[8]
Loading...
Kameleon jemeński – problemy ze znoszeniem jaj
Kameleony jemeńskie Chameleo calyptratus, choć są bardzo popularne w amatorskim chowie, sprawiają wiele trudności w hodowli. Jest to gatunek, u którego dymorfizm płciowy jest bardzo dobrze wyrażony i już u świeżo wyklutych osobników można odróżnić płeć. Na kończynach miednicznych samów są wyraźnie zaznaczone ostrogi, które nie występują u samic, ponad to dorosłe samce są znacznie większe, a ich głowa jest ozdobiona imponującym hełmem.
Spotkałam się z wieloma teoriami na temat długości życia kameleonów jemeńskich, niektórzy twierdzą, że w niewoli mogą żyć nawet 10 lat. Z praktyki wiem, że u tego gatunku długość życia w niewoli jest ściśle powiązana z płcią. O ile samce jeśli mają stworzone dobre warunki dożywają średnio 5 lat, to samice w większości wypadków nie dożywają swych trzecich urodzin. Dla czego tak się dzieje?
Praktycznie nie zmienne warunki panujące w terrarium, zazwyczaj temperatura nocna znacznie wyższa niż w środowisku naturalnym i obfitość pokarmu przez okrągły rok, sprawiają, że zwierzęta utrzymywane w niewoli znacznie szybciej osiągają dojrzałość płciową i stają się zdolne do rozrodu. O ile w przypadku samców nie ma to zbytniego wpływu, to u samic odgrywa duże znaczenie. Przy stałym dostępie do pokarmu, samica dojrzewa już w wieku ok. 6-7 miesięcy. Jeśli w jej organizmie tym czasie wytworzyły się odpowiednie zapasy tłuszczu zgromadzonego w tzw. ciałach tłuszczowych, zaczynają działać hormony płciowe i rozpoczyna się cykl jajnikowy. Na jajnikach zaczynają dojrzewać liczne pęcherzyki jajnikowe średnio ok. 50 na obu jajnikach, choć nierzadko jest ich znacznie więcej. Jeśli samica trzymana jest wraz z samcem – dochodzi do kopulacji. W efekcie udanego zbliżenia zapłodniona samica dość szybko zmienia swe ubarwienie i przyjmuje ciemne barwy ciążowe. Zmiana następuje w ciągu doby od zapłodnienia. Od tego momentu do chwili złożenia jaj musi upłynąć od 25 – 40 dni, w zależności od wielkości i kondycji samicy, warunków utrzymania, temperatury otoczenia oraz ilości rozwijających się jaj. Na ok. 3-5 dni przed zniesieniem jaj samica zaczyna być pobudzona i szuka odpowiedniego do tego celu miejsca.
Kameleonice najchętniej składają jaj w jamach wykopanych w grubej warstwie wilgotnego, ale nie mokrego substratu. Po złożeniu jaj samica jest wyczerpana i musi uzupełnić zapasy energii, dla tego też bardzo szybko zaczyna szukać pokarmu i wody.
Z grubsza cały proces powinien przebiegać w wyżej opisany sposób. Ale, że terrarystom nie może być za łatwo, w przypadku samic kameleonów jemeński bardzo często dochodzi do zaburzeń związanych ze składaniem jaj.
Z medycznego punktu widzenia rozróżnia się poowulacyjen zaparcie jaj, o którym mówi się wówczas, gdy w organizmie samicy – w jajowodach są gotowe, otoczone wapienną osłonką jaja, ale z jakiegoś powodu samica nie jest w stanie ich znieść i te powody omówię poniżej, oraz przedowulacyjne zatrzymanie pęcherzyków zwane stazą pęcherzyków.
