Gatunki roślin owadożernych występujących w Polsce

Na terenie Polski występuje 11 gatunków roślin owadożernych (jeden gatunek ma dwa podgatunki), należących do 4 rodzai: Drosera, Pinguiculia, Utricularia i Aldrovanda. Opanowały one – tak jak wszystkie rośliny owadożerne – środowiska, które są ubogie w sole mineralne. Na takim terenie nie mają one prawie żadnej większej konkurencji, która mogłaby odciąć im dostęp do słońca. I tak:

rosiczki – za teren występowania wybrały sobie głównie torfowiska wysokie. Są to miejsca, które zasilane są przez wodę pochodzącą wyłącznie z opadów. Nie ma tutaj dopływu wody, która wypłukała substancje odżywcze z ziemi z innych miejsc i dostarczyła je rosiczkom. Torf taki jest kwaśny, a taki odczyn dodatkowo utrudnia korzeniom roślin wchłanianie pokarmu. Rosiczki mogą tu bez obaw rosnąć: inne rośliny są niewiele większe od nich (borówka, trawy), a żadne drzewo nie ma tutaj najmniejszych szans. Rosiczki mogą występować również… na środku jeziora. Formy takie spotkać można w Słowińskim Parku Narodowym (na jeziorze unosi się „kłęb” torfu, na którym rosną rosiczki). W Polsce występują 4 gatunki rosiczek:
- Drosera rotundifolia – rosiczka okrągłolistna, częsta*, najłatwiej
  spotkać ją wśród mchów torfowców, najczęściej na torfowiskach wysokich i przejściowych;
- Drosera intermedia – rosiczka pośrednia, rzadka, występuje tylko na torfowiskach wysokich i przejściowych. Jej pęd kwiatowy jest niewiele większy od liści;
- Drosera anglica – rosiczka długolistna, dość częsta, może występować również na torfowiskach niskich, gdyż lepiej od innych gatunków toleruje zasadowe podłoże. Nie rośnie z torfowcem;
- Drosera x obovata – jest to mieszaniec D. rotundifolia i D. anglica.
tłustosze – oprócz torfowisk rosną też przy górskich strumieniach i wodospadach. Na okolicznych kamieniach nie ma najczęściej podłoża, a jeśli już jest, to ma grubość kilku milimetrów. To jednak wystarcza tłustoszom, by się na takiej skale ukorzenić. Konkurencji również żadnej, wilgotność wysoka, a pokarm można złapać sobie samemu… Występujące w Polsce 2 gatunki tłustosza to:
- Pinguiculia alpina – tłustosz alpejski,
- Pinguiculia vulgaris – tłustosz pospolity, dość częsty, ustępujący, występuje na torfowiskach niskich i wilgotnych łąkach na północnym wschodzie kraju. Wyróżnia się dwa jego podgatunki:
  - Pinguiculia vulgaris ssp. vulgaris – tłustosz pospolity właściwy, ma niebieskofioletowe kwiaty z białą plamą w środku,
  - Pinguiculia vulgaris ssp. (var.) bicolor – tłustosz dwubarwny,
    kwiaty posiadają dodatkowo białe łatki; jest to gatunek bardzo rzadki, znajdujący się w Polskiej Czerwonej Księdze Roślin.
pływacze – żyją w niewielkich, płytkich jeziorach, stawach i starorzeczach. W takich miejscach nie ma możliwości utrzymania trwałego przepływu substancji organicznych i gdy tylko zaświeci słońce, w wodzie pojawia się mnóstwo glonów, które błyskawicznie pochłaniają wszystkie składniki pokarmowe. Pozostają tylko rośliny, które substancje pokarmowe mogą czerpać z dna, a liście mają na powierzchni, by przeprowadzać fotosyntezę – takie jak lilie wodne. Reszta konkurencji znika: rzęsa wodna nie ma skąd pobierać pokarmu, rośliny rosnące przy dnie zostają przez mętną od glonów wodę odcięte od światła. Pływacze, dzięki przebywaniu przy powierzchni wody, mają światło, natomiast pokarm zdobywają łapiąc rozwielitki i inne drobne zwierzątka planktonowe. Pływacze można spotkać czasem w wielkich skupiskach, pływające po powierzchni wody w towarzystwie rosiczek. Takie „ławice” można łatwo poznać po żółtych kwiatach pływaczy, wystających licznie kilka centymetrów nad powierzchnią wody. Rodzime pływacze to:
- Utricularia vulgaris – pływacz zwyczajny, częsty;
- Utricularia minor – pływacz drobny, dość częsty;
- Utricularia intermedia – pływacz średni, rzadki, ustępujący;
- Utricularia ochroleuca – pływacz krótkoostrogowy, bardzo rzadki, ustępujący;
- Utricularia australis syn. Utricularia neglecta – pływacz zachodni (pływacz zaniedbany), rzadki;
  Kiedyś wymieniano jeszcze jako gatunek rodzimy Utricularia breemi – pływacza Brema, jednak od kilku lat nie zaobserwowano go w naszym kraju.
aldrowanda – rośnie w podobnych miejscach, lecz jest ją znacznie trudniej spotkać. Rośnie zaledwie na kilkunastu stanowiskach w Polsce, a w dodatku występuje pojedynczo. Jest gatunkiem ustępującym. W
Polsce żyje jedyny przedstawiciel tego rodzaju:
- Aldrovanda vesiculosa – aldrowanda pęcherzykowata.

