Monodelphis domestica – opos krótkoogonowy

Monodelphis domestica – opos krótkoogonowy

Nazewnictwo

Nazwa angielska: The gray short-tailed opossum, Brazilian opossum⁴, Rainforest opossum⁴, Laboratory opossum⁴

Systematyka

Podtyp: kręgowce (Vertebrata)
Gromada: ssaki (Mammalia)
Podgromada: ssaki żyworodne (Theria)
Rząd: Didelphimorphia
Rodzina: Didelphidae
Rodzaj: Monodelphis
Gatunek: Monodelphis domestica

Epitet gatunkowy wywodzi się od łacińskiego słowa „domesticus” – „domowy” i ma to swoje uzasadnienie w zachowaniu tych zwierząt – zajmujących nieraz siedliska w bezpośrednim sąsiedztwie siedzib ludzkich czy też w samych domostwach (np. na poddaszach) stając się ich współmieszkańcami. Opos w domu uważany jest za szczęśliwy traf, gdyż skutecznie likwiduje wszelkie szkodniki, ale potrafi również czynić szkody – na szczęście nie grozi ich liczna inwazja z racji samotniczego trybu życia.

Wyjątkowo wysoki jest u oposa krótkoogonowego poziom agresji wewnątrzgatunkowej. Widocznymi elementami zachowań agonistycznych tego gatunku – u obu płci jest zarówno wokalizacja w postaci syczenia, warczenia i pisków jak też otwarty pyszczek. Przyjmowanie postawy wpół wyprostowanej to ukazanie swej dominacji jak i kolejna próba zastraszenia intruza, natomiast w pełni wyprostowana jest przyjmowana tuż przed błyskawicznym atakiem z użyciem przednich łap i szczęk. Samce napotykając samice charakteryzują się znacznie mniejszą agresją niż te ostatnie i starają się udobruchać je poprzez wydawanie delikatnych dźwięków – klikania oraz wydzielanie feromonów.

Opos krótkoogonowy jest jednym z sześćdziesięciu znanych gatunków oposów. Pomimo przynależności do torbaczy nie występuje u nich torba (marsupium). Torbacze są najbardziej kojarzone z Australią, ale oposy to często spotykane zwierzęta w wielu regionach Ameryki Południowej.

Ciekawostki

To jeden z pierwszych ssaków i pierwszy przedstawiciel torbaczy, którego sekwencja DNA została w pełni poznana (maj 2007). Jest to jedyny oprócz człowieka gatunek ssaka, u którego czerniak skóry potrafi rozwinąć się wyłącznie pod wpływem promieniowania ultrafioletowego co powoduje, że jest to zwierzę niezwykle wartościowe dla dalszych badań nad tym rodzajem raka. Inne badania w których oposy wykazują wysoka przydatność dotyczą rozwoju płodowego i kwestii genetycznych związanych z wysokim poziomem cholesterolu. W związku z niezwykłymi możliwościami regeneracyjnymi tego zwierzęcia (młode osobniki potrafią zregenerować przerwany rdzeń kręgowy do wieku ok. 1 tyg) używa się go w pracach nad układem nerwowym i urazami kręgosłupa, także do badan nad przeszczepami i układem immunologicznym. W Polsce badania z ich użyciem prowadzono m.in. w Instytucie Biologii Eksperymentalnej im.Nenckiego w Warszawie. W Europie nie są zbyt częstym obiektem do badań, natomiast w amerykańskich ośrodkach naukowych to bardzo często używane zwierzęta laboratoryjne.

Występowanie

Obszarem występowania tego gatunku są południowe obrzeża dorzecza Amazonki – we wschodniej, południowej i centralnej części Brazylii, wschodniej części Boliwii oraz północnych części Paragwaju i Argentyny (Eisenberg & Redford, 1999; Emmons & Feer, 1990). Są mieszkańcami zarówno lasów tropikalnych jak i terenów trawiastych czy też poddawanych rekultywacji i rolniczych – zazwyczaj żyją na ziemi lub na niższych krzewach.

Biotop

Chronią się w opustoszałych, wykopanych przez inne zwierzęta norach, a tam gdzie to jest możliwe w kamiennych szczelinach (np. w rejonie Caatinga w Brazylii) oraz w domach i budynkach gospodarczych. Zarówno samice jak i samce budują swe gniazda używając w tym celu wielu materiałów – od liści i trawy przez znalezioną wylinkę węża aż po papier, resztki plastiku czy kawałki tkaniny (Streilein 1982). Ten materiał gromadzony i przenoszony jest przy pomocy szczęk, przednich i tylnych kończyn jak i dzięki chwytnemu ogonowi. Opos krótkoogonowy zazwyczaj śpi na boku, a przy niższej temperaturze otoczenia dodatkowo zwija się w kłębek.

