Tiliqua rugosa – scynk krótkoogonowy

Tiliqua rugosa – scynk krótkoogonowy

Australia to jedyny kraj (pod nazwą Związek Australijski) na świecie będący jednocześnie kontynentem. Z racji swej długiej, geologicznej izolacji jest ojczyzną wielu gatunków zwierząt – endemitów. Jednym z nich jest Tiliqua rugosa, należąca do ogromnej rodziny scynków – Scincidae. Od dawna znana światu dzięki zainteresowaniu jaki wzbudziła u brytyjskiego korsarza, odkrywcy i przyrodnika Williama Dampiera i Jego notatkom – po raz pierwszy obserwowana 6 sierpnia 1699 r. (był to z pewnością osobnik z podgatunku T. r. palarra).

Musiało upłynąć kolejnych 126 lat, aby doczekała się pierwszego naukowego opisania przez Johna Edwarda Gray’a. To dzięki Niemu zbiory British Museum (Natural History) stały się jednymi z najważniejszych na świecie – jest też autorem opisania kilkuset gatunków zwierząt.

Wraz z wieloma innymi gatunkami gadów, scynki te mają swe miejsce w wierzeniach i sztuce Aborygenów, były składnikiem ich diety oraz wykorzystywano je w medycynie tradycyjnej.

To wyjątkowo osobliwe jaszczurki, nieproporcjonalnie zbudowane z dużą, trójkątną głową, krótkim masywnym tułowiem i małych, szeroko rozstawionych kończynach. O krótkim, szerokim ogonie w kształcie przypominającym głowę – prawdopodobnie ma to na celu zmylenie drapieżnika co do jej położenia. Łuski na tułowiu wyjątkowo duże, nadające im „opancerzonego” wyglądu. W ogonie gromadzone są rezerwy tłuszczu wykorzystywane w trakcie okresu zimowego odpoczynku lub tuż po nim. U tego gatunku nie występuje zjawisko autotomii ogona. W zależności od podgatunku mogą dorastać do długości od 36 cm do ok. 45 cm. Gatunek o zmiennym ubarwieniu, najczęściej w różnych odcieniach brązu lub czerni, z kremowymi lub żółtymi plamkami czy też kropkami. Podgatunki, a nawet populacje mogą też różnić się od siebie mniej lub bardziej, kolorem ubarwienia i wzorem na grzbiecie, kończynach, gardle czy brzuchu. Średnia waga to 600-700g, ale rekordowy osobnik z podgatunku T. r. aspera ważył 1.1 kg. W chwilach zagrożenia przyjmują odstraszającą pozycję – wyginają swoje ciało, otwierając szeroko pysk – demonstrując różowe gardło i kontrastujący z nim gruby, mięsisty, ciemnoniebieski język. Potrafią też gośno syczeć.

Badania nad populacją w Zachodniej Australii wykazały, że tylko 16% młodych dożywa swoich pierwszych urodzin, a zaledwie 4% osiąga wiek dojrzały. Przeżywalność dorosłych osobników jest wysoka – na poziomie 80-90%. Młode scynki krótkoogonowe są częstym łupem ptaków drapieżnych, węży, waranów oraz kotów, psów i lisów.

Systematyka

Scynk krótkoogonowy (Tiliqua rugosa Gray, 1825)

Nazewnictwo

Nazwa polska: Scynk krótkoogonowy
Nazwa angielska: Shingleback Lizard, Shingle-Back, Stumpy Tail Lizard, Pinecone lizard, Sleepy Lizard
Nazwa niemiecka: Tannenzapfenechse

Podgatunki

W chwili obecnej wyróżniamy 4 podgatunki:

• Tiliqua rugosa rugosa
  
  Występowanie – Zachodnia Australia.
• Tiliqua rugosa aspera
  
  Wschodnia część – obszaru występowania.
• Tiliqua rugosa konowi
  
  Występowanie – wyspa Rottnest (Zachodnia Australia).
• Tiliqua rugosa palarra
  
  Występowanie – okolice Shark bay (Zatoka Rekina) w Gascoyne, Zachodnia Australia.

Biotop

Obszarem ich występowania są suche tereny, o niskim poziomie opadów 200-500 mm rocznie, z suchym i gorącym latem oraz zimą z temp. 9-15°C – w niektórych ich siedliskach występują opady śniegu i mróz (Ehmann, 1992). To zarówno pustynie, półpustynie, busz, suche lasy, spotykane również nawet na nadmorskich wydmach; położone w 5 stanach (południowa część Queenslandu, Nowa Południowa Walia, Południowa Australia, Victoria i Zachodnia Australia wraz z wyspą Rottnest).

Chronią się pod krzewami, płożącą roślinnością, w ściółce i zagłębieniach, w norach królików bądź innych zwierząt, a nawet pod kawałkami blachy falistej jak i pod podkładami kolejowymi, często widywane na poboczach szybko nagrzewających się utwardzonych nawierzchni dróg. Z racji swych nawyków zjadania padliny – częstej na drogach znaczna liczba tych scynków ginie pod kołami samochodów – wg prof. M.Bull’a średnio 3% populacji dorosłych osobników ginie w ten sposób co roku.

