Holaspis guentheri – jaszczurka tęczowa, jaszczurka zrosłożebrowa

Holaspis guentheri – jaszczurka tęczowa, jaszczurka zrosłożebrowa

Systematyka

Jaszczurka tęczowa (Holaspis guentheri Werner, 1895)

Nazewnictwo

Nazwy angielskie: Rainbow serrated tail lizard, Blue-tailed tree lizard, Serrate-toed tree-lizard, Günther’s spiny lizard

Nazwy niemiecke: Bunte Flugeidechse, Sägeschwanzechse

Nazwa holenderska: Blauwstaart-boomhagedis

 

Wygląd

Kształt ciała jest innych niż u pozostałych gatunków z rodziny Lacertidae. Głowa jest silnie spłaszczona, pysk zaostrzony, a ciało u wyrośniętych osobników nie przekracza 5 mm wysokości. Zwierzę ma dodatkowo zdolność rozszerzania tułowia w czasie lotu ślizgowego lub wygrzewania się. Wówczas szerokość okolicy brzusznej może sięgać 30 mm. Ogon szeroki, tarczki na brzegu ogona i na kończynach również lekko spłaszczone. Ubarwienie silnie kontrastowe. Podstawowa barwa górnej strony ciała jest czarna. Na niej wzdłuż grzbietu ciągną się od oczu do nasady ogona dwa żółte, a później turkusowo-zielone pasy. Na ogonie pasy są jasnobłękitne i szybko zlewają się w jeden. Wzdłuż głowy na jej górnej części pośrodku przebiega pojedynczy pas od końca pyska do początku tułowia. Po bokach tułowia również biegną jasne pasy. Boczne tarczki na ogonie mają pomarańczową barwę. Spodnia strona ciała może być szarawa do pomarańczowej, u młodych czarna.

Osiąga do 12 cm długości, z czego połowa przypada na ogon.

Podgatunki

Wyróżnia się dwa podgatunki:

1. Holaspis guentheri guentheri – podgatunek nominalny
   Zasiedla Sierra Leone, Ghanę, Nigerię, Kamerun, Gabon, Gwineę Równikową, Zair, Ugandę i Angolę.
2. Holaspis guentheri laevis
   Zasiedla Tanzanię, Malawi i Mozambik.

Według ostatnich prac oba podgatunki są uważane za oddzielne gatunki.

Występowanie

Afryka Równikowa.

Biotop

Środowiskiem życia są tropikalne lasy. W naturze zasiedlają korony drzew, często na dużych wysokościach.

Aktywność

Dzień.

Długość życia

Nieznana. Przypuszczalnie dożywa podobnego wieku jak inne jaszczurki z rodziny jaszczurek właściwych (Lacertidae) czyli 5-8 lat.

Cechy szczególne

Rodzaj Holaspis to jedyny gatunek jaszczurki właściwej (Lacertidae) i jeden z nielicznych gadów zdolny do lotu ślizgowego. Sprzyja temu silnie spłaszczone ciało. W 2009 roku wykonano szczegółowe badania lotu Holaspis w warunkach doświadczalnych. Jaszczurki skakały z wysokości 2 metrów i takie skoki filmowano, a następnie analizowano. Okazało się, że jaszczurka jest w stanie szybować dzięki bardzo małej wadze ciała (1,5 g), a tę uzyskuje m.in. wskutek specyficznej budowie kości, które mają liczne przestwory powietrzne. W naturze obserwowano lot na odległość do 30 metrów! Zmiany kierunku lotu były również obserwowane. W terrarium takie obserwacje są niemożliwe ze względu na brak wystarczającej przestrzeni. Jednak można obserwować rozpłaszczanie tułowia, jaszczurki czynią to w czasie wygrzewania się.

Terrarium

Tylna ściana terrarium powinna być pokryta korkiem, cementem lub innym materiałem umożliwiającym jaszczurkom wspinanie się. Wnętrze powinny wypełniać dość grube gałęzie oraz korzenie z możliwością kryjówek. Autor opisu z powodzeniem stosuje lekko spróchniałe kawałki konarów z wydrążonymi, bardzo wąskimi dziuplami w których zwierzęta mają kryjówki. Jako podłoże można stosować torf lub jego mieszankę z piaskiem. 1/3 lub 1/2 górnej powierzchni terrarium powinna zajmować drobna siatka umożliwiająca wentylację. Terrarium musi być wyjątkowo szczelne gdyż zwierzęta są w stanie przecisnąć się przez najwęższe szczeliny. Ze względu na szybkość z jaką się porusza wszelkie manipulacje w terrarium i otwieranie drzwiczek trzeba wykonywać bardzo ostrożnie gdyż zwierzę łatwo wyskakuje na zewnątrz. Należy mieć na uwadze, że zwierzęta te w naturze nigdy nie schodzą z drzew, dlatego w wystroju terrarium niezbędna jest znaczna liczba elementów umożliwiających wspinanie się. Dla utrzymania odpowiedniej wilgotności podłoże powinno być stale lekko wilgotne, a w wystroju nie powinno zabraknąć żywych roślin.

Kroniger (1998) prowadził hodowlę w terrarium o wymiarach 39/45 cm i wysokości 59 cm (dla samca, dwóch samic). Autor niniejszego opisu prowadzi hodowlę w terrarium o wymiarach 50/35 i wysokości 40 cm (jeden samiec i 3 samice). Wydaje się, że są to minimalne wymiary terrarium dla tego gatunku. Istotna jest większa wysokość terrarium, ze względu na nadrzewny tryb życia zwierzęcia. Przy większej liczbie zwierząt, a szczególnie przy trzymaniu razem dwóch samców, terrarium powinno być znacznie większe.

