Testudo hermanni – żółw grecki

Żółw grecki

Żółw grecki (Testudo hermanni) jest gatunkiem występującym w basenie Morza Śródziemnego. Do krajów, w których można spotkać osobniki tego gatunku zaliczamy: Włochy, Grecję, Turcję, Rumunię, Bułgarię, Macedonię, Albanię, Hiszpanię, południową Francję i kraje byłej Jugosławii. Zasięg ich występowania obejmuje również wyspy Morza Śródziemnego, należące do ww. krajów, tj. Sardynię, Korsykę, Elbę, Sycylię oraz Baleary. Jest żółwiem lądowym, jednym z najczęściej występujących w hodowlach amatorskich. Należy do typowych roślinożerców. W środowisku naturalnym jest aktywny wiosną, latem i jesienią, a zimę przesypia zakopany w ziemi.

Systematyka

• Gromada: Reptilia
• Podgromada: Anapsida
• Rząd: Testudines
• Podrząd: Cryptodira
• Rodzina:Testudinidae
• Rodzaj: Testudo
• Gatunek: Testudo hermanni Gmelin, 1789) – żółw grecki
• Podgatunek:
  • Testudo hermanni hermanni
  • Testudo hermanni boettgeri

Podgatunki

W obrębie gatunku Testudo hermanni wyróżniamy dwa podgatunki:

• Testudo hermanni hermanni
• Testudo hermanni boettgeri

Żółw grecki zamieszkuje łąki porośnięte gęstą roślinnością, bogate w krzewy z niewielką domieszką drzew. Najczęściej spotkać go można do 600 m. n.p.m., wyjątkowo do 1200 m. Najbardziej aktywny rano i późnym popołudniem.

Wygląd

Pancerz grzbietowy (carapax) silnie uwypuklony, lekko rozszerzony w tylnej części. Tarcze kręgowe (scuta vertebralia) są stosunkowo wąskie, a u dorosłych osobników niemal dokładnie kwadratowe i wyraźnie uwypuklone. Każda rogowa tarcza (scuta) pancerza posiada ciemną plamę w samym środku. Otacza ją, z trzech stron ciemna obwódka. Granica między ciemnymi, a jasnymi plamami jest zazwyczaj wyraźna i regularna (jednak spotykane są, choć rzadko, osobniki o rozmytym ornamencie pancerza czy jednolitej barwie pancerza – żółtawej czy oliwkowej). Kolor pancerza żółtawy lub jasnobrązowy z mniejszą lub większą domieszką ciemnego pigmentu. Tarczka nadogonowa (scuta supracaudalia) najczęściej przedzielona, choć zdarzają się osobniki z niepodzieloną tarczką lub podzieloną tylko częściowo. Takie osobniki częściej występują wśród populacji pochodzących z wschodnich rejonów basenu Morza Śródziemnego.

Przednie kończyny zaopatrzone w pięć pazurów, tylne w cztery. Na czubku ogona duża łuska. Pancerz brzuszny (plastron) również barwy żółtawej lub jasnobrązowej z czarnymi plamami.

Cechy różnicujące podgatunki

Obydwa podgatunki na pierwszy rzut oka są do siebie bardzo podobne. Spotkać je również można w jednakowych środowiskach. Jednak zasięg występowania Testudo hermanni hermanni jest o wiele mniejszy. Ogranicza się on do północno-wschodniej Hiszpanii, południowej Francji, zachodnich Włoch i niektórych wysp na Morzu Śródziemnym – Baleary, Sardynia i Korsyka.
Podgatunek T.h.h. osiąga znacznie mniejsze rozmiary od 15 do 20 cm, natomiast T.h.boettgeri od 20 do nawet 36 cm. Jednak wielkość jest pojęciem względnym, dlatego do wiarygodnej identyfikacji musimy posłużyć się innymi cechami. Bierze się pod uwagę dwie:

