Uromastyx acanthinura – biczogon afrykański

Uromastyx acanthinura – biczogon afrykański

Ojczyzną Uromastyx acanthinura (Bell, 1825) – biczogona afrykańskiego – jest Afryka północna i północno-zachodnia. Nazwa Uromastyx pochodzi od słów w języku starogreckim Oura co znaczy” ogon” i mastigo „bat” lub „bicz”. Zamieszkuje nieprzyjazne, suche tereny kamienistych i żwirowo-piaszczystych części pustyni i półpustyń.

To nieduże jaszczurki o oryginalnym wyglądzie, sprawiające mylne wrażenie otyłych i ociężałych, o długości całkowitej nie przekraczającej 45 cm, z krótkimi, silnymi kończynami zakończonymi dużymi pazurami ułatwiającymi szybkie wykopanie nory. O bardzo charakterystycznym dla wszystkich biczogonów, grubym, spłaszczonym, kolczastym ogonem, używanym przez te jaszczurki w strategii obrony przed drapieżnikami. Jaszczurki te prowadzą dzienny tryb życia w skrajnie trudnych warunkach oraz tolerują duże wahania temperatur w dzień, jak i między dniem, a nocą.

Skryty tryb życia nie ułatwia poznawania ich zwyczajów i zachowań. W naturze korzystają z wykopanych przez siebie głębokich nor, w których zachowana jest w miarę stała temperatura i większa wilgotność niż na zewnątrz (na powierzchni). Z braku możliwości kopania nor w skalistym terenie chronią się w wąskich, skalnych szczelinach. Wejście do nor czy szczelin zaklinowują swym kolczastym ogonem uniemożliwiając w ten sposób drapieżnikom dostania się do ich schronień.

Gatunek ten przyjmuje kolory od żółtego przez pomarańczowy, zielony aż po czerwień lub kombinację tych kolorów. Szczególnie intensywne ubarwienie można zaobserwować po ekspozycji na promieniowanie UV. Ponadto zarówno samce jak i samice są podobnie ubarwione(u tego gatunku nie występuje dychromatyzm płciowy czyli różnice w ubarwieniu między płciami). Żyją zazwyczaj w grupach składających się zawsze z jednego, dominującego samca i kilku samic zajmując rozległe tereny. A każdy intruz, który zdecyduje się wkroczyć na teren zajęty przez taką grupę będzie musiał podjąć wyzwanie jakim będzie toczona walka z dominującym samcem stojącym na jej czele.

Pomimo, że należą do nielicznej wśród jaszczurek grupy fitofagów nie pogardzą też pokarmem pochodzenia zwierzęcego, jak dowiodły badania prowadzone nad U.a.microlepis (Kevork i Al-Uthman 1972, Wilms i współpracownicy 2007).

Na ich dietę w naturze składają się niskie cierniste krzewy odporne na suszę, rośliny z rodzin astrowatych (Artemisia L. i Leontodon L.), bobowatych (Genista L.), jasnotowatych (Thymus L.), komosowatych (Chenopodium L.), ogórecznikowatych (Heliotropum L.)i wiele innych.

Zapotrzebowanie organizmu na wodę biczogony zaspokajają absorbując ją z pokarmu roślinnego, a widok pijącej jaszczurki należy do rzadkości.

Wspólną cechą biczogonów jest posiadanie gruczołów solnych, których funkcją jest usuwanie z organizmu nadmiaru soli. Biały osad wokół nozdrzy to właśnie efekt pracy tych gruczołów.

Odławiane osobniki mają niesłychanie małą przeżywalność w niewoli. Z amerykańskich badań z 1994 r. wynika (US Fish and Wildlife Service), że ze sprowadzonych prawie 7 tys. sztuk przeżyło zaledwie 20%, a jeszcze mniej wydało potomstwo. Biczogony to z natury jaszczurki nieśmiałe i dość częstą „przypadłością” jest ich skłonność do ukrywania się, zwłaszcza dotyczy to młodych, niezaaklimatyzowanych osobników. Może się to odbić negatywnie na zdrowiu jaszczurki jeśli będzie odmawiać przez dłuższy czas przyjmowania pokarmu. Dlatego w tym tak ważnym i trudnym zarazem okresie należy bezwzględnie ograniczyć wszelkie zabiegi w terrarium, aby nie narażać podopiecznych na dodatkowy stres. W przypadku zakupu dorosłych osobników należy liczyć się z krótkotrwałą nadpobudliwością i agresywnymi zachowaniami.

Po aklimatyzacji możemy zacząć budować relacje między biczogonem, a opiekunem. Uromastyx są niezwykle sympatycznymi, spokojnymi jaszczurkami i w krótkim czasie mogą stać się ulubieńcami wszystkich domowników.

Biczogony to jaszczurki silnie terytorialne co oznacza, że w terrarium może przebywać tylko jeden samiec i jedna lub kilka samic.

