Papilionidae - paziowate

Zerynthia polyxena cassandra – zygzakowiec kokornakowiec

Parnassius apollo – niepylak apollo

Papilionidae – paziowate

Paziowate (Papilionidae Latreille, 1802) to bardzo charakterystyczne, duże motyle większość gatunków ma na tylnym skrzydle ogonek. Dorosłe motyle mają dobrze wykształcone wszystkie 3 pary odnóży.Największy motyl dzienny – Onithoptera alexandrae – należy właśnie do tej rodziny. Rozpiętość skrzydeł samicy (jest większa od samca) może wynosić aż 250 mm. Większość paziowatych zamieszkuje tropiki. Znamy około 700 gatunków na świecie. Europę zamieszkuje tylko 12 gatunków, a Polskę zaledwie 5 – w tym jeden gatunek zalatujący. Jaja składane pojedynczo na roślinach pokarmowych gąsienic.Ciało gąsienic może być gładkie lub pokryte różnego rodzaju, guzkami, rogami. Niektóre mogą być słabo owłosione. Gąsienica za głową ma schowany narząd (tak zwane osmeterium) w kształcie widełek, który wysuwa gdy jest zagrożona. Oprócz jaskrawej barwy dodatkowo z tego narządu wydzielane są substancje zapachowe. Poczwarka przepasana przędzą jest zawieszona głową do góry najczęściej na gałązkach w pobliżu miejsca żerowania gąsienicy. W przypadku niepylaków poczwarka spoczywa w luźnym kokonie na ziemi, miedzy suchymi liśćmi lub gałązkami.

Hodowla

z krajowych gatunków można hodować jedynie pazia królowej (więcej w opisie gatunku). W przypadku kokornakowca możliwe jest zdobycie okazów za granicą – trzeba pamiętać o przepisach ochronnych obowiązujących w innych państwach (np. na Słowacji to chroniony gatunek).
Ochrona gatunki chronione w Polsce zaznaczone są czerwoną czcionką. Oprócz niepylaka apollo, który jest na tzw. liście CITES drugim europejskim gatunkiem jest Papilo hospiton występujący na Korsyce i Sardynii. W przypadku kupna motyli egzotycznych trzeba pamiętać, że oprócz wymienionych wcześniej 2 europejskich gatunków w Załącznikach CITES uwzględnine są właśnie gatunki z rodziny paziowatych:
Papilio chikae, P. homerus, Ornithoptera alexandrae (Zał. I). W Załączniku II: Atrophaneura jophon, A. pandiyana oraz wszystkie gatunki z rodzajów: Bhutanitis, Ornithoptera, Teinopalpus, Trogonoptera i Troides.

Przeczytaj też Camponotus fallax - gmachówka pniowa

Zygzakowiec kokornakowiec (Zerynthia polyxena) niewielki, bardzo oryginalnie ubarwiony motyl. Był łapany kilka razy w południowej Polsce. Występuje wiosną. Gąsienice żywią się różnymi gatunkami kokornaku.
Niepylak mnemoozyna (Parnassius mnemosyne) – motyl spotykany na skrajach lasów i na polanach. Główny rejon występowania to Polska południowo-wschodnia oraz kilka izolowanych populacji w północno-wschodniej części kraju. Jaja składane pojedynczo w ściółkę. Gąsienice żerują na różnych gatunkach kokoryczy. Imago pojawia się wiosną. Jedno pokolenie w roku. Chroniony i w Czerwonej Księdze.
Niepylak apollo (Parnassius apollo). Gatunek pod ochroną w Polsce.
Paź żeglarz (Iphiclides podalirius) – lokalne spotykany motyl, występuje na otwartych obszarach. Jaja składane pojedynczo na liściach roślin pokarmowych. Gąsienice o kryptycznym zielonym ubarwieniu spotykane są między innymi na tarninie, głogu, czasem można je spotkać na drzewach owocowych. Chroniony i W Czerwonej Księdze. Pojawia się wiosną (maj-czerwiec), w ciepłe lata mozna spotkać drugie pokolenie.
Paź królowej (Papilio machaon) pospolity polski gatunek. Najczęściej spotykany na otwartej przestrzeni (pola, łąki, ogrody). Często spotykany na otwartych wzniesieniach terenu. Jaja składane pojedynczo na liściach roślin pokarmowych. Gąsienice żerują na wielu gatunkach z rodziny baldaszkowatych, często je można spotkać na koprze, marchwi i pietruszce. 2 pokolenia w roku, czasem w ciepłe lata można zaobserwować trzecie pokolenie.Gatunek bardzo łatwy w hodowli. Można próbować hodowli już od jaja: jest to możliwe dzięki obserwacji samicy składającej jaja. Samica najczęściej składa je blisko ziemi – i obserwując motyla, który lata nisko i nie jest zainteresowany kwiatami możemy być pewni, że to samica składająca jaja. Gąsienice, ze względu na swoje ubarwienie są łatwe do znalezienia na różnych roślinach z rodziny baldaszkowatych, najczęściej na polach, ugorach, nieużytkach, itp. W ogródku warto szukać gąsienic na naci marchwi, pietruszki i kopru. Złapane w lecie gąsienice przepoczwarczają się pod koniec lata. Jeśli chcemy motyla wypuścić tyrzeba poczwarki przechowywać w niskiej temperaturze (piwnica, strych, garaż). Jeśli nie obniżymy temperatury, poczwarka nie będzie hibernować i motyl wylęgnie się zimą. Nie ma szans utrzymania takiego motyla przy życiu aż do wiosny.

Przeczytaj też Hierodula membranacea

Opracowanie i źródła informacji

Jakub Liberski

Literatura
BUSZKO J. „Atlas rozmieszczenia motyli dziennych w Polsce 1986-1995” Toruń 1997.
BUSZKO J., MASŁOWSKI J. „Atlas motyli Polski. Część I. Motyle dzienne (Rhopalocera)” Warszawa 1993.
BUSZKO J., MASŁOWSKI J. „Motyle dzienne Polski. Lepidoptera: Hesperioidea, Papilionoidea” Nowy Sącz 2008.
HEINTZE J. „Motyle Polski. Atlas. Część pierwsza” Warszawa 1978.
LAFRANCHIS T. „Motyle dzienne. Przewodnik terenowy i klucz do oznaczania” Warszawa 2007.
REICHHOLF J. „Obserwujemy motyle. jak – gdzie – kiedy?” Warszawa 1993.
TOLMAN T., LEWINGTON R. „Przewodnik. Motyle Polski i Europy” Dąbrowa Górnicza 2007.