• wielkość i kształt czarnych plam na plastronie
• różnice w długości szwów między tarczkami piersiowymi (scuta pectoralia), a tarczkami udowymi (scuta femoralia) plastronu

Odnośnie plam. Czarne plamy na plastronie T.h.hermanni tworzą dwa nierozerwalne pasy, ciągnące się od tarczek szyjnych (scuta gularia) do tarczek odbytowych (scuta analia). Zgoła inaczej rzecz się ma u T.h.b. Otóż wspomniane plamy u tego podgatunku są oddzielne dla każdej tarczki i nie tworzą tak nierozerwalnego rysunku jak u T.h.h. Różnica ta znacznie lepiej widoczna jest u osobników starszych.
Odnośnie długości szwów. T.h.hermanni zostały wyposażone przez naturę, w krótszy szew pomiędzy tarczkami piersiowymi od szwu pomiędzy tarczkami udowymi. Dokładnie na odwrót jest u żółwi podgatunku T.h.boettgeri. To znaczy, że T.h.boettgeri posiadają szew pomiędzy tarczkami piersiowymi dłuższy, niż szew pomiędzy tarczkami udowymi.

Cechy różnicujące od Testudo gracea

Żółw grecki Testudo hermanni bardzo często bywa mylony z żółwiem mauretańskim inaczej zwanym śródziemnomorskim (Testudo gracea). Na pierwszy rzut oka wydają się do siebie znacząco podobne, lecz jest kilka cech pozwalających na rozróżnienie tych gatunków. Pierwszą cechą, lecz nie dającą stu procentowej pewności, jest nie podzielona u Testudo gracea tarczka nadogonowa (scuta supracaudalia). Drugą cechą jest brak łuski (kolca) na końcu ogona. Łuska taka zawsze występuje u żółwi greckich. Kolejną charakterystyczną cechą żółwia mauretańskiego są ostrogi (modzele) na tylnej części ud. Cechą, którą najrzadziej bierze się pod uwagę są różnice w wielkości tarczek kręgowych (scuta vertebralia). U żółwia Testudo gracea czwarta tarczka kręgowa jest szersza od piątej tarczki. U żółwia Testudo hermanni z kolei jest odwrotnie tzn., piąta tarczka kręgowa jest szersza od czwartej.

Cechy różnicujące od Testudo hercegovinensis

Żółw dalmatyński, bo taka jest jego zwyczajowa nazwa, przez niektórych naukowców opisywany jest jako trzeci podgatunek żółwia greckiego Testudo hermanni hercegowinensis. Jako trzeci podgatunek żółwia greckiego został opisany przez ESSER & BLANCK w 2003 roku. Jednak jego przynależność systematyczna nie jest jeszcze do końca wyjaśniona. Wyglądem zewnętrznym bardzo przypomina żółwia greckiego. Osiąga wielkość ok. 17 cm. Występuje w Chorwacji i Czarnogórze. Cechą różnicującą żółwia dalmatyńskiego od żółwia greckiego jest brak tarczki inguinalej, występującej u greków. Oprócz tego u żółwia dalmatyńskiego linia pomiędzy tarczkami ramieniowymi (scuta humeralia), a tarczkami piersiowymi (scuta pectoralia) układa się w kształt litery „U”.

Terrarium

Żółwie greckie najlepiej hodować przez większą część roku na odpowiednio zabezpieczonych wybiegach. Na świeżym powietrzu mogą przebywać od późnej wiosny do wczesnej jesieni. Pozostały okres powinny zimować. Jest to najbardziej zbliżony do naturalnych warunków sposób hodowli. Niestety nie każdy miłośnik żółwi może zagwarantować swoim pupilom takie warunki. W takiej sytuacji należy postarać się o możliwie największe terrarium. Może być ono wykonane z dowolnego materiału, który będzie odporny na wilgoć i umożliwi zachowanie czystości oraz dezynfekcję. Najbardziej polecane do hodowli tych żółwi jest terrarium typu odkrytego tzw. szuflada. Minimalne wymiary dla tego gatunku to długość równa 8-krotnej długości pancerza, a szerokość 4-krotnej długości pancerza. Wysokość(ok.50 cm) powinna uniemożliwić zwierzęciu ucieczkę z terrarium. Oczywiście im większe tym lepsze.

