Phrynosoma platyrhinos – frynosoma płaskonosa

Phrynosoma platyrhinos – frynosoma płaskonosa

Znane człowiekowi od tysięcy lat. W pradawnych kulturach indiańskich niezależnie czy były symbolem zła czy też święte cieszyły się ogromną estymą – wszystkich fascynował ich wygląd i unikalne zachowania, a dowodem na to są zachowane dla pamięci potomnych ich wizerunki – wyryte na skałach (petroglify), ceramice czy w formie figurek. Były też bohaterami różnych ceremonii i opowieści.

Pierwszym Europejczykiem, który opisuje frynosomę oraz miał to szczęście obserwować jej przedziwne i unikalne zachowania obronne w postaci wystrzeliwania strużek krwi z obszaru oka jest Francisco Hernandez de Toledo – hiszpański lekarz, botanik i ornitolog z okresu odrodzenia. To On przewodził pierwszej w historii naukowej ekspedycji (w latach 1571-1577) do Nowego Świata – po terenach Nowej Hiszpanii (współcześnie to tereny należące do Meksyku). Opisał to wszystko w swoim dzienniku z ekspedycji używając nazwy gatunkowej Lacertus orbicuaris Novae Hispaniae (występuje obecnie pod nazwą Phrynosoma orbiculare) – czytelnicy z Europy mogli się z tym opisem zapoznać długo po Jego śmierci bo w 1651 r. To unikalne i przedziwne zachowanie znane jest tylko u części gatunków frynosom i nie występuje u naszego bohatera (Sherbrooke 2001, Leache & McGuire 2005), a w strategii obrony wykorzystywane przez te jaszczurki przede wszystkim przeciwko określonej grupie drapieżników – psowatym.

Dzięki tej ekspedycji Europa poznała również smak ananasów, kukurydzę, kakao i wiele innych nieznanych wcześniej roślin.

Pomysłodawcą nazwy rodzajowej Phrynosoma – od greckich słów „phrynus” czyli „ropucha” i „soma”- oznaczające „ciało” lub „korpus” był Arend F. Wiegmann – niemiecki zoolog/herpetolog. Oficjalnie zaproponowana i umieszczona na „Official List Of Generic Names In Zoology” w Bulletin of Zoological Nomenclature w 1828 r.

Do rodzaju należy 17 gatunków: Phrynosoma asio, Phrynosoma blainvillii, Phrynosoma braconnieri, Phrynosoma cerroense, Phrynosoma cornutum, Phrynosoma coronatum, Phrynosoma ditmarsi, Phrynosoma douglasii, Phrynosoma goodei Phrynosoma hernandesi, Phrynosoma mcallii, P.modestum, Phrynosoma orbiculare, Phrynosoma platyrhinos, Phrynosoma solare, Phrynosoma taurus, Phrynosoma wigginsi. To wysoce wyspecjalizowane pokarmowo jaszczurki, główne ich pożywienie to mrówki, mogą stanowić nawet 60-90% ich diety, w szczególności te z rodzaju Pogonomyrmex – w ciągu 1 dnia potrafią spożyć ich kilkaset sztuk.

To niezwykle oryginalne i bardzo łatwo rozpoznawalne jaszczurki, brak jest u nich wydłużonego kształtu tułowia do jakiego przyzwyczailiśmy się myśląc o jaszczurkach. Zamiast tego mają sylwetki przypominające ropuchy – tułów szeroki, owalny i spłaszczony, z małą głową ozdobioną rogami (kostna struktura) i kolcami (z przekształconych łusek) na tułowiu. Rogi u tego gatunku są średniej wielkości, a para środkowych jest najdłuższa i wraz z kolcami są wykorzystywane jako broń defensywna przed drapieżnikami, stanowiąc dla nich poważne zagrożenie dla zdrowia, a nawet życia przy próbach schwytania i połknięcia frynosom. Wielokrotnie spotykano martwe drapieżniki (węże czy ptaki) dzierżące w przebitym pysku czy gardle frynosomę. O zmiennym ubarwieniu części grzbietowej od beżowego po czerwono-brązowy, z mniej lub bardziej wyraźnymi kropkami, plamami czy pasmami na grzbiecie i ogonie. Kolorystka ubarwienia pozwala im na doskonałe zakamuflowanie swej obecności w środowisku w którym żyją. O długości całkowitej do ok. 14 cm.; z krótkim ogonem, szerokim u podstawy.

