Saturnia pavonia – pawica grabówka

Saturnia pavonia – pawica grabówka

Gatunek po raz pierwszy opisał (Linnaeus, 1758).

Wygląd

imago

U pawicy grabówki występuje wyraźny dymorfizm płciowy. Samica jest znacznie większa od samca. Różni się także ubarwieniem skrzydeł.

Samica

Rozpiętość skrzydeł samicy wynosi średnio 60-75 mm. Głowa mała szarobrunatna, oczy czarne. ssawka uwsteczniona imago nie pobierają pokarmu. Czułki nitkowate słabo grzebykowate jasnożółte lub ochrowe, tułów krępy masywny z przodu biało owłosiony. Odwłok szary walcowaty pękaty, na granicy segmentów jaśniej owłosiony. Skrzydła szaro popielate, przednie szerokie u nasady włochate gęsto owłosione. Tylne owalne białawo ubarwione. Skrzydła zdobią zygzakowate przepaski i plamy w kształcie pawiego oka. Samice po wylęgu z kokonu wspinają się na najbliższą gałązkę aby napompować i rozprostować skrzydła. Po południu zaczynają wydzielać feromony. Samce zwabione przylatują zazwyczaj po godzinie piętnastej. Tylko pierwszemu z nich, któremu najszybciej udaje się zlokalizować samicę udaje się z nią połączyć. Kopulacja trwa zwykle kilka godzin. Gdy motyle się rozłączą jeszcze tego samego wieczoru zaczyna składać jaja oblepiając gałązki roślin żywicielskich.
Samice latają w nocy. Często przylatują do światła. Jeżeli mamy dziewiczą samicę możemy umieścić ją w klatce i wybrać się na,, łowy?. Jeżeli na danym terenie występuje ten gatunek na pewno gdy samica zacznie wabić po południu przyleci do niej mnóstwo samców. Możemy jednego do niej wpuścić aby doszło do połączenia. Unikniemy w ten sposób chowu wsobnego.

Samiec

Samce o wiele mniejsze brązowawe bardzo kolorowe jaskrawiej kontrastowo ubarwione. Rozpiętość skrzydeł średnio 45-55 mm. Głowa mała, odwłok i tułów pokryty brązowo rdzawymi włoskami. Tułów z przodu biało owłosiony. Czułki jasnobrązowe pierzaste przypominające małe piórka. Tylne skrzydło pomarańczowe. Na skrzydłach występują zygzakowate przepaski i owalne czarne plamy w kształcie pawiego oka. Czas lotu imago w zależności od pogody odbywa się zazwyczaj od pierwszej, drugiej lub trzeciej dekady kwietnia i trwa do pierwszej dekady czerwca.
U niektórych samców tylne skrzydła są całe bardzo jaskrawo pomarańczowe u innych zaś mniej. Wielkość i kształt plam ocznych jest też zmienna u poszczególnych osobników. Samce latają po południu przed wieczorem podczas słonecznej pogody. Lot ich jest chaotyczny i szybki.

Jaja

Jaja składane są w miarę regularnych pierścieniowatych złożach na szczycie gałązek roślin pokarmowych. Przy czym pierwsze zawierają najwięcej jaj. Jaja owalne 1.4 x 2.2 mm szare w oliwkowe plamy. W naturze wylęg następuje po około 2-3 tygodniach. Z jaj trzymanych w temperaturze pokojowej wylęg następuje po 7-10 dniach. Jaja można umieścić w małych plastikowych pojemnikach do przechowywania żywności lub na szalkach petriego. Jeżeli w mieszkaniu jest bardzo sucho można obok ewentualnie umieścić mały wacik lekko tylko wilgotny aby jaja nie zapleśniały. Jedna samica może złożyć 100-150 jaj.

Występowanie

Gatunek eurosyberyjski. Zasiedlił chłodniejsze rozległe tereny strefy umiarkowanej. Występuje w Europie i Azji aż po Daleki Wschód. Południowa granica zasięgu przebiega od Hiszpanii przez Alpy, południową Słowację, Kaukaz po Kazachstan. Gatunek potrafił się przystosować do trudnych warunków na północy, spotykany jest w tundrze i w górach na nasłonecznionych stokach na wysokości do 2000m npm Występuje też na obrzeżach lasów liściastych i mieszanych i na zarastających torfowiskach wysokich. Najczęściej można go spotkać w kwietniu i maju oraz przez całe lato w postaci gąsienicy na wrzosowiskach w borach sosnowych, na silnie nasłonecznionych przytorzach.