Ważnym elementem wyposażenia terrarium jest podłoże.

Podłoże dla żółwi greckich powinno spełniać następujące warunki:

• być jak najbardziej zbliżone do występującego w naturalnych warunkach
• nie może być połykane przez żółwie np. zbyt małe substraty podłoża, lub zbyt sypka jego konsystencja
• nie utrudniać poruszania się zwierząt
• nie pleśnieć
• nie pylić
• zapewniające możliwość kopania i zagrzebywania się całego zwierzęcia.

Najbardziej wskazanym i polecanym podłożem dla większości żółwi lądowych jest darń (wycięta z łąki trawa z korzeniami). Umieszcza się ją w terrarium i przy systematycznym podlewaniu stanowi przez długi czas naturalny wycinek środowiska. Jest również źródłem pokarmu w postaci roślin tam rosnących. Bardzo dobrze w roli podłoża sprawdza się poza tym kora sosnowa. Można dodatkowo na jej powierzchni ułożyć warstwę siana. Będzie ono stanowiło dodatkowe źródło pokarmu i jednocześnie zapewniało schronienie. Podczas kopania i poruszania się żółwi siano będzie sukcesywnie mieszało się z korą co doprowadzi do powstania pewnej namiastki stepu. Można oczywiście te trzy elementy tj. darń, korę sosnową i siano stosować łącznie w jednym terrarium.

Zdecydowanie nieodpowiednimi podłożami dla żółwi są:

• wióry, trociny – zaczopowanie jelit
• granulat korkowy – zaczopowanie jelit
• ziemia ogrodnicza – zaczopowanie jelit plus ewentualne zatrucie zawartymi w niej substancjami chemicznymi
• piasek i żwir – zaczopowanie jelit
• torf i mielony kokos – zaczopowanie jelit i problemy z układem oddechowym (po wyschnięciu bardzo pylą)

W terrarium powinien znaleźć się basenik z wodą. Służy on do picia i jednocześnie zwiększa wilgotność powietrza. Należy dbać o czystość wody i sukcesywnie ją wymieniać, przynajmniej raz dziennie. Najlepiej basenik napełniać przegotowaną wodą. Oprócz basenika terrarium należy zaopatrzyć w pojemnik na karmę. Zarówno pojemnik na karmę jak i basenik powinny być stabilne i odpowiednio ciężkie, żeby zwierzęta nie powywracały ich podczas chodzenia.

W terrarium dobrze jest umieścić duże, płaskie kamienie (najlepiej piaskowce lub łupki bazaltowe), które będą stanowiły doskonałe substraty służące do ścierania pazurów.

Żółw grecki jak większość żółwi jest zwierzęciem lubiącym kryjówki. Dla dobrego samopoczucia należy mu takowe zapewnić. Może być to budka zbudowana ze sklejki lub sterta siana umożliwiająca schowanie się.
Bardzo ważnym wyposażeniem terrarium jest oświetlenie.

