Loading...
Squamata – łuskonośne, łuskoskóre
Łuskonośne, łuskoskóre (Squamata Oppel, 1811) → rząd w gromadzie gadów obejmujący dwa podrzędy:
- Sauria – jaszczurki: ponad 5 500 gatunków,
- Serpentes – węże: ponad 3 300 gatunków.
Czasem wydzielany jest trzeci podrząd: amfisbeny (Amphisbaenia) zawierający 181 gatunków. Amfisbeny mogą być jednak zaliczane do jaszczurek, co jest zasadne ze względu na bliskie pokrewieństwo z jaszczurkami właściwymi (Lacertidae).
Ciało łuskonośnych pokryte jest rogowymi łuskami, których powierzchnia zbudowana jest z β-keratyny. Przestrzenie pomiędzy łuskami tworzy miękka α-keratyna. W skórze nieliczne gruczoły. Zewnętrzne warstwy naskórka ulęgają okresowemu zrzucaniu (linienie). Łuskonośne linieją stopniowo partiami ciała lub jak to bywa w przypadku węży i gekonowatych, linienie zachodzi od razu w całości.
Czaszka jest typu diapsydalnego, a więc pierwotnie zawierającej dwa doły skroniowe. U jaszczurek uległ redukcji dolny łuk skroniowy, a u węży również górny. Niezwykle istotną zdobyczą ewolucyjną łuskonośnych jest uwolnienie kości kwadratowej. Zawieszenie żuchwy na ruchomej kości kwadratowej nazywane jest streptostylią. Streptostylia wpływa na kinetyzm czaszki, która może mieć dodatkowe punkty ruchomości. Kręgi dwuwklęsłe (amficeliczne) lub przodowklęsłe (proceliczne).
Unikatową cechą tej grupy gadów jest występowanie u samców podwójnego narządu kopulacyjnego (hemipenisy). W trakcie kopulacji z kloaki, wynicowywany jest i uczestniczy w kopulacji tylko jeden hemipenis. Język jest mniej lub bardziej rozdwojony na końcu. Wyłapuje cząsteczki zapachowe, które następnie przekazywane są do kieszonkowatego narządu chemorecepcyjnego otwierającego się w jamie gębowej (jest to tzw. narząd Jacobsona).
Łuskonośne są w większości jajorodne, część wydaje na świat żywe potomstwo (żyworodność lecytotroficzna lub niezwykle rzadko prawdziwa placentotrofia). W większości przypadków jajorodnych łuskonośnych, jaja posiadają elastyczną, „pergaminową” skorupkę, która jest w różnym stopniu wysycona solami wapnia. Dzięki elastyczności, jaja mogą chłonąć wodę z otoczenia i znacznie powiększać swoje rozmiary podczas inkubacji. Zwykle są owalne. Wyjątkiem mogą może być gekonowate (Gekonidae), mające kuliste jaja z nieelastyczną skorupką.
Zdecydowana większość łuskonośnych to gatunki tropikalne i subtropikalne.
Opracował Paweł Kaczmarek (jaszczur), na podstawie:
- Sura Piotr, Encyklopedia współczesnych płazów i gadów, Wydawnictwo Fundacja S.C., wyd. I, Nowy Sącz 2005, ISBN 83-88887-60-2
- Dobrowolska Hanna, Zwierzęta świata. Gady, PWN, wyd. II, Warszawa 1990, ISBN 83-01-08483-9
- www.reptile-database.org
