Zdrowie

Agamy brodate, jak każde inne zwierzęta mogą zachorować, niekiedy ma to związek z niewłaściwymi warunkami w terrarium, ale nie zawsze jest to wina właściciela, agamy czasami chorują i nie da się tego przewidzieć. Żeby zgłębić wiedzę na temat chorób agam i ogólnie jaszczurek polecam zerknąć na dział jaszczurki – weterynaria, gdzie na bieżąco są dodawane nowe artykuły.

Profilaktyka i zapobieganie chorobom

Lepiej zapobiegać niż leczyć, to hasło dotyczy także hodowli agam brodatych. Zapewnienie odpowiednich warunków higienicznych w znaczny sposób ograniczy możliwość przenoszenia się pasożytów, często też opisywane są przypadki dobroczynnego wpływu biopodłoży na ograniczanie pasożytów (oczywiście jeśli mamy z nimi problem, to biopodłoże stosujemy po wyleczeniu agamy, nie w trakcie). Znaczenie ma także dobra lampa UVB, dzięki niej agama brodata będzie mogła wytworzyć odpowiednią ilość witaminy D₃ zapobiegając tym samym niedoborom wapnia i wspomagając odporność. Dobra dieta i prawidłowa suplementacja zapobiegają zarówno niedoborom różnych pierwiastków, jak i otyłości, co w rezultacie będzie skutkowało dłuższym życiem agamy. Niestety nawet w idealnych warunkach agamy mogą zachorować, dlatego przynajmniej raz na pół roku powinno się robić badanie na pasożyty. Samo badanie nie jest zbyt kosztowne, a korzyści płynące z wczesnego wykrycia pasożytów są nieocenione. Dodatkowo warto też zbadać krew raz w roku, jeśli jest taka możliwość. Te dwa proste badania pozwolą na szybkie wykrycie choroby, gdyby takowa postępowała.

Pasożyty układu pokarmowego

Pasożyty układu pokarmowego są częstym problemem wśród wielu hodowli agam brodatych (najczęściej owsiki i kokcydia), stąd też zaleca się półroczne kontrole, szczególnie przed okresem zimowym (objawy typu brak apetytu, czy ospałość są charakterystyczne w obu przypadkach i ciężko je odróżnić bez badania kału). Agamy chore na pasożyty układu pokarmowego mogą także robić rzadkie kupki, dlatego warto zwrócić uwagę na dobre nawodnienie agamy podczas choroby. Leczenie agamy rozpoczyna się po stwierdzeniu danych pasożytów przez weterynarza i przypisanymi przez niego lekami. Podczas leczenia warto zwrócić uwagę na regularne wypróżnianie się agamy, zdarzają się przypadki zaczopowania, niemniej są to rzadkie przypadki. Po dalsze informacje odsyłam do poszczególnych artykułów stworzonych przez lekarzy weterynarii:

Metaboliczne choroby kości (MBD)

Choroba występująca tylko i wyłącznie u gadów trzymanych w niewoli. Najczęściej spowodowana złą suplementacją, lub brakiem, albo zbyt słabą lampą UVB. MBD może być też skutkiem skrajnej inwazji pasożytów, bardzo rzadko są to problemy genetyczne. Podczas wykrycia MBD, często zaleca się badanie RTG, aby ustalić gęstość kości. Dalsze informacje w artykułach poniżej:

Otyłość, stłuszczenie wątroby (ang. fat liver disease – FLD)

Otyłość u agam jest spowodowana głównie nieodpowiednią dietą i zbyt małą aktywnością agamy. Agamy brodate wykorzystują tłuszcz podczas produkcji jaj (witelogeneza), podczas głodówek w trakcie sezonu godowego, a także podczas hibernacji. W hodowli agam brodatych to my decydujemy czym będziemy karmić i jak często, decydujemy także o wielkości terrarium dla agamy.