O przedowulacyjnym zatrzymaniu pęcherzyków mówi się wówczas, gdy na jajnikach przez wiele dni utrzymują się dojrzałe do owulacji pęcherzyki, ale nie dochodzi do tego procesu. Jama ciała samicy wypełniona jest masą pęcherzyków, które mogą uwypuklać się przez powłoki brzuszne, widać znaczne rozdęcie ciała. Stan taki jest bardzo niebezpieczny dla kamelonicy, ponieważ gigantyczna masa kul żółtkowych uciska na przewód pokarmowy a także płuca, samica w związku z tym odmawia przyjmowania pokarmu, często też nie pije lub pije zbyt mało. Dość szybko dochodzi do odwodnienia i wyniszczenia organizmu a w efekcie śmierci. Sporadycznie zdarza się, że dochodzi do resorpcji pęcherzyków, jednak w przypadku kameleonów jemeńskich nie warto na to czekać, ze względu na specyficzny metabolizm tego gatunku i ogromne zapotrzebowanie pokarmowe. Dodatkowo istnieje ryzyko pęknięcia pęcherzyków, które osłonięte są jedynie cienką błoną, podobną do tej otaczającej żółtko jaja kurzego. W przypadku pęknięcia pęcherzyka dochodzi do wylania jego zawartości, czyli żółtka do jamy ciała, w efekcie rozwija się zapalenie otrzewnej. Aby uniknąć powikłań, w przypadku przedowulacyjnego zatrzymania pęcherzyków najrozsądniejszym wyjściem, które może uratować samicy życie, jest operacja polegająca na usunięciu obu ekstremalnie powiększonych jajników. Nie liczcie jednak na cud, jeśli będziecie długo czekać, a samica będzie poważnie odwodniona. W takiej sytuacji szanse na to, że dziewczynka przeżyje zabieg są minimalne. Pamiętajcie także, że przedowulacyjne zatrzymanie pęcherzyków jajnikowych dość trudno odróżnić od poowulacyjnego zaparcia jaj. W obrazie RTG różnice są niewielkie i tylko lekarz mający doświadczenie w medycynie gadów może pokusić się o rozpoznanie, czy widoczne na zdjęciu twory to jaja, czy też tylko pęcherzyki, ale też nie rzadko musi posiłkować się badaniem krwi. Samice trafiające na stół operacyjny w miarę wcześnie, nie wykazujące objawów silnego odwodnienia zwykle bardzo dobrze znoszą zabieg i szybko wracają do zdrowia. Do ciekawostek należy fakt, że przdowulacyjna staza pęcherzyków to przypadłość występująca tylko u zwierząt trzymanych w niewoli. Warto też zwrócić uwagę na fakt, że dużo częściej występuje u samic trzymanych bez samca.
Poowulacyjne zatrzymanie jaj może mieć wiele przyczyn. Może być skutkiem stresu wywołanego działaniem czynników zewnętrznych min. częstym braniem na ręce, przeniesieniem do innego zbiornika, obecnością innych kameleonów, obecnością innych zwierząt. Brak odpowiedniego miejsca i substratu do składania jaj oraz nieodpowiednia temperatura i wilgotność mogą także spowodować, że samica się zablokuje. Drugą grupą przyczyn są zaburzenia ze strony samicy min.: metaboliczna choroba kości, innego rodzaju niedobory pokarmowe, zbytnie otłuszczenie, deformacje w okolicy miednicy, zbyt młody wiek.
Trzecia grupa to zaburzenia pochodzące typowo z dróg rodnych takie jak: wszelkiego rodzaju stany zapalne jajowodów, skręt jajowodu, pęknięcie jajowodu, deformacje jej, uszkodzenie osłonki jaj lub jaja, nieprawidłowości związane z owulacją- niepełna owulacja, cysty na jajnikach.
O ile w przypadku stresu, poprawa warunków i niekiedy jednokrotne podanie wapnia w zastrzyku może wywołać akcję porodową, zaparcie będące efektem pozostałych czynników kwalifikuje się jedynie do zabiegu operacyjnego. Zabieg polega na usunięciu jajowodów wypełnionych jajami i jajników. Podobnie jak w wyżej opisywanej sytuacji, im szybciej zostanie podjęta interwencja chirurgiczna, tym większe samica ma szanse na prawidłową rekonwalescencję i szybki powrót do zdrowia.
Sterylizacja samic kameleonów jemeńskich znacznie wydłuża im życie. Średnia życia kamelonic po zabiegu zazwyczaj dorównuje średniej życia samców.
Wróćmy jednak do dywagacji na temat przyczyn poowulacyjnego zatrzymania jaj. Z moich wieloletnich obserwacji zarówno pacjentów trafiających do mnie jak i naszej własnej grupy Jemenów wyciągnęłam pewne wnioski.
Przyczyny zakwalifikowane do pierwszej i drugiej grupy zazwyczaj wiążą się z mniejszymi lub większymi błędami pielęgnacyjnymi. Zaparcia jaj nimi warunkowane najczęściej diagnozuję u samic, które są w posiadaniu początkujących terrarystów, lub osób mających jakieś doświadczenie w terrarystyce, ale nie w opiece nad kameleonami. Patologie dotyczące układu rozrodczego zaś najczęściej występują u samic, które minimum raz już bezproblemowo składały jaja. Teoretycznie od tego gatunku można uzyska trzy zniosy w roku. Jednak niekiedy zbyt duża obfitość pokarmu może być przyczyną tego, że samica zbyt szybko odbudowuje rezerwy i jest zdolna do produkcji kolejnych pęcherzyków mimo, że drogi rodne jeszcze nie „doszły do siebie” po wcześniejszej ciąży. Pamiętajcie o tym fakcie, ponieważ nieznaczne zmniejszenie podaży pokarmu i jego urozmaicenie bywa złotym środkiem.
Opracowanie i źródła informacji
Lek. wet. Aleksandra Maluta
Specjalista chorób zwierząt nieudomowionych
Przychodnia Weterynaryjna Szpital Zwierząt Egzotycznych „OAZA”
www.oaza-wet.pl
