Odgłos godowy u żab

Samiec infrafrenata w czasie godowej pieśni. Widoczne silnie rozbudowane podgardle. – Litoria infrafrenata – rzekotka nowogwinejska

Odgłos godowy u żab

Definicja

Jest to odgłos wydawany przez samca w porze godowej, którego celem jest zwabienie samicy gotowej do rozmnażania.

Mechanizm powstawania odgłosu

Żaby były pierwszymi zwierzętami, u których rozwinęła się umiejętność wydawania prawdziwego głosu. Dźwięki u tych płazów powstają poprzez ruch powietrza przez struny głosowe. Tuż przed rozpoczęciem nawoływania żaba wypełnia powietrzem płuca, a następnie zamyka usta i nozdrza. W momencie, gdy powietrze przesuwa się do przodu, wypełnia worek głosowy samca. Ruch worka w kierunku od i do ciała powoduje przepływ powietrza przez struktury głosowe, pozwalając na wydobywanie się różnych dźwięków takich jak: rechot, chichot, ćwierkanie, czy gwizd. Rodzaj wydawanego odgłosu zależny jest od właściwości poszczególnych gatunków.

Etapy przepływu powietrza

• Żaba otwiera nozdrza, wdycha powietrze i wypełnia nim płuca.
• Następnie zamyka nozdrza i wypycha powietrze z płuc. Powietrze przechodzi przez struny głosowe w krtani i dociera do worka głosowego. Struny głosowe zaczynają wibrować podczas przepływu powietrza nad nimi.
• Worek głosowy działa jak rezonator i wzmacnia dźwięk. Powietrze wędruje w tą i z powrotem z płuc do worka głosowego, powodując wielokrotną produkcje dźwięków. Żaba podczas trwania tych czynności, nie ma konieczności uzupełniania płuc świeżym powietrzem. Częstotliwość dźwięków uzależniona jest od szybkości przepływu powietrza z płuc do worka głosowego.

Worek głosowy

Worki głosowe zlokalizowane są na dnie lub ścianach bocznych jamy ustnej. Wyróżniamy trzy podstawowe rodzaje worków głosowych:

• Pojedynczy, centralnie usytuowany worek gardłowy
• Para worków gardłowych
• Para worków bocznych (worki boczne znajdują się w niewielkiej odległości od tylnych kątów żuchwy, po obu stronach głowy)

Wszystkie rodzaje worków posiadają ujście w jamie ustnej przez pary szczelin. Szczeliny znajdują się po obu stronach nasady języka.

Rodzaje nawoływań

Samce nawołują indywidualnie lub grupowa tworząc skupiska zwane chórem.

Mechanizm wstępnej izolacji godowej

Małe żaby wydają zazwyczaj wysokie dźwięki, natomiast większe płazy niskie. Należy pamiętać, że każdy gatunek posiada swój specyficzny i niepowtarzalny odgłos godowy, na który reagują tylko samice z danego gatunku. Jest to bardzo ważna cecha, zwłaszcza w środowisku, gdzie żyje kilka gatunków żab. Chroni to płazy przed łączeniem się w pary różnogatunkowe, czego efektem byłaby strata jaj przez samicę. Mechanizm ten nosi nazwę wstępnej izolacji godowej.

Nieme samce

Jeśli dana żaba zamieszkuje siedlisko, którego nie musi dzielić z przedstawicielami innego gatunku, to może zdarzyć się tak, że samce nie będą nawoływać w porze godów.

Własne terytorium

Każdy samiec musi posiadać własne terytorium, z którego będzie nawoływał i przyciągał partnerki. Samce żab podejmują ogromne starania w celu upewnienia się, czy granice ich terytorium są wyraźnie określone, a w razie nadejścia intruza zacięcie go bronią. Głośne nawoływanie ma świadczyć o tym, że dany teren jest już w czyimś posiadaniu.

Wpływ na atrakcyjność partnera

Udowodniono, że samice wybierają tych partnerów, których odgłosy godowe są najgłośniejsze, a czas ich trwania jest najbardziej wydłużony.

Efekty nawoływania

Gdy samice przybywają do stawu i wchodzą do wody, rozpoczyna się próba ich zdobycia. Powstaje zamieszanie podczas którego samiec próbuje uchwycić dojrzałą samicę. Niektóre próby kończą się jednak fiaskiem, gdyż samiec łapią wszystko co się porusza i wielkością zbliżone jest do rozmiarów samicy (np. kawałek drewna). Po objęciu partnerki problemy samca nie kończą się, gdyż inne samce starają się rzucić go z grzbietu wybranki, lecz ten odtrąca je tylnymi kończynami. Samica złoży skrzek i opuści staw, natomiast samiec ponownie rozpocznie nawoływać w celu znalezienia nowej partnerki. Powtarzanie tych czynności trwa przez okres trzech lub czterech nocy, po czym ustaje, ze względu na brak nowych samic. Samce przestają śpiewać i rozchodzą się.

