Atrax robustus – ptasznik australijski*

Atrax robustus – ptasznik australijski*

Systematyka

Domena: eukarionty (Eucaryota)

Królestwo: zwierzęta (Animalia)

Typ: stawonogi (Arthropoda)

Podtyp: szczękoczułkowce (Chelicerata)

Gromada: pajęczaki (Arachnida)

Rząd: pająki (Araneae)

Podrząd: Opisthothelae

Infrarząd: Mygalomorphae

Rodzina: Hexathelidae

Rodzaj: Atrax

Gatunek: Atrax robustus (Cambridge, 1877)

Nazewnictwo

Nazwa angielska: Sydney funnel-web spider

Nazwa niemiecka: Sydney-Trichternetzspinne

Nazwa polska: Podkopnik lub Ptasznik australijski.

* Należy zwrócić uwagę, że rodzaj Atrax chociaż należy do infrarzędu Mygalomorphae to nie należy do rodziny Theraphosidae (ptasznikowate) a do rodziny Hexathelidae. Określenie „ptasznik” nie jest więc prawidłowe.

Robustus często mylony jest także z Trapdoorami i tak zwanymi Mous spiders (Missulena spp) ze względu na duże podobieństwo w wyglądzie.

Obie polskie nazwy są bardzo rzadko używane. Aby nie wprowadzać nikogo w błąd zalecane jest więc używanie nazwy angielskiej lub łacińskiej.

Przy nazwie angielskiej nie można zapomnieć sprecyzować, że chodzi o „Sydney funnel-web spider” a nie o „funnel-web spider” – jest to bowiem określenie stosowane dla całej rodziny Hexathelidae.

Występowanie

Pająk ten występuje na terenie Australii, praktycznie tylko w okolicach Sydney.

Pomimo, iż gatunek ten występuje w Australii to nie należy kojarzyć go z klimatem gorącym lecz z umiarkowanym. Biorąc pod uwagę na przykład Sydney to średnia roczna temperatura wynosi tam ok 20°C. Od kwietnia do listopada temperatura w tym mieście nie przekracza 20°C. Najniższa średnia temperatura przypada na lipiec i jest to około 10°C. Statystycznie najcieplejsze miesiące zaczynają się od grudnia i trwają do marca. Temperatura wtedy może przekraczać 26°C. Wilgotność w Sydney mierzona rano wynosi 79-82%, natomiast popołudniem 58-64%.

Pająk ten najczęściej buduje kryjówki w wilgotnych, chłodnych i osłoniętych miejscach (np. gęste krzaki). Dużo rzadziej spotykany jest na terenach otwartych. Znajdywany był również w szczelinach drzew, pod kamieniami oraz w szczelinach skalnych.

Wygląd

Atrax jest średnich rozmiarów pająkiem dorasta do ok. 35 mm samego ciała. Samce są mniejsze i smuklejsze od samic. Kolor ciała brunatno czarny, karapaks jest zawsze połyskujący i zwykle nieowłosiony.
Rodzaj Atrax posiada długie kądziołki przędne. Jest to najbardziej widoczna różnica między rodzajem Atrax a rodzajem Hadronyche.

Długość życia

Pająki te, podobnie jak ptaszniki są długowieczne. Samice dożywają około 20 lat. Samce żyją znacznie krócej i padają około 7-9 miesięcy po ostatniej wylince, którą zazwyczaj przechodzą w 2-3 roku życia. Samice dojrzewają między 3 a 4 rokiem życia.

Zachowanie

Gatunek ten buduje charakterystyczne leje z pajęczyny, w których czyha na ofiarę.
Atrax robustus jest bardzo agresywnym pająkiem. Zaniepokojony przyjmuje postawę obroną wznosząc się na tylnych nogach i pokazując kły jadowe. Jeśli napastnik nie ustąpi następuje błyskawiczny atak.

Dojrzałe samce nie budują gniazd lecz wędrują w poszukiwaniu samic. Największa ich aktywność przypada na lato i jesień (grudzień – kwiecień). Wtedy dochodzi do największej liczby spotkań z człowiekiem, które z racji agresywności tego gatunku mogą skończyć się ukąszeniem.

Jadowitość

Jad składa się z przynajmniej 40 różnych toksyn białkowych lecz tylko jedna jest niebezpieczna dla życia człowieka – robustoxin (syn. atracotoxin). Jest to peptyd o małej masie cząsteczkowej i bardzo silnym działaniu neurotoksycznym. To on odpowiedzialny jest za wszystkie objawy, które pojawiają się po ukąszeniu tego pająka.

Szacuje się, że jad Atrax robustus jest w stanie doprowadzić do śmierci dziecka w ciągu trzech dni od ukąszenia (jeśli nie zostanie podana surowica). Ciekawostką jest to, że ludzie i inne naczelne są bardzo wrażliwi na jad, a inne ssaki takie jak psy, koty, mysz lub kangury mniej (są w stanie przeżyć zaaplikowanie 100 razy większej ilości jadu niż człowiek). Jad doprowadza również do szybkiej śmierci owadów – głównej zdobyczy Atrax’a.
Pająki są na tyle agresywne, że ich ukąszenia w około 95% zawierają jad (dla porównania ukąszenia ptaszników lub skorpionów niekiedy są „suche” i nie zawierają jadu). Szczękoczułki są na tyle rozwinięte i ich mięśnie są tak silne, że są w stanie przebić paznokieć człowieka lub cienki but.