Wygląd

Opos krótkoogonowy to mały ssak, ogólnym pokrojem zbliżony do nornika (Hershkovitz, 1972). Największe osobniki mogą dorastać do ok. 170-200 mm z częściowo chwytnym, pozbawionym owłosienia ogonem, który stanowi ok. połowy jego długości całkowitej. Dorosłe samice osiągają wagę 80-100 gramów (rzadko kiedy więcej); samce są cięższe, mogą ważyć 90-150 gramów (Fadem & Rayve, 1985). Pyszczek i część grzbietowa o jednolitym szaro – brązowym owłosieniu; jasnoszare z żółtawym odcieniem są natomiast policzki i boki tułowia. Strona brzuszna jaśniejsza; stopy białawe.

Żywienie

Monodelphis domestica to gatunek wszystkożerny – w skład ich diety w warunkach naturalnych wchodzi praktycznie wszystko to co uda im się znaleźć lub pokonać (ich ofiarami padają nawet zwierzęta zbliżone wielkością do samych oposów) – owady i inne bezkręgowce (w tym również skorpiony – przed ich spożyciem odgryzają telson), płazy i gady, jaja, gryzonie, owoce, a także padlina (Streilein, 1982).

W warunkach terraryjnych dieta tych oposów powinna być jak najbardziej urozmaicona – mają tendencję do szybkiego przyzwyczajania się do jednego rodzaju pokarmu. Możemy podawać wszelkie łatwo dostępne owady karmowe: świerszcze, karaczany, szarańczaki i jako dodatek larwy drewnojada i mola woskowego. Ponadto noworodki mysie, mięso, jajka oraz owoce i warzywa (w tym suszone), ale małe kawałki – ich uzębienie nie pozwala im łatwo odgryzać większych kęsów. Ewentualnie jako dodatek (10 – 30% diety) – wysokiej jakości karma dla kotów.

W USA dostępne są gotowe karmy – skład: 35% białka, 14% tłuszczu, 4,5% włókna surowego.

Aktywność

Jest aktywny głównie w pierwszych godzinach po zmierzchu, z krótkimi okresami aktywności w trakcie całej nocy.

Długość życia

Średnia długość życia w warunkach niewoli wynosi 4-6 lat. Natomiast w środowisku naturalnym przeżywają zazwyczaj zaledwie 2 lata.

Terrarium

Wyjątkowo agresywne zachowania osobników względem siebie uniemożliwiają chów w grupach, równie często utrudnia to hodowlę tego gatunku. W chowie Monodelphis domestica dobrze sprawdzą się zarówno terraria jak i klatki o odpowiednio małym rozstawie prętów – co uniemożliwi ucieczkę ze zbiornika. Jako ściółka dobrze sprawdzą się zarówno trociny jak i granulat kukurydziany; zapewne nada się każdy substrat używany w chowie gryzoni. Oposy te często na swoją toaletę wykorzystują jedno miejsce w klatce co ułatwi nam sprzątanie odchodów. Istotnym dla wielu potencjalnych nabywców jest fakt, że nie wydzielają szczególnie nieprzyjemnego i intensywnego zapachu. Elementami wystroju/wyposażenia będą gałęzie do wspinania, kryjówka, drabinki, kawałek liny itp. Bardzo dobrym rozwiązaniem jest wstawienie kołowrotka, który pozwoli na zużytkowanie nadmiaru energii jak i będzie pomocny w zapobieganiu otłuszczenia naszego podopiecznego. Niezbędne są osobne miseczki na pokarm i wodę.
To mistrzowie ucieczki – należy więc zwracać uwagę na odpowiednie zabezpieczenie i zamknięcie drzwiczek!

Oświetlenie

Ok. 14 godzin w ciągu doby.

Temperatura

Zalecana temperatura w granicach 23-26°C.

Rozmnażanie

Monodelphis domestica dojrzewają płciowo w wieku 5-6 miesięcy (VandeBerg, 1990). W niektórych rejonach ich występowania rozmnażają się przez cały rok, w innych sezon rozrodczy trwa zazwyczaj w okresie całej pory deszczowej (Bergallo & Cerqueira, 1994). Interesującym jest fakt pozostawania odizolowanych samic w okresie bezrujowym i dopiero ekspozycja na feromony samca wprowadza je (w ciągu kilku dni, najczęściej między 4, a 11 dniem)w okres gotowości do kopulacji i zapłodnienia (Fadem, 1987; Harder i współ., 1993). W środowisku naturalnym, w optymalnych warunkach samica może mieć 5-6 miotów w ciągu roku, każdy składa się z 6 – 11 młodych. W warunkach niewoli samica najczęściej wydaje na świat 4 mioty (Fadem i wspól., 1982). Kopulacje poprzedzone zalotami, w trakcie których zwierzęta gonią się nawzajem, obwąchują, liżą i podskubują, w końcowej fazie samiec unieruchamia tylne nogi samicy; kopulacja trwa 4 do 7 minut, oposy zwykle leżą wtedy na boku. Owulacja następuje w ok. 18-20 godzin po kopulacji i jest stymulowana kontaktem fizycznym z samcem, ale niekoniecznie już z intromisją spermy.