Rezerwy tłuszczu odkładają się w specjalnych miejscach (tzw. ciałka tłuszczowe – ang. fat bodies, fat pads). Na ciele agamy są to: miejsca pod brodą, na łapkach, na głowie na jej grzbietowej części zaraz za oczami, u nasady ogona, a także w różnych miejscach na brzuchu. Sprawdzając te miejsca można w łatwy sposób ocenić, czy agama brodata jest otyła, a także czy agama brodata nie jest wygłodzona. Dodatkowo warto też ważyć agamy, przynajmniej raz w miesiącu, tak aby wiedzieć, czy agama brodata przybiera na masie, czy traci.

Otyłość u agam brodatych prowadzi najczęściej do stłuszczenia wątroby. Zdrowa wątroba jaszczurek jest koloru ciemnobrązowego, lub czarnego i zajmuje ok. 3-4% masy ciała. W momencie, gdy agama brodata nie radzi sobie z nadmiarem tłuszczu ten zaczyna gromadzić się wokół wątroby, przez co wątroba przestaje funkcjonować. Stłuszczenie wątroby w rzadszych przypadkach może być spowodowane także innymi chorobami.

Dna moczanowa

Dna moczanowa jest zazwyczaj powiązana z wysiadaniem nerek u agam brodatych. Jednym z objawów wysiadających nerek jest różowawe zabarwienie, szczególnie wokół oczu. Objawy samej dny moczanowej i czym jest ona spowodowana są opisane poniżej:

Dna moczanowa jako konsekwencja uszkodzenia nerek u gadów

Przeczytaj też Chamaeleo calyptratus - kameleon jemeński

Problemy górnych dróg oddechowych

Objawia się problemami z oddychaniem, „kaszleniem”, oddychaniem z otwartym pyskiem (nie mylić z przesiadywaniem agamy na wyspie ciepła z otwartym pyszczkiem, to zdarza się często i służy regulacji temperatury ciała), ospałością, brakiem apetytu. Przyczynami mogą być brak odpowiedniej wentylacji, nieodpowiednia wilgotność powietrza, zarówno zbyt wysoka (np. poprzez montowanie foggerów, które monitorują wilgotność), jak i za niska. Ponadto złe warunki utrzymania agam (brak higieny, brak odpowiednio wysokiej temperatury itd.), mogą prowadzić do problemów z górnymi drogami oddechowymi. Jeśli zauważymy tego typu objawy należy udać się jak najszybciej do weterynarza, który zbada agamę i przepisze odpowiednie leki.

Urazy mechaniczne

Do urazów mechanicznych u agam brodatych dochodzi z różnych przyczyn często trudnych do przewidzenia. Zalicza się tutaj zarówno drobne urazy jak np. włamanie pazura o kratkę wentylacyjną, delikatne pogryzienia, jak i poważniejsze typu złamania, czy zwichnięcia kończyn. Agamy brodate nie posiadają żadnych zdolności regeneracyjnych tak jak np. część gekonów, więc raz utracony ogon już nie odrośnie.

Drobne urazy, to takie które bezproblemowo same się zagoją. Nie towarzyszy im opuchlizna, nie trzeba z nimi jechać do weterynarza, wystarczy odpowiednio zdezynfekować (np. jasnoróżowym roztworem nadmanganianu potasu) i obserwować, czy uraz się zagoi. Do najczęściej spotykanych drobnych urazów zalicza się wyłamane o ostrą kratkę wentylacyjną pazurki, drobne urazy podczas grupowego odchowu młodych, podczas godów, czy różnego rodzaju otarcia. Jeśli dojdzie do np. pogryzienia ogonka, to oprócz dezynfekcji warto także namoczyć ogonek raz lub dwa razy dziennie, tak aby gojąca się rana nie zasuszyła się za mocno, co może skończyć się uciskaniem końcówki ogona i martwicą. Do tego podczas wylinki warto zwracać uwagę, czy prawidłowo schodzi z pogryzionego ogona.