Jeden z najpiękniejszych motyli krajowych należący do rodziny Saturnidae. Występuje w całej Polsce ale jest niezbyt często spotykany. Wdzięczny obiekt hodowlany rodzimej fauny ze względu na spore rozmiary wszystkich stadiów, piękne ubarwienie i ciekawy cykl rozwojowy. Gatunek dość łatwy w utrzymaniu. Jedynym problemem może być tylko żarłoczność gąsienic w ostatnim stadium wzrostowym. Jeżeli mamy ich naprawdę sporo pochłaniają ogromne ilości pokarmu. Pokarm świeże liście podajemy na bieżącą nie można dopuścić do sytuacji gdy gąsienice objadły już gałązki i wędrują po hodowlarce w poszukiwaniu liści. Należy więc mieć zawsze zapasy świeżych ciętych roślin pokarmowych. Należy też unikać przegęszczenia gąsienic w naszym insektarium. Idealnym rozwiązaniem jest trzymanie gąsienic na żywych roślinach np. w ogrodzie w izolatorze z siatki o drobnych oczkach (szyfon, tiul organza), lub na roślinach posadzonych w donicach. Materiał do hodowli można zakupić na stronach internetowych lub pozyskać z natury. Czasami można znaleźć gromadnie żerujące młode czarne gąsienice. W lipcu i sierpniu bardzo łatwo wpadają w oczy grube kontrastowo ubarwione larwy wygrzewające się na wrzosach. Larwy dość często są spasożytowane i z poczwarek mogą wyjść muchy rączyce a nie motyle. Najlepiej pozyskać jaja od samicy zwabionej na światło. Jeżeli mamy szczęście i znajdziemy np. samicę składającą jaja z hodowlą nie powinno być większego problemu jeżeli będziemy sukcesywnie wymieniać pokarm na świeży i sprzątać insektarium.

Hodowla gąsienic

Wylęg następuje w ciągu kilku godzin jednego dnia. Spóźnialskie gąsienice mogą się jeszcze wykluwać i w późniejszym terminie ale są one zazwyczaj słabsze. Część gąsienic ok. 10-20 % może paść w ciągu tygodnia. Przeżyją tylko te najsilniejsze i zdrowe. Wszystkie chore lub padłe należy szybko usunąć. Dobrze jest je porozdzielać grupami do osobnych pojemników w ten sposób gdy coś pójdzie nie tak stracimy tylko zainfekowane larw z jednej hodowlarki. Gąsienice wygryzają w skorupce jaja otwór przez, który z mozołem wydostają się na zewnątrz. Przez moment odpoczywają następnie wykręcają ciało prostując mokre posklejane włoski. Po wylęgu gąsienice L1 mają 2-3 mm. Ciało czarne pokryte szczecinkami, głowa czarna. Do pojemnika z młodymi larwami podajemy świeże liście gdy wejdą na nie i zaczną żerować bardzo dobrze jest przenieść je i umieścić w izolatorze z siatki na żywej roślinie. Z powodzeniem można je trzymać też na ciętych często zmienianych roślinach. W miarę wzrostu u podstawy brodawek pojawia się czerwonawa barwa. Po pierwszej wylince larwy L2 są pomarańczowo czerwone u nasady brodawek z czerwonawą linią boczną. W stadium L1, L2 w naturze gąsienice żyją gromadnie, później rozpraszają się i żyją pojedynczo. Starszym przybywa po każdej wylince barwy żółto zielonej. w ostatnim stadium L5 staja się soczyście zielone, brodawki z wieńcem ostrych szczecinek przybierają kolor żółty, różowy lub pomarańczowy. Gąsienice na każdym pierścieniu mają czarne pasy lub są one zredukowane. W hodowli zdarzają się zarówno całe zielone jak bardzo rzadko całkowicie czarne osobniki.