Frynosomy jako jedne z nielicznych gatunków jaszczurek mają zdolności do zbierania wody z powierzchni swego ciała, za pomocą specjalnych mikrostruktur przypominających „plaster miodu” na powierzchni łusek oraz złożonego systemu kapilarnego między nimi; zbierana woda spływa wprost do jamy gębowej. Dzięki tak unikalnej adaptacji zwiększa się efektywność wykorzystywania wody pochodzącej nie tylko z samych – mniej niż skromnych opadów na tych terenach, ale również z rosy czy osiadającej mgły.

Systematyka

Frynosoma płaskonosa (Phrynosoma platyrhinos Girard, 1852)

Podgatunki

Jednym z przedstawicieli rodzaju jest Phrynosoma platyrhinos, w obrębie samego gatunku wyróżniamy dwa podgatunki:

• Phrynosoma platyrhinos platyrhinos
  

  • Nazwa angielska: Northern Desert Horned Lizard
  • Występowanie: Występuje na terenach Wielkiej Pustyni (Kotliny) Basin (Great Basin).

• Phrynosoma platyrhinos calidiarum

  • Nazwa angielska: Southern Desert Horned Lizard
  • Występowanie: Obszarem występowania tego podgatunku są pustynie Sonora i Mojave oraz północno-wschodnia część Baja California.

Nazewnictwo

Nazwa polska: Frynosoma płaskonosa
Nazwa angielska: Desert horned lizard

Aktywność

O dziennej aktywności.

Długość życia

Średnio 7-8 lat.

Terrarium

Dla małej grupy hodowlanej terrarium o wym. 80x40x40 cm jest już wystarczające (I. Apetauer), ale nie musimy trzymać się sztywno podanych wymiarów zbiornika – na pewno im większe zapewnimy terrarium tym lepiej dla naszych podopiecznych. Jako podłoże doskonale sprawdzi się co najmniej 10-centymetrowa warstwa drobnego, przesianego i wyprażonego piasku, większe kamienie ułożone na dnie oraz ususzony korzeń lub gałąź. Jedyne naturalne rośliny, które mogłyby utrzymać się przez dłuższy czas, w tak trudnych warunkach to sukulenty. Ewentualna tylna ścianka strukturalna będzie jedynie zwiększać efekt wizualny zbiornika – jaszczurki te rzadko wspinają się. W okresie lata, przy sprzyjających warunkach atmosferycznych powinny korzystać z dobrodziejstwa kąpieli słonecznych, ale tylko w odpowiednio przygotowanych i zabezpieczonych zbiornikach / wolierach. Dwukrotnie w ciągu tygodnia spryskujemy wodą terrarium jak i same jaszczurki.

Temperatura

W dzień 27-32°C, pod promiennikiem do ok. 40°C. Nocne spadki 18-20°C. Tak jak u wszystkich jaszczurek pochodzących z suchych, pustynnych terenów nieodzowne jest UVB 8-10%.

Wilgotność

Niska 40-50%.

Oświetlenie

W okresie wiosny i lata do ok. 12 godzin dziennie.

Żywienie

W warunkach naturalnych na ich pokarm nie składają się tylko same mrówki, prócz nich osobniki tego gatunku bardzo chętnie zjadają i inne owady, oraz niewielki dodatek pokarmu roślinnego. Badania treści pokarmowej żołądków u P.platyrhinos wykazały następującą ich zawartość: mrówki 35-65% i chrząszcze 20-50% ( badania przeprowadzone w 1975 r. przez zmarłego niedawno amerykańskiego herpetologa Erica Piankę i Williama Parkera).