Poważniejsze urazy należy zawsze skonsultować z weterynarzem. Przyczynami takich urazów mogą być:
– Walki pomiędzy osobnikami, które nie zgadzają się ze sobą, jeden osobnik próbuje zdominować drugiego, albo wręcz traktuje go jak pokarm. O wiele częściej są to złamania kończyn, czy utrata części ogona (kojarzone z jedzeniem), rzadziej urazy czaszki, jak np. złamana żuchwa, ale i takie przypadki się zdarzają. Nieleczone prowadzą do martwicy.

Powstaje ona na skutek pogryzienia, ale także uciskającej wylinki. Zasychająca rana, bądź stara wylinka mogą uciskać końcówkę ogona, lub co gorsza kończyny, gdy pojawi się martwica pozostaje już tylko wizyta u weterynarza i odpowiednie leczenie, często też amputacja martwej już części. Żeby zapobiec martwicy zaraz po pogryzieniu warto zdezynfekować ranę i wymoczyć ją w wodzie, lub rumianku, tak aby gojąca się rana nie zaschła i nie uciskała dalszej części ogona. W przypadku pogryzionych kończyn warto udać się do weterynarza i sprawdzić, czy koci nie są złamane zanim podejmiemy się jakiegokolwiek leczenia.
– Wypuszczanie agam poza terrarium i przypadkowe wypadki, czasami nawet śmiertelne dla agam (szczególnie nadepnięcie, czy przygniecenie czymś agamy, znane są przypadki, gdy w pierwszy dzień agamie nic nie było, a na drugi dzień znaleziona była już martwa).
– MBD, brak lampy UVB i odpowiedniej suplementacji przyczynia się do osłabienia kości, które mogą kończyć się ciągłymi zwichnięciami kończyn, czy ich złamaniem pomimo tego, że agama brodata zeskakuje tylko z małej wysokości.
– Obity pyszczek, powstaje najczęściej wskutek częstego uderzania agamy np. w szybę, jest to jeden z powodów, dla którego terrarium z płyty meblowej sprawdza się lepiej niż szklane, nie mówiąc już o akwariach, w których nie należy trzymać agam. Obity pyszczek może też się pojawić, gdy dwa samce, albo samiec i samica widzą siebie nawzajem przez terrarium, samiec próbuje się z niego wydostać i obija się o szybę. Nieleczony może wytworzyć się zgnilec pyska.
– Kręgozmyk, czyli przesunięcie się kręgów (najczęściej szyjnych) zdarza się gdy agama brodata ze znaczną prędkością w coś uderzy np. tak jak wyżej w szybę.

Zaczopowanie

Objawy: Bardzo rzadkie wypróżnianie, wzdęty brzuszek, nieskuteczne próby wyróżnienia się przez agamę (agama brodata unosi nasadę ogona, ale nie potrafi się wypróżnić), utrata apetytu, apatia.
Przyczyny: Przyczyn zaczopowania jest wiele, od podjadania podłoża (najczęstsza przyczyna), aż po odwodnienie, podawanie zbyt dużego pokarmu, podawanie owadów o twardych pancerzach (żuki i larwy drewnojadów, lub mączników). Czasami zaczopowanie jest związane z chorobami takimi jak MBD, pasożyty układu pokamowego (nawet podczas leczenia inwazji pasożytów zdarza się, że agama brodata się zaczopuje, warto zwrócić na to uwagę).
Leczenie: Pierwszą rzeczą jaką należy zrobić w przypadku, gdy podejrzewany zaczopowanie agamy, to zadbać o jej dobre nawodnienie. Drugim krokiem jest kąpiel w ciepłej wodzie, która pobudza perystaltykę jelit. Kąpiele należy powtarzać nawet do kilku razy dziennie. Podczas kąpieli warto też wymasować delikatnie brzuszek agamy , co pomaga w pozbyciu się zalegającej masy (za wyjątkiem samic w ciąży, u których masaż może spowodować pęknięcie jaj, lub kul żółtkowych). Jeśli powyższe rady po kilku dniach nie dają żadnych rezultatów, albo w przypadku gdy wiemy, że agama brodata zjadła coś dużego, czego nie będzie w stanie sama wydalić udajemy się od razu do weterynarza. W skrajnych przypadkach konieczna jest nawet operacja agamy.
Skutki nieleczenia: Skutki długotrwałego zaczopowania, to wytworzenie się charakterystycznego garbu grzbiecie agamy. Zalegająca masa może także uciskać na nerwy kręgowe i doprowadzić do niedowładu tylnych kończyn. Podczas prób wydalenia przez agamę zbyt dużej zalegającej masy może także dojść do wypadnięcia kloaki.