Wyrośnięta gąsienica po kilku tygodniach osiąga 60-75 mm. Gąsienice, które przeobrażają się w poczwarki samców są wyraźnie mniejsze. Larwa przed następnym etapem rozwoju pozbywa się treści z jelit dostaje biegunki i kurczy się. Do hodowlarki podajemy wtedy sterty gałązek aby ułatwić budowę kokonów. Często zdarza się, że wędrujące larwy budują swe gruszkowate kokony w rogach insektarium lub na siatce. Po 2 tygodniach można je bez przeszkód oderwać. Larwa ok. 3 dni buduje w rozwidleniu gałązek gruszkowaty jedwabny oprzęd, który po nasączeniu przez nią wysycha i staje się twardy niczym pergamin. Lekko włochaty kokon po ok. tygodniu zmienia z białawej barwy kolor na brunatny. Należy zostawić go w spokoju. Po kilku dniach dochodzi do przepoczwarczenia. Poczwarki są krępe czarno brunatne matowe łukowato wygięte. Gatunek zimuje w tym stadium. Kokony z końcem lata wynosimy w cień np. na niesłoneczny balkon. Bez problemu przezimują przysypane nawet śniegiem w pudle styropianowym lub skrzynce zabezpieczone siatką ogrodniczą lub agrowłókniną. Pamiętać należy o zrobieniu dziur odpływowych w pojemniku aby topniejący śnieg nie zagroził poczwarkom. Wylęgu możemy się spodziewać w drugiej dekadzie kwietnia.

Pod koniec marca można też zacząć kontrolować nasze poczwarki. Pod silnym światłem żarówki można zaobserwować jak przed wylęgiem poczwarka wydłuża się i rozprężają się jej segmenty odwłokowe. Delikatnie potrząsając nie usłyszymy grzechotania wewnątrz oprzędu. Wyprostowana poczwarka zaklinowana jest w kokonie, przednia jej część jest bardzo blisko otworu wylotowego. To znak, że należy przenieść kokony do wylęgarki-klatki przypinając je do siatki np. szpilkami entomologicznymi .Wylęg następuje zazwyczaj rano lub wieczorem. Z gruszkowatego kokonu motyl wydostaje się przez wąski otwór rozmiękczając go wydzieliną z otworu gębowego. Po około 10 minutach gdy wyjdzie na zewnątrz zaczyna pompować skrzydła. Nie należy wtedy motyli niepokoić aby spokojnie rozprostowały skrzydła. Gdy tylko stwardnieją po godzinie rozkładają powoli skrzydła ukazując swe pawie oczy.
Część motyli można wypuścić w miejscu ich występowania zwrócić naturze lub przeznaczyć do rozmnożenia. Samice kopulują tylko raz. Poczwarki mogą zimować niekiedy kilkakrotnie. Kokony samców są wyraźnie mniejsze. Samice zaczynają wabić samce w godzinach popołudniowych.

Rośliny pokarmowe

Gąsienice są polifagami żerują na młodych drzewach i krzewach a także na niektórych roślinach zielnych. Spotykane są między innymi na następujących roślinach:
wrzos pospolity (Calluna vulgaris L.)
malina, jeżyna (Rubus L.)
śliwa tarnina, mirabelka, ałycza, czeremcha amerykańska (Prunus)
wierzba (Salix L.)
grab (Carpinus L.)
szakłak (Rhamnus L.)
borówka czarna (Vaccinium myrtillus L.)
brzoza(Betula)
głóg(Crataegus L.)

W hodowli bardzo chętnie jedzą łatwo dostępne nawet w miastach liście śliw i malin. Rośliny cięte po przyniesieniu do domu dobrze jest umyć gdy odciekną i wyschną podawać dopiero gąsienicom. Należy unikać roślin z terenów zanieczyszczonych np. rosnących przy ruchliwych ulicach.

Opracowanie i źródła informacji

Opracował:
Rafał Lipski
na podstawie własnych doświadczeń i literatury.

Literatura:
Jerzy Heintze , Motyle Polski atlas. WSiP, Warszawa 1990 r.
KLUCZE DO OZNACZANIA OWADÓW POLSKI. Część XXVII. Motyle ?Lepidoptera zeszyt 55-58. Lasiocampide, Endromididae, Lemoniidae, Saturniide. Opracował: Jarosław Buszko i Zbigniew Śliwiński. PWN Warszawa , Wrocław 1978 r.
Jarosław Buszko , Janusz Masłowski. Motyle nocne Polski. Macrolepidoptera: Część I. Wydawnictwo Koliber, Nowy Sącz 2012 r.
Jan Macek, Josef Dworak, Ladislav Traxler, Vaclav Cervenka. Motyli a housenky stredni Evropy. Nocni motyli I. Accademia. Praha 2007
Ekkehard Friedrich, Breeding Butterflies and Moths. Harley Books 1986.
F.Kovarik, Hmyz Chov morfologie, Jihlava 2000 r.
Josef Reichholf, Obserwujemy motyle. Jak-gdzie- kiedy? PWRiL, Warszawa 1993 r.

strony internetowe:
www.lepidoptera.pl
http://tpittaway.tripod.com/silk/
http://www.schmetterling-raupe.de