Samice ciężarne również mogą wykazywać bardzo agresywne zachowania w stosunku do przedstawicieli swego gatunku bez względu na płeć. Z tego względu powinny zostać odseparowane od współmieszkańców.

Opierając się na „On the Phylogeny and Taxonomy of The Genus Uromastyx” nie wyróżniamy obecnie żadnych podgatunków – U.a.nigriventris został podniesiony do rangi osobnego gatunku (specjalne podziękowania dla Piotra „Pituophisa”za pomoc, wyjaśnienie i materiały dotyczące systematyki).

Nazewnictwo

Nazwa polska: Biczogon afrykański

Nazwa angielska: North-African Mastigure, North African Spiny-tailed Lizard

Nazwa niemiecka: Nordafrikanischer Dornschwanz, Veränderlicher Schleuderschwanz

Nazwa czeska: Trnorep skalní

Synonimy

• Uromastyx acanthinurus BELL 1825: 457
• Uromastrix richii GRAY 1825 (nom. subst.; fide WERMUTH 1967)
• Uromastix acanthinurus — DUMÉRIL & BIBRON 1837: 543
• Uromastix acanthinurus — BOULENGER 1885: 406
• Uromastix mutabilis – FISCHER 1885: 272.
• Uromastix acanthinurus nigerrimus HARTERT 1913: 79
• Uromastyx acanthinurus nigerrimus — MERTENS 1962: 426
• Uromastyx acanthinurus nigerrimus — WERMUTH 1967: 101
• Uromastyx acanthinurus — WERMUTH 1967: 100
• Uromastyx acanthinura — SCHLEICH, KÄSTLE & KABISCH 1996: 298
• Uromastyx acanthinurus acanthinurus — MANTHEY & SCHUSTER 1999: 109
• Uromastyx acanthinura — BARTS & WILMS 2003
• Uromastyx acanthinura — WILMS et al. 2009

Systematyka

• Gromada: Reptilia – gady

• Podgromada: Lepidosauria – lepidozaury

• Rząd: Squamata – łuskonośne

• Podrząd: Sauria – jaszczurki

• Infrarząd: Iguania

• Rodzina: Agamidae

• Podrodzina: Uromasticinae

• • • Rodzaj: Uromastyx

• • • Gatunek: Uromastyx acanthinura

Długość życia

To długowieczne gady-przy odpowiedniej opiece mogą dożywać do 20 i więcej lat.

 

Terrarium

Terrarium typu pustynnego, ze stertą ułożonych kamieni czy piaskowca tworzącego kryjówki i zakamarki. Może też tam znaleźć się półka skalna, zasuszony konar czy pień, a wszystkie elementy wystroju powinny zostać dobrze zabezpieczone przed osunięciem. Oczywiście można też zrezygnować z ciężkich elementów i stworzyć samemu proste kryjówki z plastikowych doniczek, czy też użyć do tego celu kory i tub z dębu korkowego. Konieczne jest zapewnienie odpowiedniej wentylacji aby uniknąć zbyt dużej wilgotności. Podłoże-gruba warstwa piasku lub mieszanka piasku z gliną, żwirem lub kolorowym kruszywem, płyty piaskowca.

Wielkość terrarium

Wymiary 150/80/60 cm (dł./szer./wys.) zaspokoją wymagania trzech osobników.

Oświetlenie

Silne i jasne światło przez 12-14 h dziennie, nieodzowne jest UVB 8-10%.

Temperatura

W dzień zakres 30-40°C, pod promiennikiem 50°C i więcej, nocne spadki do 18-20°C.

W okresie lata doskonałym pomysłem jest chów biczogonów na zewnętrznych wybiegach/wolierach, ale tylko wtedy jeśli możemy zapewnić im bezpieczeństwo i uniemożliwić ewentualną ucieczkę, z możliwością schronienia się w cieniu.

Tak naprawdę dopiero w takich warunkach możemy cieszyć się widokiem pięknie wybarwionych zwierzaków mieniących się całą paletą swych barw, a wielką przyjemność sprawia obserwacja „pasących się”na polskiej łące tak egzotycznych stworzeń. Na noc powinniśmy jednak z powrotem przenieść je do terrarium.

Wilgotność

Bardzo niska 20-40%. Zbyt duża wilgotność w terrarium może być przyczyną chorób układu oddechowego, jak też chorób skórnych.

Żywienie

Dla każdego opiekuna jaszczurek roślinożernych zapewnienie różnorodnej i odpowiednio zbilansowanej diety jest wyzwaniem. Wiele z pospolicie występujących w naszym kraju roślin możemy stosować w menu naszych pupili, wzbogacając czasami ich dietę o białko zwierzęce w postaci np. szarańczaka czy karaczana – organizm biczogona nie jest przystosowany do trawienia dużych ilości takiego białka, a jego nadmiar może spowodować problemy z wątrobą, niewydolność nerek.

