Loading...
Varanus griseus – waran szary (Daudin, 1803)
To jedyny gatunek waranów, którego naturalne siedliska znajdują się na terenach dwóch największych kontynentów – w Afryce i Azji. Jest też jedynym przedstawicielem podrodzaju Psammosaurus.
To prawdopodobnie najbardziej znienawidzone przez ludzi warany, wiąże się z nimi wiele zabobonów, które nie ułatwiają ochrony tego wspaniałego gatunku. Dla części przedstawicieli tubylczej ludności waran szary jest symbolem zła. Obarcza się go odpowiedzialnością za choroby i nieszczęścia, czynem wręcz bohaterskim w ich mniemaniu jest własnoręczne zabicie go. Dla innych to święte zwierzę np.Tuaregowie głęboko wierzą w to, że głowa tego warana jest silnym talizmanem i chroni przed ukąszeniami jadowitych węży.
Ubarwienie i wzór u tego gatunku wykazuje zmienność szaro-brązowy, żółto-brązowy, czerwono-brązowy ze wzorem składającym się z wielu plam(łat) i kropek oraz z kilkoma ciemnymi, poprzecznymi pasami na grzbiecie i kilkunastoma podobnymi na ogonie, które z wiekiem stają się mniej widoczne lub w ogóle zanikają. Młode osobniki są znacznie bardziej jaskrawo ubarwione. Cechą charakterystyczną Varanus griseus odróżniającą je od innych gatunków są nozdrza, usytuowane w pobliżu oczu, posiadają również wokół nich gruczoły solne umożliwiające im usuwanie nadmiaru soli przy minimalnej utracie wody z organizmu – niezmiernie ważna adaptacja fizjologiczna do warunków w jakich żyją. Szybko biegają i z łatwością wspinają się na krzewy czy drzewa. Na schronienie wykorzystują nory wykopane przez inne zwierzęta, odpowiednio je adaptując do własnych potrzeb (poszerzając je i pogłębiając) bądź kopią je same – takie nory mogą mieć od 2,5 do nawet 5 m długości i 50-120 cm głębokości. Dieta niezwykle różnorodna i zależy od obszaru występowania; żywią się przede wszystkim stawonogami, płazami, gadami (w tym jadowitymi – wydają się być odporne na ich jad)i ptakami oraz ich jajami, małymi ssakami. Nie pogardzą też napotkaną padliną; najedzony do syta waran potrafi spędzić w norze 3-4 dni na trawieniu pokarmu. Dojrzałość płciową mogą osiągać w wieku już ok. 3 lat. Samica może złożyć kilkanaście jaj (A. Y. Tsellarius oraz D. Grechanichenko piszą o możliwości złożenia nawet ponad 30 sztuk) i składa je tylko 1 raz w ciągu całego sezonu rozrodczego – ilość złożonych jaj zależy od wielkości, wieku i kondycji samicy (A.G.Bannikov 1997). Brak jest jakichkolwiek informacji na temat wyklutych w środowisku naturalnym maluchów, nieznane jest ich zachowanie w okresie pierwszych tygodni czy miesięcy życia od wyklucia.
Varanus griseus są jaszczurkami o ściśle sezonowej aktywności – pomimo tak dużej powierzchni obszaru występowania(nieco zróżnicowanego klimatycznie) to schemat aktywności wszystkich podgatunków jest bardzo zbliżony do siebie z niewielkimi jedynie różnicami.
Nazewnictwo
Nazwa polska: Waran szary
Nazwa angielska: The Desert Monitor
Nazwa niemiecka: Der Wüstenwaran
Nazwa francuska: Le Varan du désert
Nazwa czeska: Varan pustinný
Systematyka
Gromada: Reptilia – gady
Podgromada: Lepidosauria – lepidozaury
Rząd: Squamata – łuskonośne
Podrząd: Sauria – jaszczurki
Rodzina: Varanidae – waranowate
Rodzaj: Varanus
Podrodzaj: Psammosaurus
Gatunek: Varanus griseus
Podgatunki
- Varanus griseus griseusObszar jego występowania – od południowego Maroka i Mauretanii na zachodzie, przez Saharę do Egiptu i Sudanu, Płw. Arabski, płd.-zach. Azję – tereny płd.-wsch. Turcji, Syria, Liban, Izrael, Jordania, Irak (Mertens 1942). Osiąga długość około 120 cm.
