada, detoksykacji mającej na celu obniżenie poziomu kwasu moczowego, spuplementacji związków wysokoenergetycznych i witamin, poprawie funkcji nerek i wątroby. Bardzo ważna jest też poprawa warunków środowiskowych – temperatura, wilgotność, działanie promieniowania UV.
PHA to jeden z najczęstszych problemów, z którym spotykają się hodowcy i posiadacze gadów, budzący swoich pupili ze snu zimowego, ale to nie wszystko. W trakcie hibernacji spada znacznie odporność zwierząt, układ immunologiczny nie reaguje tak sprawnie. Często u wybudzonych zwierząt ujawniają się schorzenia, o których właściciele nie mieli pojęcia. Najczęściej są to bakteryjne infekcje spojówek objawiające się obrzękiem i ropnym wyciekiem. Mikroby nie gardzą także górnymi drogami oddechowymi, nie rzadko wywołując stany zapalne z charakterystycznym wypływem z nosa.
Bardzo istotna jest kontrola stanu zwierząt w trakcie oraz po zakończeniu hibernacji i szybka interwencja jeśli zauważy się coś niepokojącego. Niekiedy lepiej jest zrezygnować ze snu zimowego lub pupila wcześniej z niego wybudzić, gdy coś jest nie tak, niż przeoczyć jakąkolwiek zmianę w stanie zdrowia zwierzęcia w tym ciężkim dla niego okresie, można niestety go stracić.
Literatura:
Z.Knotek – Nemoci Plazu -Ceska Asociace Veterinarnych Lekaru Malych Zvirat – Brno 1999;
D. Mader – Reptile medicine and surgery – W.B. Saunders Company – 1996
A. Meredith and S. Redrobe – BSAVA Manual of Exotic Pets fourth edition – 2002
A. Maluta – Pohibernacyjne schorzenia gadów – TERRARIUM 01.2003 nr 1(2)
M.J. Gorazdowski M. Kaczorowski – Amatorska hodowla gadów – Multico Warszawa 2003