Przeczytaj też Varanus gilleni

Do zaczopowania u agam brodatych dochodzi najczęściej wskutek zjadania podłoża (Patrz: Terrarium – Podłoże). W rzadkich przypadkach do zaczopowanie może być spowodowane nawet ręcznikami papierowymi, czy pokarmem. Objawy towarzyszące zaczopowaniu, to rozdęta część jamy brzusznej, bardzo rzadkie wypróżnianie się (powyżej tygodnia), utrata apetytu, apatia.

Wypadnięcie kloaki

Wypadnięcie kloaki (cloacal prolapse) może dotyczyć wypadnięcia 3 różnych organów: jelita, pęcherza moczowego, lub organów rozrodczych (hemipenisów u samca i jajowodu u samic). Przyczynami wypadnięcia kloaki może być zarówno zaczopowanie, zaparcie jaj, a także osłabienie mięśni utrzymujących poszczególne organy (np. niedobory wapnia, MBD) oraz infekcje przewodu pokarmowego.

Wypadnięcie kloaki grozi przede wszystkim jej wysuszeniem i infekcją bakteryjną, dlatego w pierwszym kontakcie, gdy zauważymy, że z kloaki wystaje różowawa tkanka, należy ją oczyścić wodą. Jeśli wypadnięcie nie jest duże (do kilku milimetrów), można spróbować wmasować delikatnie wypadnięte organy do środka. Jeśli nie jest to możliwe należy owinąć wypadnięte organy mokrym opatrunkiem i jak najszybciej jechać do weterynarza. Często podczas wypadnięcia kloaki dochodzi do uszkodzenia mięśni utrzymujących dany organ, natomiast w przypadku wysuszenia często konieczna jest operacja i usunięcie martwej już części. Przy wypadnięciu kloaki zawsze należy udać się do weterynarza i dojść do przyczyny wypadnięcia danego organu.