- Varanus griseus caspiusWystępuje od wsch. brzegów M.Kaspijskiego przez południowy Kazachstan, do republik centralnej Azji – Turkmenistan, Uzbekistan, Kirgistan, Tadżykistan. Prawdopodobnie występuje również w północnym Beludżystanie, Iranie i Afganistanie (Auffenberg i współ. 1990, Anderson 1999).
Największy z podgatunków, dorastający do ok. 140 cm (zmarły w 1975 r. niemiecki herpetolog Robert Mertens wspomina o osobnikach mierzących nawet 155 cm).
To najbardziej zagrożony wymarciem podgatunek. - Varanus griseus koniecznyiSwym zasięgiem obejmuje południowy Pakistan i płn. – zach. Indie (Auffenberg i współ. 1990).
Najmniejszy ze wszystkich podgatunków, osiągający zaledwie 90 cm (wg Waltera Auffenberga samce osiągają max. 85 cm, a samice do 75 cm).
Biotop
Preferują suche, wyjątkowo nieprzyjazne środowisko pustyń (m.in.Sahara, Thar, Kara-Kum, Kyzył-Kum), półpustyń i stepów; w szczególności te piaszczyste i o lekkiej glebie, z dużymi amplitudami temperatur w ciągu doby. Spotykane są również w bardziej wilgotnych siedliskach.
Aktywność
O dziennej aktywności.
Długość życia
Rzadko, ale zdarza się, że przy prawidłowej opiece (i szczęściu) możliwe jest przekroczenie przez niektóre osobniki nawet 17 lat – dotyczy to szczególnie tych pozyskanych w młodym wieku i urodzonych w niewoli. W przypadkach zakupu dorosłych osobników pochodzących z odłowu(mimo ochrony prawnej i obostrzeń w handlu tym gatunkiem)bywa, że ze względu na ogromny stres przeżywany przez nie jak i trudność adaptacji do życia w nowych warunkach przeżywają zaledwie 2-3 lata.
Terrarium
To aktywne warany, wymagające przestronnego zbiornika typu pustynnego. Terrarium o wymiarach 300x150x80 cm (dł.xszer.xgł.) jest już odpowiednie. Jako podłoże sprawdzi się gruba warstwa piasku, piasku i gliny, która umożliwi im kopanie. Kryjówki możemy wykonać z odpowiednio ułożonych kamieni, przykrytych płytą czy płaskim kamieniem np. piaskowcem; w tej roli dobrze sprawdzą się również wydrążone pnie, donice oraz tuby z dębu korkowego o odpowiedniej średnicy. Zasuszony konar lub korzeń oraz głaz jako miejsce do wygrzewania się. Oczywiście wszystkie ciężkie elementy wystroju zabezpieczone przed osunięciem się.
Przez długi czas uważano, że warany te nie potrzebują dużo wody, ale badania i obserwacje rosyjskich herpetologów wskazują na wysokie jej zapotrzebowanie w warunkach niewoli i to nie tylko w okresie linienia. Regularne jej dostarczanie w ilościach wystarczających do kąpieli jest konieczne dla zapewnienia dobrego samopoczucia naszych podopiecznych (Igolkina 1996).
Oświetlenie
Silne światło przez ok. 12 godzin dziennie. Nieodzowne jest stosowanie lamp UVB 8-10%. W okresie lata umożliwienie zażywania kąpieli słonecznych na zabezpieczonym wybiegu będzie miało z pewnością pozytywny wpływ na zdrowie, kondycję i samopoczucie naszego podopiecznego.
Temperatura
W dzień 29-32°C, a pod promiennikiem do ok. 40°C. To wymagający gatunek pod względem zapewnienia optymalnych temperatur. Poniżej 20°C stają się nieaktywne, a przy dalszym obniżeniu temperatury – poniżej 17°C zapadają w hibernację.
Wilgotność
Niska ok. 50%.
Żywienie
Różnorodna dieta złożona z gryzoni, ptaków, bezkręgowców i jaj – w szczególności przepiórczych. Jako urozmaicenie można też podawać podroby (wątróbka, serce).
Dymorfizm płciowy
Nie ma zauważalnych różnic między płciami. Weterynaryjne badania diagnostyczne np.endoskopia, rtg czy usg daje pewność co do prawidłowego rozróżnienia płci.