Oświetlenie

Stosuje się 12 godzinny cykl dnia i nocy. Niezbędne jest dość silne oświetlenie. Autor opisu w swoim terrarium stosuje 150W lampę halogenową, stanowiącą jednocześnie źródło ciepła. Jak dla wszystkich gadów wskazane jest stosowanie naświetlania UV, chociaż dotychczasowe doświadczenia wskazują, że gatunek ten przy zapewnieniu zróżnicowanego pokarmu, wapnia i witamin może żyć w dobrej formie również bez UV.

Temperatura

Jako gatunek z nizinnego, tropikalnego lasu równikowego wymaga dość wysokich temperatur. Kroniger (1998) stosuje następujące temperatury: pod lampą: w lecie 45°C, w zimie 35°C, na powierzchni podłoża: w lecie 27°C, w zimie 18°C. W nocy temperatura waha się w granicach 15-25°C zależnie od pory roku.

Wilgotność

Waha się w granicach 40-80%. Wyższa powinna być w nocy i rano, najniższa po południu. Uzyskuje się ją poprzez zraszanie terrarium i utrzymywanie stale lekko wilgotnego podłoża.

Żywienie

Gatunek ten w naturze żywi się wszelkimi bezkręgowcami, istotnym składnikiem pokarmu są mrówki, chrząszcze. W terrarium chętnie zjada świerszcze do wielkości około 10 mm. Mączniki należy stosować ostrożnie i niezbyt często ze względu na wysoką zawartość tłuszczu i niebezpieczeństwo zaczopowania przewodu pokarmowego przez chitynowe osłonki larw. Muchy przyjmowane są niezbyt chętnie. Doświadczenia autora opisu wskazują, że najlepszym pokarmem jest dla nich „plankton” łąkowy zbierany w siatkę entomologiczną latem i jesienią. Owady, pajęczaki, a nawet niektóre pluskwiaki są przez nie chętnie zjadane. Taka urozmaicona dieta zapewnia również dostarczenie wszystkich niezbędnych składników. Poza sezonem do podawanego pokarmu należy dodawać wapń – obtoczyć świerszcze w wapnie przed ich podaniem. W terrarium nie może zabraknąć niewielkiego pojemnika z wodą. Można do niej dodawać witaminy w płynie sprzedawane dla gadów lub ptaków.

Dymorfizm płciowy

Samiec ma rozszerzoną nasadę ogona, gdzie mieści się hemipenes.

Rozmnażanie

Przy zapewnieniu odpowiednich warunków rozmnaża się w terrarium. Samiec ugania się za samicą próbując chwycić ją za ogon. Kopulacja trwa 5-7 minut. Zdarza się, że w czasie kopulacji połączona para spada ze ściany terrarium lub gałęzi na podłoże, ale nie powoduje to przerwania kopulacji. Gody u tego gatunku trwają prawie przez cały rok. Zwykle tylko w okresie listopad-styczeń występuje przerwa. Jaja składane są zwykle późnym popołudniem, wieczorem lub w nocy. Nie wiadomo jak długo po kopulacji następuje zniesienie jaj. Samica składa jednorazowo dwa lub tylko jedno jajo w ciepłe i wilgotne miejsce w terrarium. Często pod korzeniami albo w doniczkach z roślinami. Zdarza się, że kilka samic składa jaja niemal w tym samym miejscu. Jaja składane są w odstępach 6-8 tygodni. Jaja inkubuje się w lekko wilgotnej mieszance torfu z piaskiem albo w wermikulicie w temperaturze 27-29°C. W wyższych temperaturach lub w temperaturze poniżej 22°C lęgną się uszkodzone, niezdolne do życia młode. Inkubacja jest długa, trwa zwykle 10-12 tygodni. W tym czasie należy dbać, aby jaja nie wyschły, jednak podobnie jak w przypadku innych jaszczurek wody nie wlewa się bezpośrednio na jaja ale do substratu w którym są inkubowane. Młode mają około 5-7 cm.

Uwagi

Do Europy importowane są praktycznie wyłącznie osobniki z Tanzanii należące do podgatunku Holaspis guentheri laevis. W związku z ostatnimi zmianami w systematyce tego rodzaju uznającego dotychczasowe podgatunki za oddzielne gatunki w Polsce mielibyśmy w handlu właściwie Holaspis laevis. Holaspis to forma o wciąż słabo poznanej biologii. Ze względu na środowisko życia wszelkie badania tego gatunku w naturze są wyjątkowo trudne.

 

Opracowanie i źródła informacji

Opracował dr Robert Maślak na podstawie własnych doświadczeń oraz literatury:
Kroniger, M. (1998): Protokoll einer Parrung bei Holaspis guentheri laevis Werner, 1895. Die Eidechse 9/1:41-42
Kroniger, M. (1998): Haltung und Nachzucht von Holaspis guentheri laevis Werner, 1895. Die Eidechse 9/3:82-90.
Kroniger, M. (2004): Die Ostafrikanische Sägeschwanzeidechse: Holaspis laevis.Natur und Tier-Verlag
Vanhooydonck B., Meulepas G., Herrel A., Boistel R., Tafforeau P., Fernandez V. & Aerts P. (2009): Ecomorphological analysis of aerial performance in a non-specialized lacertid lizard, Holaspis guentheri. Journal of Experimental Biology 212:2475-2482.