Jest duża szansa aby osobniki urodzone w niewoli przyzwyczaić do zmodyfikowanej diety – której podstawą mogą być duże, leśne mrówki oraz świerszcze, dieta w ok. 60% złożona z różnej wielkości świerszczy (Acheta domestica i Gryllus bimaculatus), ok. 30% to mrówki leśne, a pozostała część to plankton łąkowy (mniejsze koniki polne, motyle, muchy). W taki właśnie sposób karmi swoich podopiecznych Ivo Apetauer – hodowca, który może poszczycić się utrzymywaniem tych jaszczurek w zdrowiu i dobrej kondycji, oraz rozmnaża je. Nieodzowna jest regularna suplementacja. Przy karmieniu mrówkami bardzo ważne jest aby nie podawać naraz zbyt dużej ich ilości – mogą one wtedy zaatakować jaszczurkę, która stanie się nerwowa przez co może zrezygnować z dalszego ich pożerania.

Dymorfizm płciowy

Samice są zwykle większe od samców. U samców widoczne są pory udowe oraz powiększone wypustki na łuskach postanalnych, które nie występują u samic.

Rozmnażanie

Dojrzałość płciową osiągają przed ukończeniem 2 roku życia (17 – 22 miesięcy). Cechuje je wysoka rozrodczość – według E. Pianki i W. Parkera mogą złożyć nawet 16 jaj, co kompensuje stosunkowo wysoką śmiertelność wśród młodych osobników. U osobników z północnej części obszaru występowania bardzo często występuje tylko jeden lęg młodych w całym sezonie, u tych z południa 2 lub więcej (Pianka & Parker 1975).

Sezon rozrodczy powinien zostać poprzedzony 3-3,5 miesięcznym zimowaniem (hibernacja) w temperaturze 12-15°C – okres ten jaszczurki spędzą zagrzebane w piasku, a pokażą się dopiero gdy wzrośnie temperatura otoczenia. Kilka tygodniu po zakończeniu zimowania rozpoczyna się okres godów uwieńczony kopulacjami. Około 4 tygodnie od pierwszej, zauważonej kopulacji samica składa jaja, w ilości ok. 8 sztuk. Jaja inkubujemy w wilgotnym substracie np. z użyciem wermikulitu. W temperaturze 28°C (±0.5°C) powinna trwać ok. 2 miesięcy.

Klucie wszystkich maluchów może trwać i tydzień – mierzą zazwyczaj 5 cm długości i 3 cm szerokości. W bardzo krótkim czasie od wyklucia rozpoczynają pobierać pokarm w postaci maleńkich świerszczy i mrówek. Po tygodniu spożywają mrówki podobnej wielkości co dorosłe osobniki.

 

Uwagi

Niebywale efektowny i piękny gatunek, dość łatwo oswajający się, ale z racji swej wysoko wyspecjalizowanej diety – nie zawsze udaje się je utrzymać przy życiu, mimo starań ze strony hodowcy. Być może jest to też spowodowane silnie przeżywanym stresem, który wraz z endopasożytami dokonuje nieodwracalnego spustoszenia w organizmie jaszczurki. Frynosomy można polecić tylko osobom doświadczonym w chowie innych jaszczurek, prawdziwym entuzjastom, odpornym na wszelkie niepowodzenia, z którymi niestety trzeba liczyć się decydując się na chów i hodowlę jaszczurek z rodzaju Phrynosoma.
Opracowanie i źródła informacji
Piotr Prokulewicz 'kurimu’, 'nook’

Na podstawie:
Keeping and Breeding the Desert Horned Lizard Ivo Apetauer
Moisture harvesting and water transport through specialized micro-structures on the integument of lizards W.Böhme, P.Comanns i inni.