Oświetlenie

Należy pamiętać o tym i zawsze mieć to na uwadze, iż żadna nawet najlepsza i najdroższa lampa nie dorówna światłu słonecznemu. Dlatego też, jak najczęściej należy wystawiać żółwie greckie na działanie promieniowania słonecznego. W środowisku naturalnym intensywność światła słonecznego waha się w granicach od 80.000 do 120.000 Lumenów. Oświetlenie sztuczne powinno być dość intensywne (przez 10 do 12 godzin na dobę), ponieważ przy słabym źródle światła żółwie stają się apatyczne. Powinno się ono składać z żarówki grzejnej (lustrzanka) o takiej mocy, żeby bezpośrednio pod nią, temperatura wynosiła ok. 35-40°C. Drugim bardzo ważnym źródłem światła jest świetlówka lub żarówka kompaktowa emitująca promieniowanie UVB i UVA. Dla żółwi bardzo istotny jest procent emitowanych przez źródło światła promieni UVB, ponieważ są one niezbędne do syntezy w skórze witaminy D₃ (cholecalcyferol). Witamina ta odpowiada za czynne wchłanianie jonów wapniowych i fosforanowych w jelicie oraz wbudowywanie ich do tkanek, a zwłaszcza kości. Procent emisji promieni UVB powinien oscylować w zakresie 8–10%. Bardzo istotna jest również odległość lampy UVB od żółwia. Nie powinna przekraczać ona 30 cm. Wraz ze wzrostem tej odległości, efekt w postaci syntezy witaminy D₃ znacząco maleje.

Temperatura

Terrarium pod względem wilgotności i temperatury powinno być podzielone na dwie strefy: gorącą i suchą oraz chłodniejszą i wilgotną. W strefie gorącej i suchej zwierzęta będą się wygrzewać, a w chłodniejszej odpoczywać. Oczywiście nie może być zbyt drastycznych różnic temperaturowych, gdyż może dojść do przeziębienia żółwi.

Bezpośrednio pod lampą grzejną temperatura ok. 35-40°C, a wilgotność 30-50%. W pozostałej części terrarium temperatura ok. 26-30°C. W nocy temperatura nie powinna spadać poniżej 20°C.

Wilgotność

Wilgotność 70-75%. Raz dziennie (najlepiej rano) należy spryskać całe terrarium wodą o temperaturze pokojowej. Będzie to taki substytut porannej rosy. Trzeba również pamiętać o zwiększeniu wilgotności w terrarium z małymi żółwikami. Zbyt niska wilgotność może się przyczynić do wystąpienia zmian krzywiczych.

Żywienie

Jest to bardzo obszerny temat, budzący wciąż wiele emocji. Postaram się w skrócie przedstawić preferencje żywieniowe żółwi greckich. Skoncentruję się na pokarmach, które należy podawać i napiętnuję te, których absolutnie należy unikać.

Przy karmieniu żółwi greckich należy mieć na uwadze fakt, iż są to zwierzęta wybitnie roślinożerne. Ich przewód pokarmowy przystosowany jest do trawienia roślin, a nie np. wołowiny czy jaj. Jak u każdego roślinożercy, posiada znacznie dłuższe jelito grube (w porównaniu z cienkim), gdzie odbywa się trawienie roślin przy współudziale bakterii.

W rejonie Morza Śródziemnego żółwie greckie żywią się roślinnością łąkową i trawiastą, przez znaczną część sezonu wysuszoną. W pokarmie, który pobierają tłuszcz stanowi poniżej 10%, białko do 20%, włókno średnio 12%, wapń 2%, fosfor 1,2%. Praktycznie nie pobierają warzyw ani owoców. Takie właśnie kryteria należy przyjąć podczas karmienia w niewoli.

Podstawę diety żółwi greckich w hodowlach amatorskich powinny właśnie stanowić rośliny łąkowe, zioła i chwasty, możliwie jak najbardziej urozmaicone. Najbardziej korzystne są te, które mają pożądany stosunek wapnia do fosforu tj. 1,5-2 : 1.

Do najczęściej podawanych, a zarazem najbardziej polecanych należą:
Mniszek lekarski, kończyna biała i czerwona, babka szerokolistna i lancetowata, pokrzywa (młode listki), cykoria podróżnik, powój polny, pięciornik gęsi, liście truskawek, jeżyn, czarnej porzeczki i wiele innych.

