Zmysły węży

Wzrok węży

Uważa się, iż pradawni przodkowie węży mieli całkowicie lub prawie całkowicie zredukowane oczy. Spowodowane było to tym, iż w większości były to zwierzęta spędzające życie pod ziemią. Do dzisiaj przetrwały gatunki tak żyjące. Wzrok ich jest mało rozwinięty i pozwala im jedynie odróżnić światło od mroku. Należą do nich prymitywne rodziny:

• węży nitkowatych (Leptotyphlopidae)
• ślepuch amerykańskich (Anomalepidae)
• ślepuchowatych (Typhlopidae) i inne (rodziny), których gatunki zakopują się w podłożu

Reszta węży ma dość dobry wzrok, ale przede wszystkim zauważają obiekty poruszające się. Widzą one w odcieniach szarości – czyli obraz nie jest kolorowy (jak u większości gadów). W przeciwieństwie do innych kręgowców ostrość łapią poprzez zmianę położenia soczewki względem siatkówki. Zauważalną cechą jest także brak ruchomych powiek. Oczy osłonięte są przeźroczystą błoną – okularami, (które chronią przed urazami mechanicznymi – i odnawiają się przy każdej wylince). Można wyróżnić trzy rodzaje źrenicy u węży:

• okrągła źrenica
• pionowa źrenica
• pozioma źrenica

 

Większość węży ma źrenicę okrągłą. Są to najczęściej gatunki aktywne w dzień, (choć zdarzają się nocni łowcy, których źrenice są małe i okrągłe). Posiadają one dobry wzrok, lecz często trudno im rozpoznać nieruchome obiekty. W trakcie polowania pomagają sobie unosząc nad ziemię swoją głowę. Należą do nich węże właściwe z rodziny Colubrinae (Ameryka Północna, Europa i Azja) i wszystkie gatunki z rodzaju Thamnophis.

Pionowe źrenice posiadają gatunki, które w większości przypadków polują nocą (żmijowate, żyjące w tropikach węże właściwe oraz dusiciele). Przystosowały się one do słabego oświetlenia, a w pełnym słońcu ich źrenice się zwężają chroniąc siatkówkę.

Poziome źrenice są spotykane tylko u niewielu gatunków węży. Posiada je kilka gatunków azjatyckich nadrzewnych węży z rodzaju Ahaetulla i dwa afrykańskie gatunki z rodzaju Thelotornis. Ciekawostką tutaj jest samo umiejscowienie oczu blisko siebie, dzięki czemu węże te mają dobre widzenie dwuoczne (w przeciwieństwie do gatunków, których oczy są po bokach głowy). Pozwala to bardzo sprawnie oceniać odległość od ofiary.

Węch węży

Jest to najbardziej wyspecjalizowany narząd u węży. Służy on zarówno do orientacji, jak i do wyszukiwania oraz identyfikacji zdobyczy. Nozdrza węży (podobnie jak u innych kręgowców) są połączone z częścią mózgu odpowiedzialną za odczuwanie zapachów, ale najważniejszym organem odpowiedzialnym za analizę zapachu jest narząd Jacobsona. Umiejscowiony jest on na sklepieniu podniebienia i ma kształt dwóch jamek. Będący najczęściej w ciągłym ruchu rozdwojony język węży, zbiera cząsteczki zapachowe znajdujące się w powietrzu i przekazuje je następnie do narządu Jacobsona – gdzie są analizowane, a informacje przekazywane do mózgu.

Słuch węży

Jest to najsłabiej rozwinięty zmysł. Węże nie posiadają ucha zewnętrznego, środkowego i bębenka. Pozostałością ucha środkowego jest mała kość zwana strzemiączkiem. Gdy dolna szczęka ma kontakt z podłożem (lub wodą) impulsy (wibracje) przenoszone są przez nią do kości kwadratowej, strzemiączka a dalej do mózgu. Najprawdopodobniej węże rejestrują także dźwięki o niskiej częstotliwości.

Termoreceptory (narząd zmysłu termicznego)

Węże są jedynymi kręgowcami, które posiadają narządy do wykrywania promieniowania cieplnego. Mają je przedstawiciele trzech rodzin:

• boa
• pytonów
• grzechotników

Grzechotniki mają parę jamek termicznych między oczami, a za nozdrzami (jamki policzkowe). U węży należących do boa usytuowane są rzędami między łuskami otaczającymi pysk, natomiast u pytonów znajdują się wewnątrz tych łusek. Jamki połączone są z komórkami, które zaopatrzone są w liczne receptory termiczne, połączone gęstą siecią z mózgiem. Wąż wykrywa minimalne zmiany temperatury spowodowane przez stałocieplne zwierzęta, a co ciekawe także te zmiennocieplne, bowiem ich temperatura jest często troszeczkę wyższa niż temperatura otoczenia. Jamki skierowane są ku przodowi, co daje możliwość określenia położenia ofiary jak i jej wielkość. Organy te wykrywają różnice temperatur rzędu 0.001°C.

 

Opracowanie i źródła informacji

Marcin Sęk

Informacje zaczerpnięte z:

– Atlas węży – Chris Mattison;
– Węże – Petra Kolle;
– Encyklopedia terrarystyki – Eugene Bruins;
– internet;