Zagrożenia i ochrona

Wszystkie występujące w Polsce (i na świecie) rośliny owadożerne są chronione. Występują one w bardzo specyficznych środowiskach i nie mają szans na przeżycie gdzie indziej. Ilość miejsca, gdzie mogą żyć sukcesywnie się zmniejsza. Głównymi powodami są:

osuszanie bagien i terenów podmokłych w celu zagospodarowania ich;
regulacja rzek i poziomu wody w stawach. Powoduje to obniżanie lub podwyższanie się poziomu wody gruntowej a to odpowiednio wyschnięcie lub zalanie miejsc występowania roślin;
nawożenie pól. Deszcz spłukuje z nich do wody nawóz, co sprzyja zarastaniu stawów i zmniejszania się strefy przybrzeżnej, gdzie najczęściej żyje aldrowanda i pływacz;
zaprzestanie koszenia łąk i wypasania zwierząt. Brak czynników kontrolujących wyrastanie dużych roślin sprzyja sukcesji naturalnych środowisk roślin owadożernych.

Roślin owadożernych nie można zrywać, jeśli jednak posiadamy informacje, że jakiś teren, na którym żyją rośliny owadożerne będzie urbanizowany, to po uzyskaniu specjalnego pozwolenia (najprawdopodobniej od Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody) możemy je stamtąd zabrać.

Występowanie roślin owadożernych w Polsce

Rośliny owadożerne w Polsce występują rzadko. Nie będę umieszczał tu informacji gdzie dokładniej można je znaleźć. Szczegółów typu „dwadzieścia metrów na lewo od wysokiego dębu przy południowym brzegu jeziora takiego-a-takiego” nigdzie się nie znajdzie, więc nic to nie da. Jeśli ktoś naprawdę interesuje się przyrodą i chce zobaczyć rośliny owadożerne w naturze będzie wiedział gdzie takich informacji szukać, natomiast osobom, które chciałyby w łatwy sposób stać się posiadaczami tych roślin, łatwiej będzie kupić je w sklepie czy na allegro, niż chodzić po kolana w błocie w celu znalezienia populacji 30 tłustoszy (a przynajmniej mam taką nadzieję).

Ja mogę tylko napisać, że w Poleskim Parku Narodowym wyznaczono specjalne szlaki, wzdłuż których występują rosiczki i pływacze. Informacje o nich uzyskamy w schroniskach lub lokalnych biurach PTTK.

* Oznaczenia:

– bardzo rzadki – jedno do dziesięciu stanowisk w kraju;
– rzadki – dziesięć do stu stanowisk;
– dość częsty – ponad sto stanowisk, występuje w niektórych regonach kraju;
– częsty – występuje w wielu regionach kraju.