Absolutnie i pod żadnym pozorem żółwi nie można karmić:
Mięsem, jajami, żółtym i białym serem, bułką moczoną w mleku, makaronem, karmą dla psów i kotów i innymi tego typu wynalazkami.

Należy również wystrzegać się owoców. Są one szkodliwe dla żółwi greckich, choć bardzo chętnie przez nie pobierane. Ich organizmy nie są przystosowane do trawienia tak wysoko węglowodanowych pokarmów. Dieta złożona z dużej ilości owoców ma opłakane skutki.
Okazjonalnie można żółwiom podać warzywa w postaci marchewki, cukinii, dyni, arbuza, ogórka zielonego, pomidora. Nie należy jednak z tym przesadzać.
Znaczną część diety żółwi powinny stanowić rośliny suszone, szczególnie w okresie późnego lata i jesieni. Do tego rodzaju pokarmu trzeba zwierzęta przez jakiś czas przyzwyczajać, szczególnie te, którym w nadmiarze podawano owoce i warzywa.
Dietę, szczególnie w okresie wzmożonego pobierania pokarmu należy uzupełnić preparatami wapnia. Ja osobiście polecam Ostercal 1250 D, dostępny w aptekach bez recepty. Zawiera on wapń z muszli ostryg z witaminą D₃. Stosuję jedną tabletkę na żółwia raz w tygodniu (rozgniatam i posypuję pokarm). Bardzo dobra jest również sepia, dostępna w sklepach zoologicznych. Można ja również rozkruszyć w celu posypania pokarmu, lub włożyć w całości do terrarium. Przy odpowiedniej diecie dodatkowe podawanie witamin i minerałów jest zbędne, a nawet może być szkodliwe.

Dymorfizm płciowy

Plastron samców jest wklęsły, a samic płaski. Ogon samców jest grubszy i dłuższy niż samic. Kloaka u samców jest bardziej odsunięta od podstawy ogona niż u samic. Samice osiągają również znacznie większe rozmiary niż samce.

Rozmnażanie

Samica po dość agresywnych zalotach, polegających na kąsaniu przez samca w kończyny, składa raz lub dwa razy do roku po 3-12 jaj (średnio 3-5) o wymiarach 30-45×20-30 mm. Inkubacja trwa 2-3 miesiące. Żółwiki po wykluciu mają wielkość ok. 30-35 mm. Samce dojrzałość płciową osiągają wcześniej od samic, w wieku 8-12 lat, przy długości karapaksu 12-13 cm. Z kolei samice do rozrodu są gotowe po 11-13 latach, przy długości karapaksu 15 cm. Są to oczywiście dane orientacyjne, ponieważ na osiągnięcie dojrzałości i wspomnianej wielkości mogą mieć wpływ różne czynniki środowiskowe, skracające lub wydłużające te dane.

Rozmnażanie w niewoli jest możliwe i wielu hodowców, szczególnie w zachodniej europie przeprowadza je z powodzeniem. Duże znaczenie dla udanego rozmnożenia w niewoli ma zapewnienie zwierzętom snu zimowego (hibernacji) i przeznaczenie dla żółwi wybiegów na świeżym powietrzu. Poza okresem rozrodczym samce i samice powinno się chować oddzielnie, ze względu na znaczną natarczywość samców względem samic. Jeżeli samice są molestowane przez dłuższy czas, tracą ochotę na rozmnażanie. Po udanej kopulacji, której towarzyszą dobrze słyszalne piski, samica składa jaja w starannie wybranym do tego celu miejscu. Na wybiegach zewnętrznych jest to przeważnie dobrze nasłonecznione miejsce. Po złożeniu jaj należy przenieść je do inkubatora, starając się nie zmieniać położenia, w których były zakopane. Zmiana położenia może doprowadzić do obumarcia zarodka. W małych terrariach domowych samica nie zawsze ma możliwość odnalezienia odpowiedniego podłoża i miejsca do złożenia jaj. W takich sytuacjach często dochodzi do zatrzymania jaj w jajowodach, czego konsekwencją może być śmierć zwierzęcia. Dlatego też, jeżeli decydujemy się na rozmnażanie żółwi greckich, należy wziąć to wszystko pod uwagę i dobrze się do tego wyzwania przygotować. Zasadą jest stworzenie warunków, możliwie najbardziej zbliżonych do naturalnych.
Dużo uwagi należy poświęcić również świeżo wyklutym maluchom. Najważniejsze w pierwszych miesiącach i latach jest zapewnienie im odpowiedniego pokarmu i stałego dostępu do promieniowania UVB. Błędów popełnionych w tym okresie ich życia bardzo często nie da się już naprawić.