Rozmnażanie
Ogromną trudnością, niesprzyjającą rozmnażaniu tego gatunku w warunkach terraryjnych jest brak regularnego cyklu rozrodczego (samice nie składają jaj co roku) oraz przygotowanie pary do sezonu rozrodczego. Podstawowym i nieodzownym warunkiem ewentualnego przystąpienia waranów szarych do rozrodu jest co najmniej 3 miesięczny okres zimowania (hibernacji) w niskiej temperaturze – nawet około 10-12°C (ze stopniowym obniżaniem temperatury). Należy pamiętać, że zimujemy jedynie osobniki zdrowe i w doskonałej kondycji, musimy też zdawać sobie sprawę, że ten sposób zimowania stwarza pewne ryzyko dla życia naszych podopiecznych. W kilka tygodni po przywróceniu normalnych warunków powinny nastąpić gody. Samica może złożyć od 3 do 15 jaj, rzadko kiedy więcej. Jaja inkubujemy w temperaturze 30-31°C – w takich warunkach inkubacja trwa ok. 120 dni. Wyklute maluchy w zależności od podgatunku mogą mierzyć do ok. 25 cm długości całkowitej.
Podsumowanie
Jeden z najwspanialszych gatunków waranów, o wyjątkowo interesującym behawiorze – jaszczurka z charakterem. Waran szary rzadko jest spotykany w kolekcjach i jako jeden z nielicznych gatunków waranów wpisany do I załącznika CITES. Wiele lat temu miałem tą możliwość trzymania „szaraka”, niestety mimo wielu starań z mej strony udało mi się utrzymać go przy życiu przez zaledwie 3 lata – w tamtych, siermiężnych czasach pod koniec PRL-u niewiele wiedziano o potrzebach tego gatunku w warunkach niewoli (i chyba niezbyt wiele zmieniło się pod tym względem). Problemem w chowie naszego warana był jego całkowity brak zainteresowania pokarmem – jedynie raz w ciągu tych 3 lat jakie przeżył u mnie zdarzyło się, że samodzielnie upolował i zjadł pisklę, a tak karmiony był przymusowo. Nigdy nie okazał wobec mnie czy moich bliskich jakiejkolwiek agresji, a przecież każde jego ugryzienie przy dużych ich zębach byłoby w stanie spowodować głębokie i trudno gojące się rany.
Natomiast w stosunku do obcych sobie ludzi zawsze przyjmował pozycję odstraszającą – nadymał się, potrafił też głośno syczeć i walić ogonem. Gdy to nie skutkowało potrafił nawet markować atak – błyskawicznie przebiegając z otwartym pyskiem dystans kilku czy kilkunastu metrów w stronę intruza.
Skutki ugryzienia waranów w postaci trudno gojących się ran czy wręcz ogólnoustrojowe zakażenie organizmu były do tej pory przypisywane wirulentnej florze bakteryjnej jamy gębowej, ale dzięki badaniom zespołu naukowców z dr B.Fry na czele odkryto gruczoły jadowe u przedstawicieli rodzaju Varanus, pod tym kątem przebadano do tej pory tylko kilka gatunków. A toksyczne działanie jadu wykazano właśnie m.in. u V.griseus i V.komodoensis (Vidal & Hedges 2005, Fry i współ., 2006, Fry & Scheib 2007). Wyniki dotychczasowych badań przedstawiono na VI Światowym Kongresie Herpetologicznym w brazylijskim mieście Manaus w 2008r. (Fry 2008) – dyskusja wciąż trwa, a kontrowersje przeciwników nie cichną.
Aby móc cieszyć się przez długie lata obcowaniem z tymi wyjątkowymi waranami wybierajmy osobniki urodzone w niewoli (wciąż rzadkie to przypadki, stąd też i wysoka cena) pozwoli nam to zmniejszyć ryzyko przedwczesnej śmierci naszego pupila.
Opracowanie
Sebastian Holewa „varanus” i Piotr Prokulewicz „kurimu”
Na podstawie dawnych, skromnych i nieco zapomnianych już doświadczeń w chowie
oraz
The Grey Monitor – Varanus griseus V.A.Igolkina
The Ecology of the Desert Monitor (Varanus griseus) V.Rjumin