Regularnie dodajemy preparat wapniowy lub startą sepię. Nie wydaje się aby była potrzeba suplementacji preparatami witaminowymi jaszczurek w okresie wegetacyjnym, kiedy na ich dietę składa się kilkadziesiąt gat. roślin: dziko rosnących ziół i chwastów, uprawnych, ozdobnych (babka, bodziszek, brodawnik, chaber, dąbrówka rozł., endywia, gwiazdnica, jasnota, komonica, koniczyna, krwawnik, kozibród, lucerna, łopian, malwa, mięta, mniszek, mlecz polny, nagietek, nasturcja, pięciornik, pokrzywa, przetacznik, rdest ptasi, rogownica, rukiew wodna, rukola, rumianek, szałwia, tasznik, żółtlica i wiele innych) oraz sucha mieszanka nasion i ziaren: białe proso, czerwona i zielona soczewica z niewielką domieszką kukurydzy, grochu, jęczmienia i pszenicy.

Dietę możemy urozmaicić podając owoce o korzystnym stosunku Ca:P, np. papaja (05:01), opuncja (2.3:1), figi (2.5:1). Tych ostatnich nie podajemy młodziutkim osobnikom.

Jak wszystkie jaszczurki roślinożerne biczogony mają słabość do żółtych kwiatów (mniszek, mlecz, nagietek, nasturcja, kozibród, dyniowate, cynia i dalia – nie pryskane!).

W przypadku jakichkolwiek wątpliwości sugerujemy zapoznanie się z tematem „spis roślin jadalnych” w dziale Legwan zielony.

Dymorfizm płciowy

Trudne, zwłaszcza u młodych. U dorosłych samców dość znacznie powiększają się pory udowe układające się w kształt litery V. Inne cechy mogące pomóc w odróżnieniu płci to mocniejsza budowa ciała, większa i szersza głowa. Biczogonów nie sondujemy ze względu na wysokie ryzyko uszkodzenia tkanek wewnętrznych.

Rozmnażanie

Bardzo trudne. Dojrzałość płciową osiągają w wieku ok. 3-4 lat. Przed przystąpieniem do sezonu rozrodczego osobnikom tego gatunku musimy zapewnić okres 2 – 3 miesięcznego zimowego odpoczynku, z obniżoną temperaturą i krótkim dniem (ok.6h)- to podstawowy warunek stymulujący zachowania godowe. Natomiast wprowadzenie ich w stan hibernacji – snu zimowego może stanowić realne zagrożenie dla życia naszych podopiecznych. Nie zimujemy młodych jaszczurek (poniżej 2 roku życia) oraz chorych i w słabej kondycji. W kilka tygodni po zakończeniu zimowania powinien rozpocząć się okres godowy. Podobnie jak u wielu innych jaszczurek jest on związany z niezwykle agresywnymi zachowaniami samca. Od 4 do 6 tygodni od kopulacji samica składa 10-15 jaj. Odpowiednio wcześniej przygotowujemy miejsce do ich złożenia np. pojemnik wypełniony wilgotnym piaskiem, włóknem kokosowym, torfem. Jaja inkubujemy w substracie (wermikulit, perlit lub ich mieszanka) zmieszanym z wodą w st. 2:1. Temperatura inkubacji powinna wynosić 29-33°C. W takich warunkach inkubacja trwa zazwyczaj 75-90 dni, choć zdarza się również klucie po ponad 100 dniach.

Maluchy możemy trzymać razem, izolując jedynie osobniki dominujące i nadmiernie agresywne. Warunki podobne jak dla dorosłych osobników, z nieco niższą temperaturą i większą wilgotnością. Jako podłoże stosujemy papierowe ręczniki. Pokarm roślinny podajemy bardzo drobno posiekany(bez mieszanki ziaren i nasion, która może być przyczyną niedrożności jelit), nie zapominając o pełnej i regularnej suplementacji. Do chwili obecnej nikomu w Polsce nie udało się rozmnożyć tych jaszczurek i wszystkie osobniki pochodzą z importu.

Podsumowanie

Jaszczurki z rodzaju Uromastyx to doskonały wybór dla osób pragnących posiadać gada, a mających opory przed karmieniem swego pupila np. kręgowcami. Ponadto atrakcyjny wygląd, ubarwienie oraz wspaniały charakter połączony z inteligencją czyni je ozdobą każdej kolekcji.

Nadal w naszym kraju jest to rarytas rzadko spotykany w hodowlach, a i w sprzedaży ich dostępność jest znikoma.

Gatunek polecany raczej osobom, które miały już styczność z innymi jaszczurkami, co pozwoli na uniknięcie błędów, na które te jaszczurki bywają wrażliwe.

Opracowanie i źródła informacji

Opracowanie Piotr Prokulewicz 'Kurimu’ i Sebastian Sar 'Snakeros’

Źródła informacji
uroranch.com
Carnegie Mellon University in Qatar
moonvalleyreptiles.com
¹ http://reptile-database.reptarium.cz/species.php?genus=Uromastyx&species=acanthinura