Zimowanie

Sen zimowy (hibernacja) jest częścią cyklu rocznego żółwi greckich w warunkach naturalnych. Uważam, że hodując te zwierzęta w domach, należy dążyć do stworzenia im warunków zbliżonych do naturalnych i poddawać je zimowemu odpoczynkowi. Oczywiście nie może być to pochopna decyzja. Do zimowania należy przygotowywać żółwia cały rok.

Są różne szkoły i metody zimowania. Zimowanie osobników przebywających na wybiegach, nieznacznie różni się od zimowania osobników przebywających w terrariach. Skupię się tutaj na żółwiach, które większość czasu spędzają w terrariach.

Ja osobiście preferuję zimowanie żółwi w lodówce. Uważam, że w niej najlepiej osiągnąć i utrzymywać właściwe warunki, konieczne do udanego odpoczynku.

Moje przygotowania do zimowania wyglądają w skrócie następująco:

• okres wiosenno-letni stały dostęp do karmy możliwie urozmaiconej (żywienie do woli)
• około 15 września pierwsze odrobaczanie
• około 29 września powtórne odrobaczanie
• od 1 do 15 listopada karmię tylko suszem i co 2-3 dni stosuję ciepłe kąpiele w celu opróżnienia przewodu pokarmowego
• od 15 listopada do 1 grudnia wyłączam oświetlenie i umieszczam żółwie w temperaturze 10-15°C – pobyt w piwnicy
• od 1 grudnia do ok. 15 marca zimowanie w lodówce, temperatura 2-4°C

Pojemnik do zimowania powinien być oddzielny dla każdego zwierzęcia i spełniać określone wymogi (2 razy dłuższy i szerszy niż długość żółwia; wysokość powinna stanowić 1/2 lub 2/3 długości zwierzęcia). Pokrywa powinna posiadać otwory wentylacyjne o średnicy 1 cm.

Przed rozpoczęciem zimowania żółwie należy zważyć, utrata wagi nie może przekroczyć 10% wagi początkowej. W przeciwnym wypadku żółwie należy obudzić. Następne ważenie wykonujemy 1 stycznia, a kolejne 1 lutego.

Status prawny

Żółwie greckie objęte są Konwencją o międzynarodowym obrocie zagrożonymi gatunkami dziko żyjących zwierząt i roślin, podpisaną w Waszyngtonie 3 marca 1973 r. Zostały ujęte w załączniku II.
Objęte są również Rozporządzeniem Rady (WE) nr 338/97, (z późniejszymi zmianami) w sprawie ochrony gatunków fauny i flory w drodze regulacji handlu nimi. Żółwie greckie figurują w aneksie A.

 

Opracowanie i źródła informacji

Opracował minio_p na podstawie własnych doświadczeń i literatury:
„CITES Podręcznik do oznaczania gatunków – żółwie” WWF Polska
„Ernahrung von Landschildkroten” – Carolin Dennert
„Encyklopedia współczesnych płazów i gadów” – Piotr Sura
„Płazy i gady krajowe” – Włodzimierz Juszczyk
„Schildkroten der Welt Band 1” – Holger Vetter

www.villa-testudo.de
www.schildkroeten-farm.de