Takie zachowania są dość kłopotliwe do skopiowania w warunkach niewoli i często łączenie tych oposów jest skomplikowane. Zazwyczaj aby uniknąć problemów stosuje się zamianę ściółki samicy i samca na co najmniej 24 godziny przed połączeniem ich w dużej klatce zaopatrzonej w osobne kryjówki, miseczki i poidła dla obojga. Proces łączenia zwierzat musi być stale monitorowany. Pierwsza godzina po połączeniu pary wymaga stałej naszej obserwacji jako że walki między zwierzętami mogą się skończyć śmiercią któregoś z niedoszłych partnerów. Przez resztę pierwszego dnia zwierzęta należy kontrolować co pół godziny, a przez kolejne dwa dni co godzinę. W następnych dniach (zwierzęta przebywają razem ok. 2 tygodni) wystarczy kontrola 3x w ciągu dnia. Jeśli dojdzie do kopulacji samca można usunąć wcześniej. Większość miotów rodzi się 7-10 dni po zabraniu samca. Jeśli młode nie urodzą się przez 14 dni to nie doszło do krycia i proces łączenia należy niestety powtórzyć.

Podobnie jak w przypadku innych torbaczy oposy mają bardzo krótki okres ciąży – około 14 dni. Młode rodzą się dużo słabiej rozwinięte niż u innych ssaków podobnej wielkości, na etapie rozwoju odpowiadającym sześciotygodniowemu płodowi ludzkiemu. W momencie urodzenia młode mają długość ok. 1 cm, przy wadze 0.1 grama i mają ciemnoczerwony kolor. Posiadają szczątkowe, ruchliwe kończyny, które umożliwiają im dotarcie po brzuchu matki do sutków. Sutki po uchwyceniu przez młode nabrzmiewają w ich pyszczkach zapewniając im bezpieczny uchwyt i w zasadzie “zakotwiczają” takiego osobnika na matce. Jeśli młode zostanie siłą oderwane od sutka przed dwunastym dniem życia to nie jest w stanie ponownie wziąć go do pyska. W wieku około dwóch tygodni maluchy zaczynają na krótkie okresy odczepiać się od matki i pozostawać w gnieździe. W tym okresie zauważalny jest rozwój ich palców i powiek. Około trzeciego tygodnia życia maluchy zaczynają porastać sierścią. W 28-35 dni od narodzin – to czas otwierania oczu i pierwszych spojrzeń na otaczający je świat (Kraus & Fadem, 1987), zaczynają na krótko opuszczać gniazdo i próbować pobierać pokarm, ale zazwyczaj w tym okresie przebywają wciąż z matką – przyczepione do jej grzbietu, boku lub innej, dość dowolnej części jej ciała. Młode przebywają z matką ok. 3 miesięcy, czasem dłużej; samica – matka często nosi już wtedy kolejny miot.

Samicom – matkom w tym niezwykle wyczerpującym i trudnym dla nich okresie należy podawać pokarm wyjątkowo urozmaicony jak i bogaty w składniki odżywcze, z dodatkową suplementacją – witaminy, makro- i mikroelementy z uwzględnieniem szczególnie wapnia. W hodowlach laboratoryjnych jako karmę bytową stosuje się pokarm dla kotów (konkretnie puszki Whiskas) z dodatkiem sproszkowanej karmy dla dzikich kotów utrzymywanych w ogrodach zoologicznych, oleju słonecznikowego, wody i suszonych owoców (rodzynki); czasem zamiast owoców podawana jest sucha karma dla kotów. Ciężarne i zwłaszcza karmiące samice mają tendencje do znacznych niedoborów witaminowo-mineralnych, otrzymują więc preparaty dla zwierząt egzotycznych z dodatkiem kaszki ryżowej dla dzieci.

Nie należy niepokoić samicy w okresie 2-3 tygodni po porodzie, a wszelkie manipulacje w zbiorniku należy ograniczyć do minimum. Aby ułatwić sobie kontrolę matki i jej potomstwa można ją nauczyć stawania na tylnych łapach przy ścianie klatki w zamian za smakołyk.

W hodowli młode oddziela się od matki i od siebie nawzajem w wieku ok. 8-9 tygodni; nawet tak młode oposy absolutnie należy trzymać pojedynczo.

Uwagi

Gatunek powoli zyskujący zainteresowanie wśród terrarystów. Pomimo że w stosunku do osobników swojego gatunku są agresywne, to w kontaktach z opiekunem nie sprawiają większych problemów; są ciekawskie i przyjazne, chociaż spotkałam się kiedyś z opinią, że torbacze ogólnie nie są przesadnie inteligentne i kontaktowe; młodego osobnika najlepiej kupować gdy osiągnie wiek 3-4 miesięcy.

 

Opracowanie i źródła informacji

Yowah76 & redakcja na podstawie
1. Grey Short Tailed Opossums, Margaret Skeoch (University of Glasgow), Animal Technology and Welfare, April 2008
2. Animal Diversity
3. Mammalian Species – Monodelphis domestica T.E.Macrini
⁴http://en.wikipedia.org/wiki/Monodelphis_domestica