Problemy skórne

Problemy z wylinką – występują dość rzadko u zdrowych agam brodatych. Tak naprawdę wystarczy dbać o odpowiednią wilgotność w terrarium zazwyczaj agamy nie mają problemu z przejściem wylinki. Jeśli jednak wystąpi problem z wylinką, albo agama brodata została delikatnie pogryziona przez inną agamę i ma problem ze zrzuceniem wylinki, to można zrobić ciepłą kąpiel agamie, co zmiękczy trochę skórę i pozwoli na łatwiejsze usunięcie wylinki. Nie zdrapujemy wylinki na siłę, zazwyczaj nie ma też konieczności pomagania agamie w zrzuceniu wylinki, warto jednak zwrócić szczególną uwagę na wylinkę pomiędzy łapkami, czy na końcu ogona, jako że są to najbardziej problematyczne miejsca.
Oparzenia – powstają wtedy, gdy nie kontrolujemy temperatury lamp. Po oparzeniu agamie odpadają w tym miejscu łuski i pozostają białe blizny. Oparzenia mogą też powstać od kabli, mat i kamieni grzewczych, które to grzeją od spodu, objawami są wtedy mocne zaczerwienienia skóry.
Ropnie – są to podskórne mogą być spowodowane infekcją bakteryjną, lub mieć podłoże nowotworowe, czasami guzy wokół głowy to tętniaki 21 . W każdym z tych przypadków należy udać się do weterynarza.
Bakteryjne i grzybicze choroby skórne – objawiają się różnego rodzaju ciemniejszymi, czasami żółtymi plamami na łuskach agamy. Na początku są to plamy niewielkich rozmiarów, z czasem jednak zaczynają się rozrastać. Grzybica skóry może powstać w wyniku złych warunków higienicznych, ale może być także skutkiem zbyt częstych kąpieli agamy. Ważne jest aby z tym problemem udać się od razu do weterynarza, który pobierze próbkę i sprawdzi ją pod mikroskopem. Nie należy używać żadnych maści, ani innych leków na własną rękę, gdyż niewłaściwie stosowane mogą tylko utrudnić diagnozę i przyczynić się do pogorszenia sytuacji. Jeśli chodzi o bakteryjne problemy skórne postępujemy dokładnie tak samo. Bez wymazu pod mikroskopem nie da się powiedzieć dokładnie w czym leży problem.
Żółta grzybica (Yellow Fungus Disease, YFD, CANV) – jest to choroba grzybicza, silnie zaraźliwa wśród agam, wywołana przez Nannizziopsis vriesii. Powoduje choroby skórne zazwyczaj są to plamy skórne z żółtą obwódką. Po dłuższym czasie zainfekowane miejsca obumierają. Agamy chorujące na YFD tracą apetyt, stają się ospałe. YFD jest chorobą bardzo ciężką do wyleczenia, na szczęście w Polsce nie zdarza się zbyt często²². Jeśli mamy podejrzenie, że nasza agama brodata może na nią chorować należy bezzwłocznie oddzielić chorego osobnika od reszty agam i udać się do weterynarza.

Infekcje bakteryjne i wirusowe

Adenowiroza – wywołana przez wirus Agamid adenovirus 1 (AgAdV1) związany z rodzajem Pogona, chorobę odnotowano dotychczas u trzech gatunków agam Pogona vitticeps, Pogona henrylawsoni i Pogona barbara. Objawy towarzyszące adenowirozie to brak apetytu, utrata masy ciała, ogólne osłabienie, może wystąpić też biegunka, lub w przypadku bardzo młodych osobników nagła śmierć. Do zarażenia dochodzi głównie drogą pokarmową, gdy środowisko jest zanieczyszczone odchodami chorych zwierząt, a także drogą oddechową poprzez kontakt z chorymi osobnikami. Środkami zapobiegawczymi są: higiena na odpowiednim poziomie oraz kwarantanna nowo nabytych agam brodatych. Dorosłe agamy mogą być nosicielami tej choroby i nie muszą wykazywać żadnych objawów. Na razie nie wiadomo ile osobników jest zarażonych w Polsce, nie opracowano też żadnej skutecznej metody leczenia²³.
Salmonelloza – jest to choroba bakteryjna, której nosicielem jest większość gatunków gadów. W Polsce nosicielami salmonelli jest ok. 40% jaszczurek²⁴ . Salmonelloza u gadów przebiega najczęściej bezobjawowo. Rozwija się w warunkach słabej higieny, poprzez kontakt z odchodami gada, lub kontakt z samym gadem żyjącym w takich warunkach. Istnieje też ryzyko zarażenia się ludzi tą chorobą, dlatego po rutynowym sprzątaniu w terrarium, czy kontakcie z gadem zawsze warto umyć ręce. Ryzyko zarażenia się salmonellozą od gadów jest niewielkie. Wg badań z Anglii z 2010 r. 25 tylko 1,5% zarażeń salmonellozą u ludzi było spowodowane przez gady. Badania obejmowały przypadki zarażenia z lat 2004-2007 r.