Loading...
Karaczany – znane również pod nazwą hełmce, a także potocznie jako karaluchy są parafiletyczną grupą owadów należącą do rzędu Blattodea obecnie obejmującego również termity klasyfikowane dawniej w randze rzędu Isoptera, jednak obecnie w kategorii epirodziny Termitoidae Latreille, 1802. Opisanych naukowo na rok 2013 jest 4503 gatunków karaczanów z czego 2 przypuszcza się, że wymarły, z uwzględnieniem termitów rząd Blattodea wzrasta w liczbę 7441 gatunków, a ujmując w to podgatunki do 7541.
Ze względu na wygląd zewnętrzny wyróżnia się osiem morfotypów karaczanów, jednak najczęściej są to owady grzbietowo-brzusznie spłaszczone, w większości przypadków występuje aparat gębowy typu gryzącego, odnóża typu bieżnego, dwie pary skrzydeł, pierwsza skórzasta, druga para błoniasta. Wiele gatunków karaczanów wtórnie utraciło skrzydła lub są one u nich zredukowane. Karaczanom przypisuje się często ich szkodliwość jako owady synantropijne, jednak tylko 27 gatunków stwierdzono jako związane z domostwem człowieka z czego jeszcze 8 to sporadycznie pojawiające się synantropy. W środowisku naturalnym karaczany stanowią ważne ogniwo w procesie rozkładu martwej materii organicznej.
Karaczany osiągają wielkość od 2,7 mm Attaphila fungicola żyjąca w grzybowych ogrodach mrówek z rodzaju Atta, do 100 mm Miroblatta baai żyjąca w jaskiniach Borneo. Najcięższym karaczanem jest Macropanesthia rhinoceros osiągające wagę 30 g. Karaczany występują pomiędzy 60°N a 50°S, lecz w największej liczbie pomiędzy 30°N a 30°S w bardzo różnych środowiskach. Eupolyphaga everestiana została znaleziona na Mount Everest na wysokości 5640 m. Część tropikalnych gatunków występuje w koronach drzew. Ściółka jest miejsce życia wielu gatunków karaczanów zarówno w środowiskach wilgotnych lasów tropikalnych, terenów umiarkowanych jak również suchych pustyń. Silny związek ze środowiskiem wodnym przypisuje się gatunkowi Dryadoblatta scotti, który spotykany jest najczęściej na liściach roślin z rodziny bromeliowatych w pobliżu wody lub jest lekko w niej zanurzony. Z kolei pustynny gatunek Arenivaga investigata dzięki specjalnym higroskopijnym strukturom jest w stanie absorbować wodę z pary wodnej. Karaczany spotykane są wewnątrz mrowisk i termitier, w gniazdach ptaków i norach innych zwierząt. Środowisko jaskiń zapewnia miejsce życia wielu gatunków kaczanów z podziałem na gatunki związane z odchodami nietoperzy, które występują w częściach bliższych wylotowi jaskini oraz gatunki troglobiontyczne zamieszkujące dalsze części jaskiń mniej zasobne w składniki pokarmowe.
Dymorfizm płciowy wśród karaczanów jest widoczny. Najprostszą i najpewniejszą metodą oceny płci karaczana jest wielkość ostatniego sternitu na odwłoku, który u samic jest duży, a u samców mały. Poza tą cechą w przypadku wielu gatunków występują różne inne cechy pozwalające na rozróżnienie płci. Takimi cechami są: długość ciała, obecność skrzydeł lub ich długość, kolorystyka, kształt ciała, obecność specjalnych struktur na przedpleczu, występowanie wyrostków rylcowych, obecność dołków gruczołowych i inne. U karaczanów wyróżnia się gatunki jajorodne, które wytwarzają ootekę otoczoną powłoką ochronną, która w zależności od gatunku różni się zawartością szczawianu wapnia, przez co może być bardziej lub mniej podatna na przesychanie. Karaczany jajorodne dzieli się na dwa typy. Typ A polega na pozostawianiu ooteki w dowolnym miejscu lub jej ukrywaniu oraz typ B polegający na noszeniu ooteki przytwierdzonej do odwłoku i porzucaniu jej na krótko przed kluciem się karaczanów. Poza jajorodnością u części karaczanów obserwuje się jajożyworodność. W przypadku jajożyworodności również dzieli się ją na dwa typy. Typ A polega na wytworzeniu ooteki otoczonej cienką błoną. Ooteka jest formowana i wysuwana w celu lekkiego przeschnięcia następnie jest ponownie wciągana i inkubowana wewnątrz ciała samicy. Typ B polega na inkubacji jaj wewnątrz komory lęgowej bez wytworzenia błony ootekalnej. Jedynym znanym gatunkiem karaczana u którego stwierdzono żyworodność jest Diploptera punctata. Samice wytwarzają ooteki z nie w pełni rozwiniętą błoną ootekalną z około dwunastoma jajami. Początkowo jaja rozwijają się z żółtka, pobierając od samicy wodę, na dalszym etapie zarodki zaczynają przyjmować doustnie pokarm dostarczany przez komorę lęgową.