Różnice w budowie aparatów głosowych i wydawanych odgłosów

Na podstawie wybranych gatunków płazów:

• Hyla arborea: rzekotka za posiada pojedynczy rezonator mieszczący się pod językiem, wewnątrz gardzieli. Jego zewnętrzną oznaką jest wyraźna zewnętrzna pigmentacja i fałdy skórne na podgardlu. Podczas wydawania dźwięków rezonator zostaje rozdęty, tworząc ogromny balon na spodniej stronie głowy, którego wielkość może przekraczać rozmiary głowy. Odgłos godowy jest głośny, jest to najbardziej donośny dźwięk wśród polskich przedstawicieli płazów bezogonowych. Bywa słyszalny nawet z odległości ponad 1 kilometra. Dźwięk ten swym charakterem przypomina wysoki oraz ciągły turkot.
• Pelophylax ridibundus: żaby te posiadają wewnętrzne, parzyste rezonatory, które uwidaczniają w postaci pęcherzy po obu stronach głowy, tuż za kącikiem ust. Odgłos przedstawicieli tego gatunku ma charakterystyczne brzmienie, który da się wyrazić następującymi sylabami: „bre, ke, ke, ke”. Sylaby te powtarzane są jedna za drugą w szybkim tempie.
• Bombina bombina: samce posiadają parzyste worki powietrzne umieszczone pod językiem na dnie jamy gębowej. Odgłos produkowany przez tą strukturę jest donośny i przypomina cykliczne powtarzanie litery „U”.

Inne rodzaje odgłosów wydawanych przez żaby

• Samice z wielu gatunków żab jak np. Polypedates leucomystax produkują zwrotne dźwięki, które działają jak katalizator, pobudzając samce do jeszcze większej aktywności seksualnej.
• Niektóre gatunki płazów bezogonowych nawołują przed rozpoczęciem ulewy, wyczuwając zmiany wilgotności i ciśnienia jakie zachodzą przed opadami deszczu.
• Wiele żab posiada silnie rozwinięte zachowania terytorialne, które pozwoliły im wykształcić zdolność wydawania dźwięków w celu odpędzenia innych samców.Wyżej wymienione dźwięki wydawane są przez żaby przy zamkniętym pysku.
• Wołanie o pomoc to odgłos jaki wydają niektóre płazy, gdy znajdą się w niebezpieczeństwie, czy sytuacji stresowej. Dźwięki te produkowane są przy otwartym pysku, w wyniku czego posiadają wyższą tonację. Skuteczność i celowość wydawania tego rodzaju odgłosów jest nieznana.

Ciekawostka

Niektóre żaby nie posiadają worka powietrznego (rodzaj Heleioporus i Neobatrachus), lecz nadal są wstanie generować głośne dźwięki. Umożliwia im to powiększona jama ustna, która kształtem przypomina kopulę. Taka budowa anatomiczna okolic głowy działa jak pudło rezonansowe, które wzmacnia dźwięk. Żaby które na posiadają worków głosowych, lub też prowadzą ciche nawoływania zamieszkują zazwyczaj tereny w okolicy wód płynących. Szum rzeki i tak zagłusza nawet najgłośniejszy okrzyk godowy, więc żaby muszą komunikować się w inny sposób.

Podsumowując: dlaczego żaby wydają dźwięki?

• w celu przywołana partnera
• w celu obrony terytorium i odstraszenia intruza
• podczas zmian pogody, zapowiadając nadchodzący deszcz
• gdy są niebezpieczeństwie

Odsłuchaj odgłosy poszczególnych gatunków

Odgłos godowy – Leptopelis vermiculatus

Odgłos godowy – Phrynohyas resinifictrix – rzekotka żabia, rzekotka arlekin

Odgłos godowy – Hyla cinerea – rzekotka zielona

Odgłos godowy Hyla arborea – rzekotka drzewna

Odgłos godowy – Agalychnis callidryas – chwytnica czerwonooka kolorowa

Opracowanie i źródła informacji
Opracował Konrad Pałka w oparciu o poniższe źródła dydaktyczne:

1) http://www.frog-garden.com/frog-reproduction.html
2) Włodzimierz Juszczyk: Płazy i gady krajowe. Warszawa: PWN, 1974.
3) Marian Młynarski: Płazy i gady polski, WSiP, 1987.
4) http://allaboutfrogs.org/weird/general/songs.html
5) http://seattletimes.nwsource.com/news/local/naturalwonders/links/chorusfrog.html