Długość życia

Co najmniej 15 lat, ale niektórzy sugerują osiąganie przez nie nawet ok. 30 lat (Green 2001, Walls 1996).

Aktywność

Są to jaszczurki o dziennej aktywności.

Dieta

To wszystkożerne jaszczurki, w skład ich diety w środowisku naturalnym wchodzą rośliny, grzyby, padlina, owady i inne stawonogi, ślimaki, pisklęta, jaja. Ze względu na swą powolność większość potencjalnych ich ofiar jest dla nich zbyt szybka do upolowania, dlatego najczęściej podstawą diety tego gatunku jest pokarm roślinny, w szczególności upodobały sobie żółte kwiaty. Ilość spożywanego dziennie pokarmu może stanowić nawet do 30% masy ciała (Cogger, 2000). Zapewnienie odpowiednio zróżnicowanej diety w naszych warunkach klimatycznych nie jest zbyt trudne, jest wiele roślin występujących w kraju, zarówno tych dziko występujących jak i uprawnych, które moglibyśmy wykorzystać w karmieniu scynków krótkoogonowych. Jako urozmaicenie podajemy owady, ślimaki, jaja – zarówno surowe jak i ugotowane z pokruszoną skorupką, ewentualnie drobiowe podroby (serce, wątróbka). Przy karmieniu z ręki zdarza się dość często, że mylą dłoń z podawanym pokarmem – takie przypadkowe ugryzienie może być bardzo bolesne, można je przyrównać do bólu spowodowanego przytrzaśnięciem palca drzwiami.

Terrarium

Chów pary czy też małej grupy hodowlanej np. haremu 1.2 w jednym terrarium jest oczywiście możliwy, pod warunkiem posiadania dobranych i żyjących w harmonii podopiecznych. W takim przypadku należy zapewnić im przestronne terrarium – stosując zasadę im większe tym lepsze. Wymiary terrarium to co najmniej 150x80x50 cm z kilkoma kryjówkami – doskonale do tego celu będą nadawać się tuby z dębu korkowego. Jako podłoże możemy zastosować piasek, mieszankę piasku i gliny, żwir. Należy pamiętać, że wszelkie rośliny, które mogłyby stanowić element wystroju będą zjadane przez te scynki, a ponadto będą zwiększać poziom wilgotności w terrarium z niekorzyścią dla ich zdrowia. Niebagatelny wpływ na zdrowie i kondycję u wielu gatunków gadów ma naturalne promieniowanie UV emitowane przez słońce, dlatego w okresie lata warto pokusić się o ich chów na balkonie lub w ogrodzie w odpowiednio przygotowanej i zabezpieczonej (zarówno przed ewentualną ucieczką jak i przed dostaniem się drapieżników – ptaków czy kotów) wolierze. Raz na 2/3 dni podajemy im w płaskim naczyniu wodę.

Temperatura

W okresie ich aktywności, w dzień 24-34°C, lokalnie do ok. 40°C. Z nocnymi spadkami temperatury do ok. 20-22°C.

Oświetlenie

Do 14 godzin dziennie, UVB 8-10%.

Wilgotność

Ok. 40%.

Rozmnażanie

Prowadzą samotniczy tryb życia, jedynie w okresie godów łączą się w pary; dość często zdarzają się u tego gatunku przypadki monogamii – samiec odnajduje swą stałą towarzyszkę i pozostaje przy niej przez ten okres, trwający 6-8 tygodni (M. Bull 1984, 1994). W warunkach niewoli, przed okresem rozrodczym konieczne jest zapewnienie im kilkutygodniowego okresu zimowego odpoczynku z obniżoną temperaturą (9-17°C) i skróconym do 10 h dniem. Celem takiego postępowania jest symulowanie pór roku i stymulacja okresu rozrodczego. Ciąża u tego gatunku trwa ok. 150 dni – rodzą się zazwyczaj 2-3 całkowicie ukształtowane osobniki będące miniaturą swoich rodziców. Noworodki tych scynków są duże, mogą mierzyć kilkanaście centymetrów i ważyć nawet ponad 100 g – tuż po narodzinach młode zjadają łożysko. W ciągu pierwszych kilku godzin lub dni od narodzin noworodki scynka krótkoogonowego przechodzą wylinkę. Samice potrafią rozpoznać swe młode, przynajmniej przez krótki okres po porodzie i w tym czasie pozostają one razem. Nie ma wystarczających dowodów na potwierdzenie opinii o opiece macierzyńskiej samic.

Uwagi

Gatunek nie grzeszący urodą, ale łagodny, powolny w ruchach i komicznie nieporadny. Bardzo szybko przyzwyczajają się do obecności opiekuna i akceptują z nim kontakt. Równie łatwy w chowie – jedyną barierą w rozpowszechnieniu tych niezwykle oryginalnych jaszczurek jest niska dostępność poza Australią, a co za tym idzie wysoka cena.
Opracowanie i źródła informacji
Piotr Prokulewicz 'kurimu’, Paweł Paprzycki 'nook’

Na podstawie:
Tiliqua rugosa (Gray 1825). La scinque pomme de pin. Vincent Noel
School of Biological Sciences – Flinders University.