Ukąszenia

Szacuje się, że samce są 5 razy mocniej jadowite niż samice. To prawdopodobnie samce są odpowiedzialne za przypadki śmiertelnych ukąszeń.

Każdego roku odnotowywanych jest w Australii około 30-40 ukąszeń przez pająki z rodzaju Atrax. Jednak przez ostatnie 100 lat po ukąszeniach zmarło zaledwie 13 osób (szacuje się, że liczba ta może być trzykrotnie większa jednak pozostałe 26 przypadków nie jest potwierdzonych i udokumentowanych). Trzeba również dodać, że śmiertelnymi ofiarami były głownie osoby starsze lub dzieci. Ostatni udokumentowany zgon miał miejsce w roku 1979. Od roku 1980 dostępna stała się w Australii surowica na jad Atrax robustus (należy podejrzewać, że jest skuteczna również w przypadku dwóch pozostałych gatunków z rodzaju Atrax). Od tego czasu podano ją ponad 100 osobom, które zostały ukąszone i u których wystąpiły poważne objawy.

Do typowych objawów po ukąszeniu gatunków z rodzaju Atrax należą: skurcze mięśni, łzawienie, zwiększona ilość śliny, poty, przyspieszone bicie serca podniesione ciśnienie krwi oraz rozszerzone źrenice. Mogą wystąpić wymioty i utrata świadomości. Po około 2 godzinach symptomy te ustają i wtedy ciśnienie krwi spada do niebezpiecznie niskiego poziomu. Ostatecznie następuje zatrzymanie akcji serca. W niektórych przypadkach może dojść do odmy płucnej.

Ciekawostki

Kilka mitów o tym pająku mówi, że potrafi skakać na duże odległości lub, że biega za ludźmi próbując kąsać. Jest to oczywiście nieprawda.

Powszechna jest również opinia, że pająki te potrafią pływać lub żyć pod wodą. Jest to kolejny mit spowodowany tym, że często wędrujące samce wpadają do basenów i mogą przez długi czas (około 30 godzin) rzeczywiście unosić się lub przebywać pod powierzchnią wody dzięki pęcherzykom powietrza, które zostają miedzy włoskami na ich ciele. W końcu jednak zaczynają tonąć i w końcu dochodzi do utopienia.

Dawniej rodzaj Atrax zaliczany był do rodzaju Dipluridae. Do 2010 roku gatunek robustus był jedynym opisanym przedstawicielem rodzaju Atrax. Jednak w 2010 roku Michael R. Gray dokonał długo oczekiwanej rewizji wyodrębniając i opisując jeszcze dwa gatunki: A. sutherlandi i A. yorkmainorum. Obecnie więc do rodzaju Atrax zaliczane są trzy gatunki pająków (wszystkie występują w Australii).

Rozmnażanie

Samiec zbliża się do jamy samicy prawdopodobnie kierując się zapachem, który wydzielają dojrzałe płciowo samice. Kopulacja przebiega podobnie jak u ptaszników. Samiec aby zapłodnić samicę lekko ją podnosi i blokuje swoimi długimi odnóżami aby samica nie mogła go zaatakować.

Po udanej kopulacji samica składa kokon w którym znajduje się około 100 jaj. Przez cały czas czuwa nad kokonem i broni go w razie potrzeby. Około 3 tygodnie później z jajeczek wylęgają się nimfy i pozostają z matka przez kilka miesięcy. Po dwóch wylinkach opuszczają jamę samicy i rozpoczynają samodzielne życie.

Uwagi

Pająk praktycznie niedostępny w handlu. Spowodowane jest to trudnościami związanymi z wywozem fauny i flory z Australii.

Siła jadu i agresywność tego gatunku spowodowały, że zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska ma on znaleźć się na liście zwierząt niebezpiecznych w kategorii I, których hodowla w warunkach domowych będzie w Polsce zakazana.

 

Opracowanie i źródła informacji

Adam Indrycha – „Ad90Am”
oraz
Łukasz Koclęga – „Beliar”

Na podstawie doświadczeń hodowców oraz:

• http://www.abc.net.au/science/slab/shorter/story.htm
• http://museumvictoria.com.au/spidersparlour/spider14.htm
• A Revision of the Australian Funnel-web Spiders (Hexathelidae: Atracinae)
• Spider facts
• Weather Report for Australia
• ]Solution structure of robustoxin, the lethal neurotoxin from the funnel-web spider Atrax robustus
• Characterisation of the effects of robustoxin, the lethal neurotoxin from the Sydney funnel-web spider Atrax robustus, on sodium channel activation and inactivation
• Funnel-web spider bite: a systematic review of recorded clinical cases.

Literatura:

• McGhee, K. 1999. Funnel-webs, Aust. Geog. 53: 80-95
• Gray, M. 1992. Funnel Webs: separating fact from fiction, ANH 24(3): 32-39
• Meier, Dr. J and White, Dr. J. (eds) 1995. CRC Handbook of Clinical Toxicology of Animal Venoms and Poisons CRC Press Inc, Boca Raton, Florida, USA
• Gray, M. 1987. Distribution of the Funnel Web Spiders, in Covacevich, Davie & Pearn (eds), Toxic Plants and Animals: a guide for Australia: 313-21

Zdjęcia:
M Gray © Australian Museum http://australianmuseum.net.au
(Posiadamy zgodę autora na wykorzystanie zdjęć. Jakiekolwiek ich kopiowanie lub publikowanie bez jego zgody jest zabronione).